1Amaliy ish Mavzu: Kommutatsiya qurilmalari va ularning turlarini o‘rganish Ishdan maqsad

 
Ishdan maqsad:
kommutatorlari yordamida lokal kompyuter tarmoqlarini 
loyixalash jarayonini o’rganish 
Cisco packet tracer dasturi yordamida lokal tarmoq tashkil etish jarayoni ko‘rib 
chiqiladi. Buni kommutator yoki konsentrator yordamida amalaga oshirish mumkin. 
Shuningdek kompyuter va bog‘lash kabellari ham qo‘llaniladi. Mazkur xolatda lokal 
tarmoqdagi kompyuterlarni IP manzillarini sozlash lozim bo‘ladi va bunda kommutator 
yoki konsentrator qo‘llinishiga bog‘liq bo‘lmaydi.

---

4.1-rasm. Konsentrator va kommutator yordamida lokal tarmoq qurish 
Yuqorida rasmda keltirilgan lokal tarmoqdagi kompyuterlarga 192.168.1.0 tarmoq 
manziliga mos ravishda quyidagi manzillar beriladi: 
•
192.168.1.1 
•
192.168.1.2 
•
192.168.1.3 
•
192.168.1.4 
Agar lokal tarmoq boshqa tarmoqga ulanishi ko‘zda tutilmasa, u 
xolda kompyuterlarni sozlashda faqat IP manzil va tarmoq osti maskasi (255.255.255.0) 
kiritilishi etarli, ya’ni asosiy shlyuz adresi va domen nomlar serveri manzili kiritilishi 
shart emas (4.2-rasm). 
4.2-rasm 
Lokal tarmoq konsentrator yordamida qurilganda bir kompyuterdan 
boshqa biriga ma’lumot uzatishda nafaqat qubul qilishi lozim bo‘lgan kompyuter balki 
barcha kompyuter qabul qiladi. Kommutator yordamida qurilganda esa faqat qabul qilishi 
lozim bo‘lgan kompyuter qabul qiladi. 
Topshiriq 
1.
Har bir talaba local tarmoqlar vazifasi va tarkibiy elementlarinin o’rganadi.
2.
Lokal tarmoqlarda kommutatorlarni qo’llash bo’yicha individual loyiha 
bajaradi. 
 

