2-Cİ NƏŞR Əlavə VƏ DÜZƏLİŞLƏR

Fərz – Vacib – Qəti olaraq gələn əmr fərz sayılır. Ona - Allah əmr edib deyə - əməl edən savab qazanır. Biri oruc tutur Allahın əmridir deyə, digəri isə oruc tutur arıqlamaq və s. üçün. İkisi də ac qalır, lakin Allahın əmridir deyə oruc tutan savab qazanır, digəri isə yox. Onu tərk edən isə əzaba layiqdir. Çünki Allahın istəyinə bağlıdır. İstəsə əzab verər, istəsə bağışlayar. Məs: Namaz, oruc və s. əməllər. Haram – Qəti qadağan haram adlanır. Bunu - Allah qadağan edib deyə - tərk edən savab qazanır. Biri içki içmir onu xoşlamadığı üçün. Belə bir kimsə savab qazanmır. Digəri isə içki içmir, Allah qadağan etdiyinə görə. Belə bir kimsə savab qazanır. Ona əməl edən isə cəzaya layiqdir. Məs: Zina, içki və s. əməllər. Müstəhəb – Bəyənilən əməl. Əgər əmr qəti olmazsa müstəhəb sayılır. Müstəhəb də əmrin altına girir. Ona görə də deyilir ki, əmr vacibliyə dəlalət edir nə qədər ki, onu müstəhəbliyə çevirən bir dəlil gəlmədikcə. Buna əməl edən savab qazanır. Onu tərk edən isə günah qazanmır. Məkruh – Bəyənilməyən əməl. Əgər qadağa güclü olmazsa məkruh sayılır. Məkruh da qadağanın altına girir. Bunu tərk edən savaba nail olur, əməl edən isə günah qazanmır. Məs: Məscidə sol ayaq ilə daxil olmaq. Mubah – Nə əmrə, nə də qadağana daxil deyildir. Mubah özü-özlüyündə ibadət deyildir. Başqasına görə ibadət ola bilər. Elm öyrənmək, namaz qılmaq özü-özlüyündə ibadətdir. Lakin yemək, içmək, yatmaq və s. əməllər özü-özlüyündə ibadət deyildir. Başqasına görə bu əməllər ibadət ola bilər. Məs: Yemək yeyirsən ki, elm öyrənməyə taqətin olsun, tez yatırsan ki, gecə ibadətlərini, sübhü ayıq başla qılasan. Belə olduqda bu əməllər də savab gətirir. Allahın əmri olduğu üçün qohumları ziyarət edirsən bununla da savab qazanırsan və bir də ziyarət edirsən ki, gedib çay içəsən. Sadəcə niyyətinə görə savab qazanırsan. Ona görə də deyillər ki, səfdə iki nəfər yanaşı durar amma onların arasında yerlə göy arası qədər fərq olar. İkisi də eyni hərəkəti edirlər lakin niyyətə görə biri savab qazanır, digəri isə savabdan məhrum olur.

401 İmam Əhməd «Musnəd» 4/182-185, 5/435, əl-Albani səhih.

402 Həkim 2/375, əl-Albani «Ğayrətul Məram» s. 14 həsən hədis.

403 Müştəbihat – İmam Nəvəvi – rahmətullahi aleyhi - deyir: «Müştəbihatın mənası halal və haramlığı bəlli olmayan deməkdir.

404 Buxari 52, Müslim 1599.

405 Buxari 7288, Müslim 1337 – Bu hədisin əvvəli belədir: Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Ey insanlar! Allah üzərinizə Həcc etməyi fərz qıldı, artıq siz də Həcc edin». Bir nəfər: «Ey Allahın Rəsulu, hər il Həcc edək?» Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – susdu. Həmin şəxs sualını bir neçə dəfə təkrarladı. Peyğəmbər: «Əgər mən hə desəm, sizə hər il Həcc etmək vacib olardı. Sizin də buna gücünüz çatmazdı…».

406 «Camiul Ulum» s. 315.

407 Səhih İbn Məcə 3423.

408 Təbərani «Kəbir» 19/136, əl-Albani «Səhihul Cəmi» 4495.

409 Səhih Müslim 1015.

410 Tirmizi 2520, Nəsai 5711, əl-Albani «Səhihul Cəmi» 3372-ci hədis – Bu hədisin sonu belədir: Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Həqiqətən doğruluq sakitlikdir, yalan isə şübhədir».

