1-Tema. Xalıqtı dushpannıń ǵalabalıq qırǵın qurallarınan qorǵaw

1-Tema. Xalıqtı dushpannıń ǵalabalıq qırǵın qurallarınan qorǵaw.


Joba :
Oqıw sorawları :

1. Ǵalabalıq qırǵın quralı tuwrısında maǵlıwmat.

2. Yadrolıq qural tuwrısında maǵlıwmat.


Tayansh sózler:
Yadro quralı, Ximiyalıq qural, Bakteriologik qural, Biologiyalıq qural.


Yadro quralı — zıyan jetkiziw quralı yadro zaryadınan ibarat bolǵan qural. Yadro reaksiyası nátiyjesinde payda bolatuǵın jarılıw (atom yadrosinıń maydalanip ıdırawı ), maydalanıw sintezi yamasa eki processtiń bir waqıtta júz bolıwı waqtında ajralıp shıǵatuǵın ishki energiyadan paydalanıwǵa tiykarlanǵan yadro bombasi, onı nıshanǵa jetkiziw quralı (raketa, torpeda, samolyot, artilleriya topı) hám bombanıń nıshanǵa anıq barıp túsiwin támiyinleytuǵın basqarıw apparatlarınan ibarat. Yadro quralı yadro energiyasınıń olinıw usılına qaray, yadro hám termoyadro (vodorod) qurallarına bólinedi. Yadro o'qdarilarine aviatsiya bombalari, artilleriya snaryadlari, raketalardıń jangovor bólimleri, teńiz torpedalari, suw astı bombalari hám minalari (atom fugaslari) kiredi. Yadro quralı soqqı urıw tolqını, jarıqlıq nurlanıwı, siniwshi radiatsiya hám radioaktiv uwlı zatlaw hám basqalar hár qıylı shikastlantiruvshi tásirinlerge iye. Yadro snaryadlarinıń quwatı trotil ekvivalenti menen tonna, kilotonna (1 kt — 1000 t) yamasa megatonna (1 mg — 1 mln. t) larda olshenedi. Yadro quralı quwatına qaray, kishi quwatli' (15 kt ga shekem); ortasha quwatli' (15-100 kt), úlken quwatli' (100-500 kt), júdá úlken quwatli' (500 kt dan joqarı) qurallarǵa bólinedi. Yadro quralı hawada, jer (suw) ústinde, jer (suw) astında jarılıwı múmkin. Yadro quralı taktik hám strategik tárepten parqlanadi. Taktik qurallarǵa hár qıylı aralıqqa ushıwshı basqarılatuǵın hám basqarilmaytugın reaktiv snaryadlar (raketalar), samolyotlar, suw astı kemeleri, sonıń menen birge, yadro zaryadı tasıwshı iri kalibrli stvolli artilleriya kiredi. Taktik hám strategik qurallar ortasında keskin shegara joq, bazı-bir sharayatlarda taktik maqsetler ushın qaratǵan yadro zaryadları strategik jahatidan da qollanılıwı múmkin. Iri strategik nıshanlardı shikastlantiriw ushın mólsherlengen yadronıń jangovar bólimleri 1-5 mln. t (hátte 40-50 mln. t ga shekem ) trotil ekvivalentine ıye bolıwi múmkin.
Strategik yadro quralların jetkeriwshiler uzaqqa ushqısh raketalar, kontinentleraro ballistik raketalar, samolyotsnaryadlar hám strategik bombardimonshi samolyotlar bolıp tabıladı. Qúdiretli yadro zaryadların nıshanǵa tasıwda Jerdiń jasalma joldaslarınan paydalanıw jobası da bar.
Yadro quralı – XX asirde yadro fizikasınıń taraqqiy etiwi munasábeti menen 40-j. basında payda boldı. Birinshi jarılıw 1945 jıl 16 iyulda Alamogodro poligonında (AQSH) ámelge asırıldı. 1945 jıl avgust ayında bolsa hár birinń quwatı 20 kt bolǵan 2 atom bombasi Yaponiyanıń Xirosima (6 avgust) hám Nagasaki (9 avgust) qalalarına taslandı. Burınǵı SSSR da termoyadro bombasi birinshi ret 1953 jıl 12 avgustte de sınap ko'rildi. Yadro quralına iye bolǵan mámleketlikler AQSH, Rossiya, Ullı Britaniya, Fransiya, Qıtay (rásmiy maǵlıwmatlarǵa kóre) (2005).
Ximiyalıq qural - bul raketalar, minalar, aviatsion bombalar járdeminde isletiletuǵın uwlı zıyanlawshı qural esaplanadı. Yadrolıq hám biologic qurallar menen bir qatarda ǵalabalıq qırǵın qurallarına kiredi. Sonıń menen birge jandirıwshi aralaspalardı da ximiyalıq qurallarǵa baylanıstıradı.