---

5-Amaliy ish 
Mavzu:
L3 kommutatorlarning qo‘llanilishini o‘rganish
Ishdan maqsad:
L3 kommutatorlarning qo‘llanilishini o‘rganish
va taxlil 
qilish 
MPLS (Multiprotocol label switching) bu tarmoq trafigini tezlashtirish va 
shakllantirish protokoli boʻlib, u asosan MPLS-ni saralash va maʼlumotlar 
paketlaringizni xizmat koʻrsatish sinfi (masalan, IP telefon, video yoki Skype 
maʼlumotlari) asosida ustuvorlashtirishni bildiradi. MPLS bilan mavjud tarmoqli 
kengligi oshiriladi va ovoz va video kabi muhim ilovalar 100% ish vaqti 
kafolatlanadi. 
MPLS QANDAY ISHLAYDI? 
MPLS - bu ma'lumotlarga ustunlik beruvchi paketlarni belgilash texnikasi. 
Ko'pgina tarmoq ulanishlari aniq nima olishini tushunish uchun har bir routerdagi 
har bir ma'lumot paketini tahlil qilishi kerak. 
ROUTER TURLARI 
Operator routeriga to'g'ridan-to'g'ri ulanadigan mijoz xost tomonidan 
ishlatiladigan CE router. 
Idoralar operator tomonidan marshrutizator bilan o'zaro ishlaydi (PE) va PE 
ichida marshrutlarni almashadi. Amaldagi marshrutlash protokoli statik yoki 
dinamik bo'lishi mumkin (OSPF kabi ichki shlyuz protokoli yoki BGP kabi tashqi 
shlyuz protokoli). 
Keling, tushunarsiz qisqartmalarni kengaytiraylik - Customer Edge (CE) 
routeri Provider Edge (PE) routeriga ulanadi. 
PE router - CE qurilmalari ulangan operator tomoni chegarasi router (domen 
MPLS). Routerga PE prefiksi keng ko'lamli marshrutlash protokollari bilan 
ishlashga qodir uskunani qamrab olishini anglatadi, xususan: 
• Border Gateway Protocol (BGP) (PE-PE yoki PE-CE aloqasi); 
• Dynamic Routing Protocol (OSPF) (router va PE o'rtasidagi aloqa); 
• Multi-protocol label switching (MPLS) (PE router va P o'rtasidagi aloqa. P 
nima - router haqida keyinroq gaplashamiz.); 
Ba'zi PE marshrutizatorlari trafik belgilarini ham bajaradi. 
P - router - operator (provayder) MPLS domen tarmog'ining ichki routeri. 
Ko'p protokolli yorliqli kommutatsiyada (MPLS) marshrutizator P asosiy tarmoq 
uchun asosiy yo'riqnoma vazifasini bajaradi. Router P odatda bir yoki bir nechta 
PE routerlarga ulanadi. 
MPLS FOYDALANISH PRINSİPLARI 
MPLS (recall, multiprotocol label switching, ingliz tilidan) bilan kirish 
routeri tarmoqqa kirishda teglarni joylashtirish orqali ma'lumotlar paketlarini 
belgilaydi, shuning uchun marshrutizatorlar ma'lumotlar paketini qayta-qayta tahlil 
qilmasdan, ma'lumotlar qayerga ketayotganini aniq tushunadilar. 

---

MPLS qanday ishlashini tushunish uchun shuni ta'kidlash kerakki, an'anaviy 
IP tarmog'ida har bir marshrutizator uni doimiy ravishda ma'lumotlar paketlari 
bo'lgan jadvallarda qidirish va keyin ma'lumotlar paketlari kerakli manzilga 
yetguncha keyingi qatlamga yo'naltirish orqali IP-ni qidirishi kerak. 
MPLS texnologiyasi barcha IP-paketlarga yorliq tayinlaydi va shu bilan 
birga, marshrutizatorlarning o'zlari kerakli yorliq qiymati tufayli paketni keyingi 
qurilmaga yo'naltirishga qaror qilishadi. Yorliq MPLS sarlavhasining bir qismi 
sifatida qo'shiladi, u ramka sarlavhasi (ikkinchi OSI qatlami) va paket sarlavhasi 
(uchinchi OSI qatlami) orasiga qo'shiladi va aslida ular bir-birining ustiga 
qo'yiladi. 
Kadr sarlavhasi (sarlavhasi) MPLS sarlavhasi (sarlavhasi) IP paket IP 
paketining sarlavhasi (sarlavhasi) 
Buning o'rniga MPLS "yorliqlarni almashtirish" ni amalga oshiradi, bunda 
birinchi qurilma avvalgidek marshrutni qidirishni amalga oshiradi, lekin keyingi 
hopni qidirish o'rniga, oldindan belgilangan marshrut bo'ylab yakuniy maqsad 
routerni topadi. Router marshrutizatorlar IP-manzillarni qo'shimcha qidirishni talab 
qilmasdan trafikni yanada yo'naltirish uchun foydalanadigan ma'lumotlarga 
asoslangan yorliqni aniqlaydi, yakuniy routerga etib borganida, yorliq o'chiriladi 
va paket oddiy IP marshrutlash yordamida yetkaziladi. 
MPLS BO'YICHA ETİKETLARNI O'ZGARTIRIShNING AVTOZALI 
NIMADA? 
MPLS - u qanday ishlaydi va nima uchun kerak? 
• Yorliqlash tizimi IP marshrutini qidirish uchun ketadigan vaqtni sezilarli 
darajada qisqartiradi. 
• Eng uzun prefiksli mosliklarni aniq qidirish imkonini beradi, bu esa bitta 
paketni marshrutlash uchun xotiradan foydalanishni kamaytiradi. 
• Tegga asoslangan aniq mosliklarni apparatda kamroq stress bilan apparatda 
amalga oshirish ancha oson. 
• O'tkazish qobiliyatini boshqarish, turli xizmatlarga ustuvorlik berish va 
uskunaning ortiqcha yuklanishining oldini olish uchun tarmoqda trafik qayerda va 
qanday taqsimlanishini nazorat qilish imkoniyatini beradi. 
MPLS ishlashi uchun Label Distribution Routing Protocols (LDP), Simple 
Unlimited Protocol (trafikni qo'llab-quvvatlamaydi) va Traffic Engineering 
Resource Reservation Protocol (RSVP-TE) qo'llaniladi. Amalda, Label 
Distribution Protocol (LDP) odatda qo'llaniladi, lekin RSVP-TE transport 
muhandisligi funktsiyalari uchun talab qilinadi va murakkab tarmoqlarda bu ikki 
protokol RSVP ichida tunnel qilish uchun tuzilgan LDP bilan deyarli ajralmas 
hisoblanadi.