411 Dəraqutni 4/184, əl-Albani «İrva əl-Ğəlil», «Ğayətul-Məram» zəif olduğunu qeyd etmişdi, 17,19-cu hədislər.

412 Səhih Əbu Davud 977.

413 Səhih Əbu Davud 3488, Darakutni 3/7.

414 «Qamusul Muhit» Kəf babı, Sin fəsli s. 1240.

415 Buxari 13/300, Müslim 30.

416 Tirmizi, əl-Albani «Səhih əl-Cəmi» 4214, «əl-Mişkət» 4336, «Təxric ət-Tərğib» 2/268.

417 Buxari 8/132, 11/493, Əhməd 1/462,464.

418 Müslim 93.

419 «Qavlus Sədid fi Məqasidit Tövhid» s. 31,54.

420 Buxari 6/281.

421 Buxari 2654, Müslim 87.

422 Müslim 86.

423 Müslim 88.

424 Buxari 5/294, Müslim 89, Əbu Davud 2874, Nəsəi 6/257.

425 Müslim 4/2289.

426 Buxari 6499.

427 Əbu Davud 3664.

428 Müslim 2985, İbn Məcə 4202.

429 Əhməd 3/30, İbn Məcə 4204.

430 Həkim.

431 İmam Əhməd.

432 İmam Əhməd.

433 Müslim 82, Əhməd 3/370,389, Əbu Davud 4678, Tirmizi 2618-2620, İbn Məcə 1078-1080, Muhəmməd b. Nəsr əl-Mərvəzi «Tazimu Qadrus Salah» 886-892 və s. əl-Albani «Səhihul Cəmius Səğir» 2848-2849,5388, «Səhihut Tərğib» 1/298,560,565, «Mişkətul Məsabih» 569.

434 Tirmizi 2618, əl-Albani 2849.

435 Əhməd 5/346,355, Tirmizi 2621, Nəsai 1/231-232, İbn Məcə 1079, İbn Əbi Şeybə «əl-Musənnəf» 30387, İbn Hibban «əl-İhsan» 1454, Darakutni 1733, Beyhəqi «Sünnən Kubra» 3/366, «Şuabul İman» səh. 43 və s. Bureydə b. əl-Husayb əl-Əsləm - radıyallahu anhu – dan. əl-Albani «Səhihut Tərğib» 561, «Səhihul Cəmius Səğir» 4143, «Mişkətul Məsabih» 574.

436 İbn Məcə, əl-Albani «İrvalul Ğəlil» 7/8991.

437 Səhih Buxari 25; Səhih Müslim 22.

438 Əbu Davud 1/540-541, H. 864, əl-Albani «Səhih Sünnən əbu Davud» 1/163, H. 770.

439 Buxari 553, Nəsəi 1/236.

440 Buxari 552.

441 Əhməd 6/421.

442 Əhməd 2/169, Darimi 2/301, Hibban 1448.

443 İbn Məcə, Təbərani.

444 Muhəmməd b. Nəsr əl-Mərvəzi.

445 Tirmizi, Həkim, Muhəmməd b. Nəsr əl-Mərvəzi «Kitabu Salah» 933, İbn Əbi Şeybə «Musənnəf» 10485, Şuabul İman 41, Buxari «Tarixul Kəbir», əl-Albani « Zəif ».

446 Muhəmməd b. Nəsr əl-Mərvəzi, İbn Abdul Bərr.

447 Təbərani «Məcmuul Kəbir» 8942, «Məcmus Səğir» 60.

448 Muhəmməd b. Nəsr əl-Mərvəzi «Qadrus Salah» 945, Tərğib 574 əl-Albani.

449 «ət-Təmhid» 4/237. Həmçinin İbn Məsudun rəvayəti.

450 İmam Məlik 1/40, Abdurrazzaq «Musənnəf» 10410, Muhəmməd b. Nəsr əl-Mərvəzi «Kadrus Salah» 930.

451 Muhəmməd b. Nəsr əl-Mərvəzi «Kitabus Salah» 920.

452 İbn Əbi Şeybə «İman» 129, AbdurRazzaq «Musənnəf» 5008.

453 Nəsəi 3189.

454 Müslim 652.

455 Əhməd 2/418, əl-Albani «İrvaul Ğəlil» 81.

456 Əhməd, Nəsəi, İbn Məcə.

457 Müslim 821.

458 Buxari 144, Müslim 3/149,608.

459 Buxari 756, Müslim 872.

460 Səhih Tərğib 555.

461 Səhh Tərğib 556.

462 əl-Albani «Peyğəmbər namazı» ruku bölmü.

