1-nashr O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ikkilamchi suksessiya
| 35-rasm.
Ignabargli o‘rmon biogeotsenozining tiklanishi. Barqaror biogeotsenozlarning bosqichma-bosqich shakllanishini o‘rmon biogeotsenozning tiklanishi misolida ko‘rish mumkin (35-rasm). Vulqon otilishi natijasida paydo bo‘lgan yalang‘och qoyalarda dastlab lishayniklar va suvo‘tlari paydo bo‘ladi. Suvning muzlashi va erishi, lishayniklar tomonidan ishlab chiqariladigan kislotalar toshlarni yemirishi tufayli tuproq qatlami hosil bo‘ladi. Lishayniklarning qoldiqlari tuproq qatlamini organik birikmalar 1–10 yil 10–25 yil 25–100 yil 100 yil – va undan ko‘p 125 bilan boyitadi. Keyinchalik bu yerda yo‘sinlar o‘sa boshlaydi. Lishayniklar va yo‘sinlar bilan bir vaqtda bu hududda hasharotlar, o‘rgimchaklar va boshqa umurtqasizlar yashay boshlaydi. Shundan so‘ng shamol yordamida bir yillik va ko‘p yillik o‘tlarning tarqalishiga imkon yaratiladi. Tuproq tarkibida qoldiq moddalar miqdori, umurtqasiz hayvonlar va shu bilan bir paytda turli xil xordalilar tipi vakillari bo‘lgan qushlar, sutemizuvchilar xilma-xilligi ham ortib boradi. Dastlab butalar, so‘ngra daraxtlar paydo bo‘ladi, hayvonot dunyosi boyib boradi. Shu yo‘l bilan o‘rmon paydo bo‘ladi. Birlamchi suksessiyada o‘simliklar asosiy rol o‘ynaydi, chunki ularning faoliyati tufayli tuproq tarkibi o‘zgaradi, mineral moddalar bilan boyib boradi. Ikkilamchi suksessiya populatsiyalar o‘rtasidagi munosabatlar buzilgan hududlarda kuzatiladi. Ikkilamchi suksessiya yong‘in, qurg‘oqchilik, o‘rmonlar kesilishi yuz bergan hududlarda populatsiyalar o‘rtasida mu no- sabatlarning qayta tiklanishi oqibatida yuz beradi. Bunday turdagi suk- sessiyalarda rivojlanish birlamchi suksessiyaga nisbatan tez kechadi, chunki tuproqda o‘simliklarning yer ostki organlari, sporalar, karaxt hol dagi havyonlar saqlanib qolgan bo‘ladi. Ikkilamchi suksessiyalarning amalga oshishi ko‘pincha inson omili ta’sirida sodir bo‘lgani uchun ham ularni antropogen suksessiya deb atash ham mumkin. Shunday qilib, suksessiyalar natijasida sayyoramizda turli darajadagi biologik xilma-xillik vujudga keladi. Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|