1. İqtisadi vəziyyətin proqnozlaşdırılması, iqtisadi siyasətin işlənməsi və monitorinqi üçün statistikadan istifadə etməklə iqtisadi modellərin hazırlanması və təkmilləşdirilməsi Giriş

S_i + NKT_i = Gİ_i

Gİ_i = İ_i + NFİ_i

NFİ_i = NAFA_i - NİL_i

S_i + NKT_i + NİL_i = İ_i + NAFA_i

Burada, S_i - i - ci sektorun yığımı

NKT_i - i -ci sektor tərəfindən alınmış xalis kapital transferlər

Gİ_i - i -ci sektora investisiya

İ_i - i -ci sektor tərəfindən aktivlərin alınması üçün qoyulmuş

investisiya

NFİ_i - i-ci sektora xalis maliyyə investisiyası

NAFA_i - i-ci sektor tərəfindən alınmış xalis maliyyə aktivləri

NİL_i - i - ci sektorun maliyyə öhdəliklərinin xalis artımı

Bir sektorun maliyyə aktivinin artımı digər sektorun maliyyə öhdəliklərinin artmasına bərabər olduğu üçün iqtisadiyyatın daxilində NFİ_i = ∑NFİ_i ödəmə balansının maliyyə əməliyyatlarının qalığına (saldosuna) bərabərdir (NFFİ)

NFİ_i = NFFİ

Valyuta bazarında makroiqtisadi tarazlığı müəyyənləşdirən əsas model aşağıdakı kimi ifadə edilir.

CAB + NKA + RT = 0

Burada, NKA – ödəmə balansının xalis kapital və maliyyə əməliyyatı

(kapital transferləri üzrə qalıq – NKTF və maliyyə

əməliyyatları üzrə qalıq-NFFİ)

RT – ödəmə balansı üzrə valyuta ehtiyatının dəyişməsi

(ehtiyatların artması (-), azalması (+) işarəsi ilə qeyd

olunur)

Deməli verilmiş makroiqtisadi şəraitdə valyutanın mübadilə məzənnəsi, idxal mallarına tələb, məhsulun dünya qiyməti, faiz dərəcəsi və s. artarsa və ya azalarsa onda tədiyyə balansının cari əməliyyatlar hesabının tarazlığı pozula bilər. Bütün bunlar öz növbəsində valyuta ehtiyatlarının, nominal və real mübadilə məzənnəsinin dəyişməsinə səbəb olur.

Iqtisadiyyatin sektorlarının investisiya aktivliyini tədiyyə balansının cari əməliyyatlarının maliyyə və kapital hesabları əks etdirir. Əgər gizli kapital axınını nəzərə alsaq onda xarici tarazlıq halı (valyutaya tələb və təklif) aşağıdakı modellə ifadə olunur.

CAB + NKA + RT + KF = 0

Burada, KF – kapital və maliyyənin (valyutanın) gizli axınını göstərir

Milli hesablar sistemində daxili iqtisadiyyatı iqtisadi fəaliyyət növlərinin aqreqasiyası səviyyəsindən asılı olaraq alt sektorlara bölmək olar. Real sektorun alt sektorlara bölgüsü şərtidir. Respublika iqtisadiyyatı üçün əmtəəlik (ticari) məhsul istehsal edən sektorlar – neft hasilatı və neft emalı (ekoloji məhsul), qeyri-neft sənayesi, kənd təsərrüfatıdır. Yuxarıdakı düsturlardan göründüyü kimi hər bir sektorun iqtisadi inkişafı onun investisiya qabiliyyətindən, investisiya qabiliyyəti isə həmin sektorun yığımından və xarici iqtisadiyyatdan əldə etdiyi valyuta vəsaitindən, eyni zamanda valyutanın məzənnəsindən asılıdır. Yuxarıda göstərildiyi kimi sektorun sərəncamında qalan gəlir iki əsas istiqamətdə istifadə edilir. Birincisi, əhalinin fərdi istehlakına, ikinci isə yığım və investisiya üçün. Deməli istər sektor daxili və istərsə də region daxili istehlakın və investisiyanın həcminin (aralıq və fərdi) modelləşdirilməsi və proqnozlaşdırılması metodu milli hesablar sisteminin Sosial hesablar Matrisindən(SAM) istifadə edilir.