463 Buxari.

464 Müslim 1074.

465 Buxari, Müslim.

466 Buxari 4534, Müslim 1203.

467 əl-Albani «Peyğəmbər namazı» səcdə bölmü.

468 Müslim 965,966.

469 Buxari 751.

470 Buxari 1219, Müslim 1238.

471 Buxari 822, Müslim 1102.

472 Müslim 1110.

473 Buxari 359, Müslim 1151.

474 Buxari 809, Müslim 1096.

475 Müslim 1246.

476 Buxari 691, Müslim 962.

477 Əbu Davud 3/73, H. 857, əl-Albani «Səhih Silsilə» 1168.

478 Müslim 800, 2247,1817, Əbu Davud 489.

479 Hicabin Sərtləri – Əl və üzdən başqa bütün bədənin üzvlərini örtməli, zinətli olmamalı. Dar olmamalı, şəffaf olmamalı. Kişilərə və kafir qadınlara məxsus geyimlərə oxşamamalı, diqqəti cəlb edici olmamalı, ətirlənmiş olmamalı. Namazla bağlı mühüm fətvalar s. 17.

480 Əbu Davud 637, əl-Albani «İrvaul Ğəlil» 196.

481 Buxari 1149, Müslim 546.

482 Buxari, Müslim.

483 Müslim, Nəsəi.

484 Əbu Davud 694, Beyhəqi 2/279, Həkim 4/270, əl-Albani «İrvaul Ğəlil» 374. İmam Şafii, İmam Əhmədə görə danışılan yerdə namaz qılmaq məkruhdur. İmam Xattabi «Aunul Məbud» 21388, İmam Məlik, Mücahid, Tavus deyirlər ki: «Yatan kimsənin qarşısında namaz qılmaq məkruhdur». İbn Həcər «Fəthul Bəri» 1/700. Sələflər namazı qurtarmamışdan əvvəl alnı təmizləməyi məkruh görərdilər. İbn Həcər «Fəthul Bəri» 3/96.

485 Əbu Davud, Tirmizi.

486 Səhih Əbu Davud 1/547, Nəsəi 846.

487 Buxari 644, Müslim 651.

488 Buxari, Müslim.

489 Müslim 883.

490 «Buluq əl Məram» 393.

491 Müslim 438.

492 Müslim 440.

493 Buxari 717, Müslim 436, Əbu Davud 664.

494 Buxari.

495 İmam Əhməd, əl-Albani «Səhih Silsilə» 106-cı hədis.

496 Buxari 25, Müslim 22 – İbn Ömər yolu ilə.

497 Buxari 1335, 1399, 6924, Müslim 20/32, 133, Nəsəi 3092, 3973, Əhməd 117, 335.

498 Buxari «Zəkat» 3/110, 268.

499 Müslim “Kitabuz Zəkat” 987.

500 Buxari 2/112, Müslim şərhi 3/29.

501 Əbu Davud 1575, Nəsəi 5115, Əhməd 5/2.

502 Tərğib və Tərhib 1/540.

503 əl-Albani «Səhih Tərğib» 1/420, 995-ci hədis.

504 Tərğib və Tərhib 1/382.

505 Buxari 1903.

506 Nəsəi.

507 Buxari, Müslim.

508 Buxari 1964, Müslim 1105.

509 Müslim.

510 əl-Albani «Səhih Hədislər Silsiləsi» 2954.

511 Buxari, Müslim.

512 Buxari, Müslim.

513 əl-Albani «Səhihul Cəmi» 4937.

514 «İlamul Muvakkin» 1/38.

515 Müslim «Müqədimə».

516 Müslim «Müqədimə».

517 Müslim «Müqədimə».

518 Zəif Hədis – ilə əməl etməyin hökmü? Bu haqda üç rəy vardır: 1. Qəti olaraq olmaz əməl etmək. 2. İctihaddan və qiyasdan daha yaxşıdır. 3. Olar əgər dörd şərtə əməl edilərsə: 1) Əhkamlardan olmamaq şərti ilə hədis yaxşı işlərə (əməllərə) çağıran olsun. 2) Hədis şiddətli dərəcədə zəif olmasın. 3) Bu hədisin şəriətlə bağlılığı olsun. 4) Hədisi danışan bilməlidir ki, hədis zəifdir və bunu cəmaata bildirməlidir. Deyilməsi mütləqdir.