Trafikni uzatish va boshqarish Traffic Engineering texnologiyasi tufayli 

amalga oshiriladi, u trafikni eng maqbul marshrut bo'ylab kanallar orqali o'tkazadi, 
lekin ba'zi cheklovlar bilan cheklangan qisqa yo'l Birinchi (CSPF) texnologiyasi 
tufayli yo'llarni faqat mezon asosida tanlaydi. uning optimal marshrut uzunligi 
bo'yicha , balki marshrutlarni yuklashni ham hisobga oladi. Ishlatilgan RSVP-TE 
protokollari tarmoqdagi o'tkazish qobiliyatini zaxiralash imkonini beradi. 

---

MPLS shuningdek, potentsial bog'lanish yoki tugun nosozliklari uchun 
oldindan hisoblangan zaxira yo'llariga asoslangan nosozliklardan himoyaga ega. 
Agar tarmoqdagi nosozlik bo'lsa, eng yaxshi yo'l avtomatik ravishda hisoblanadi, 
lekin bitta nosozlik bo'lsa, kerakli yo'l nosozlik aniqlanmasidan oldin ham hisoblab 
chiqiladi. Zaxira yo'llari FIB marshrutizatorida faollashtirishni kutayotganda 
oldindan dasturlashtirilgan, bu nosozlik aniqlangandan keyin millisekundlarda 
sodir bo'lishi mumkin. 
MPLS 
ASOSIDA 
VPN 
TASHKIL 
QILIShNING 
QUYIDAGI 
AVZULIYLARINI KO‘RSATISH MUMKIN. 
• keng diapazonda trafikni kengaytirish imkoniyati; 
• turli VPN ga ulangan manzillar, tugunlarni kesishish imkoniyati; 
• OSI modelining ikkinchi darajasida VPN trafigini bir-biridan izolyatsiya 
qilish. 
Xulosa sifatida shuni ta'kidlash kerakki, amalda MPLS asosan IP 
ma'lumotlar birliklari (PDU) va Ethernet virtual xususiy mahalliy tarmoq (VPLS) 
trafigini uzatish uchun ishlatiladi. MPLS ning asosiy ilovalari telekommunikatsiya 
trafik muhandisligi va MPLS VPN hisoblanadi. 
Nazorat savollari 
1.
1. MPLS qanday ishlaydi? 
2.
2. MPLS qanday ishlaydi 
3.
3. MPLS usuli yordamida teglarni almashtirishning afzalligi nimada? 
4.
4. Trafikni uzatish va boshqarish texnologiyasi tufayli yuzaga keladi.