1-ma’ruza. Kirish. Fanning maqsadi, vazifasi va ahamiyati reja

7-MAVZU. PEKTIN VA SHILLIQ MODDALAR Pektin moddalar Pektin moddalar o‘simliklarning yuqori molekulali uglevodlari – poli-saxaridlari bo‘lib, ular asosan (83-90 %) o‘zaro glikozid tipida birlashgan D - galakturon kislota qoldiqlaridan, qisman galaktan, araban va boshqa moddalardan tashkil topgan. Pektin moddalarga pekta kislota, pektatlar, pektinlar, pektinatlar va protopektinlar kiradi. Pekta kislota glikozid(α –1 4)tipida birlashib,uzun zanjir hosil qilgan D-galakturon kislota qoldiqlaridan iboratdir. Pekta kislota hamma pektin moddalarning asosiy qismidir. Pektatlar -pekta kislotaning tuzlari.

Pektinlar - pekta kislotaning karboksillari bo‘yicha turli darajadametillangan (metil efiri hosil qilgan) hosilasi bo‘lib, o‘z navbatida n-pektinlar (karboksil guruhlarining 50% dan oshig‘i metillangan) va l - pektinlarga (karboksil guruhlarining 50 % dan kami metillangan) bo‘linadi. Pektinlar suvda erib, zich (quyuq) gel hosil qiladi.

Pektinatlar -pektinlarning tuzlari.

Protopektinlar -yuqori molekulali,suvda erimaydigan birikmalar.
Pektin moddalar asosan suvda erimaydigan protopektin holida o‘simlik hujayra devorlarida va hujayra oraliq moddalar tarkibida uchraydi barcha to‘qimalarga mustahkamlik beradi. Pektinlar va ularning tuzlari hujayra shirasida erigan holda bo‘ladi. Turli o‘simliklarning pektin moddalari o‘zaro molekula og‘irliklari, molekulalarda metil guruhlarining joylanishi hamda karboksil guruhlarining efirlanishi (metillanishi) darajasi bo‘yicha farqlanadi.
Pektin moddalar mevalarning shirasidan spirt bilan cho‘ktirib olinadi. Bu moddalarga ayniqsa lavlagi boy bo‘lib (quritilgan yumshoq qismida 25 % gacha pektin moddalari bo‘ladi), undan ko‘p miqdorda pektin moddalari olinadi. Olma, limon va boshqa mevalar ham pektin moddalariga boy.
Pektin moddalari organizmda suyuqlikni ushlab qolish, yaralarni davolash, ularning bitishini tezlashtirish hossalariga ega. SHuning uchun ular tibbiyotda yaralarni davolashda, ich ketganda hamda og‘ir metallar tuzi bilan zaharlanganda zaharga qarshi vosita sifatida qo‘llaniladi.
Bolalarni ichketar kasalligida olmani pishirib berish (olma parhezi) foydalidir. Qon bosimining ko‘tarilishini oldini olish maqsadida pekta kislotaning yoki uning kaliyli, kalsiyli yoki magniyli tuzlarini - pektatlarni ovqatga qo‘shib berish (jele, djem, marmelad va boshqalar tarkibida) tavsiya etiladi.
Pektin moddalarning eng muhim xossasi - ularning suvli eritmasini sovutilganda zich (quyuq) massa - jele hosil bo‘lishidir. Ularning bu xossasidan tibbiyotida, ayniqsa, oziq-ovqat sanoatida keng foydalaniladi.
Farmatsevtika amaliyotida pektin moddalardan hab dori va emulsiya (emulgator sifatida) tayyorlashda foydalanish mumkin.