519 Buxari 5/294, Müslim 89, Əbu Davud 2874, Nəsəi 6/257.

520 Müslim 2229.

521 Əbu Davud 3907, əl-Albani zəif hədis.

522 Tirmizi 1460, Həkim 4/360.

523 Buxari 6/184, Tirmizi 1586, Əhməd 1/190, Əbu Davud 3043.

524 Buxari 2237, Müslim 1567.

525 Buxari 3843.

526 Əhməd 1/277,311, Əbu Davud 3905, İbn Məcə 3726.

527 Nəsəi 7/112, Tirmizi 2073, Əhməd 4/310, Həkim 4/216.

528 Əhməd 2/408,429,476, Əbu Davud 3903, Tirmizi 135.

529 əl-Munziri «Tərğib vət Tərhib» 4/52, Heysəmi 5/117.

530 Ərraf – kahin növlərindəndir. İbn Əsir – rahmətullahi aleyhi - deyir ki: «Münəccim, qeybi bildiyini iddia edən kimsdir». Xattabi – rahmətullahi aleyhi - deyir ki: «Oğurlanmış əşyanın yerini deyən, qeyb olan şeylərin məkanını bilən və s. buna bənzər şeyləri söyləyən kimsədir».

531 Müslim 2230, Əhməd 5/380, 4/68.

532 Əhməd 1/389, əl-Albani «Səhihul Cəmi» 3955.

533 Əhməd 2/220, Heysəmi «Məcmu Zəvaid» 5/180, əl-Albani «Səhih Silsilə» 1065.

534 Təbərani 18/162, əl-Albani «Səhihul Cəmi» 5435.

535 Buxari 10/182, Müslim 2220.

536 Buxari 10/181, Müslim 2224.

537 Əbu Davud 3910, Tirmizi 1614, İbn Hibban 1427, İbn Məcə 3538.

538 Buxari 6/211.

539 İbn Əsakir.

540 Əbu Yala.

541 Əhməd 4/399, İbn Hibban 1380, Həkim 4/146.

542 Əhməd 1/89,108,131, Tirmizi 3291.

543 Müslim.

544 Müslim 73.

545 Buxari, Müslim. Üçüncü oğlu İbrahimdir. Hicri 8-ci ildə Mədinədə dünyaya gəlmiş və hicri 10-cu ildə 17 və ya 20 aylıq ikən vəfat etmişdir. Ənəs - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – oğlu İbrahim öldüyü zaman buyurdu: «O, körpə ikən öldü. Onun Cənnətdə iki süd anası vardır. Onlar onun südünü iki ilə tamamlayacaqlar. Çünki o, mənim oğlumdur».

546 Buxari 2654, Müslim 87.

547 Buxari «Ədəbul Mufrad» 1.

548 Buxari «Ədəbul Mufrad» 21.

549 Buxari «Ədəbul Mufrad» 2.

550 Buxari «Ədəbul Mufrad» 3.

551 Buxari «Ədəbul Mufrad» 6.

552 Buxari «Ədəbul Mufrad» 4.

553 Buxari «Ədəbul Mufrad» 7 zəif hədis.

554 Buxari «Ədəbul Mufrad» 9.

555 Buxari «Ədəbul Mufrad» 10.

556 Buxari «Ədəbul Mufrad» 11.

557 Buxari «Ədəbul Mufrad» 13.

558 Buxari «Ədəbul Mufrad» 31.

559 Buxari «Ədəbul Mufrad» 14.

560 Buxari «Ədəbul Mufrad» 17.

561 Buxari «Ədəbul Mufrad» 27.

562 Buxari «Ədəbul Mufrad» 28.

563 Buxari «Ədəbul Mufrad» 18.

564 Buxari «Ədəbul Mufrad» 20.

565 Əbu Davud 2527, əl-Albani «İrvaul Ğəlil» 5/20.

566 İbn Məcə, Nəsəi.

567 Buxari «Ədəbul Mufrad» 22.

568 Buxari «Ədəbul Mufrad» 24.

569 Buxari «Ədəbul Mufrad» 25.

570 Buxari «Ədəbul Mufrad» 34.

571 Buxari «Ədəbul Mufrad» 23.

572 Buxari «Ədəbul Mufrad» 29.

573 Buxari «Ədəbul Mufrad» 644.

574 İmam Əhməd 2/441.

575 Həkim «Mustədrək» 4/156.

576 Buxari «Ədəbul Mufrad» 32.

577 Buxari «Ədəbul Mufrad» 33.

578 Buxari «Ədəbul Mufrad» 35 zəif hədis.

579 Buxari «Ədəbul Mufrad» 36.

580 Buxari «Ədəbul Mufrad» 38.

581 Buxari «Ədəbul Mufrad» 39.

582 Buxari «Ədəbul Mufrad» 40 zəif hədis.

583 Buxari «Ədəbul Mufrad» 42 zəif hədis.

584 Buxari «Ədəbul Mufrad» 41.

585 Buxari «Ədəbul Mufrad» 44.

586 Buxari «Ədəbul Mufrad» 1059,1060.

587 Tirmizi 1905.

588 Buxari «Ədəbul Mufrad» 47 zəif hədis.

589 Buxari «Ədəbul Mufrad» 48.

590 Buxari «Ədəbul Mufrad» 49.

591 Buxari «Ədəbul Mufrad» 50.

592 Buxari «Ədəbul Mufrad» 60.

593 Buxari «Ədəbul Mufrad» 52.

594 Buxari «Ədəbul Mufrad» 53.

595 Buxari «Ədəbul Mufrad» 54.

596 Buxari «Ədəbul Mufrad» 55.

597 Buxari «Ədəbul Mufrad» 56,57.

598 Buxari «Ədəbul Mufrad» 58,59.

599 Buxari «Ədəbul Mufrad» 63 zəif hədis.

600 Buxari «Ədəbul Mufrad» 62.

601 Buxari «Ədəbul Mufrad» 64.

602 Buxari «Ədəbul Mufrad» 65.

603 Buxari «Ədəbul Mufrad» 66.

604 Buxari «Ədəbul Mufrad» 68.

605 Buxari «Ədəbul Mufrad» 61–zəif hədis.

606 Buxari «Ədəbul Mufrad» 71.

607 Buxari «Ədəbul Mufrad» 70.

608 Buxari «Ədəbul Mufrad» 591.

609 Buxari «Ədəbul Mufrad» 69.

610 Fəthul Bəri 10/443.

611 Buxari «Ədəbul Mufrad» 121.

612 Əhməd «Musnəd» 1/402, əl-Albani «Səhihul Cəmi» 623.

613 Buxari «Ədəbul Mufrad» 103, əl-Albani «Səhih Silsilə» 65.

614 Buxari «Ədəbul Mufrad» 101.

615 Qonağa Hörmət: Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Kim Allaha və axirət gününə iman edirsə qonağının bəxşişini versin». Səhabə: «Ey Allahın Rəsulu! Qonağın bəxşişi nədir?» dedi. Peyğəmbər: «Bir gecə və bir gündüz (evində qonaq saxlamaq. Qonaq saxlamağın müddəti üç gündür. Bundan artıq isə ev yiyəsi üçün sədəqədir. Lakin qonaq ev sahibinə əziyyət verənə qədər onun yanında qamamalıdır». Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Müsafiri bir gecə evdə saxlamaq hər bir müsəlmanın üzərinə düşən haqdır. Kiminsə evininn divarı yanında müsafir dayansa ev yiyəsinin borcudur ki, onu (bir gecə) evində qonaq saxlasın. Müsafir istəsə (borcunu) tələb edə bilər, istəsə də tərk edə bilər». Buxari «Ədəbul Mufrad» 741,742,743,745

616 Buxari «Ədəbul Mufrad» 102.

617 Buxari «Ədəbul Mufrad» 128.

618 Buxari «Ədəbul Mufrad» 105.

619 Buxari «Ədəbul Mufrad» 107.

620 Buxari «Ədəbul Mufrad» 109.

621 Buxari «Ədəbul Mufrad» 110 zəif hədis.

622 Buxari «Ədəbul Mufrad» 112.

623 Buxari «Ədəbul Mufrad» 111.

624 Buxari «Ədəbul Mufrad» 113.

625 Buxari «Ədəbul Mufrad» 115.

626 Buxari «Ədəbul Mufrad» 116.

627 Buxari «Ədəbul Mufrad» 118.

628 Buxari «Ədəbul Mufrad» 119.

629 Buxari «Ədəbul Mufrad» 127.

630 Buxari «Ədəbul Mufrad» 124.

631 Buxari 6343, Müslim 2657.

632 Buxari 2465, Müslim 2121, 2161.

633 Buxari «Ədəbul Mufrad» 1149.

634 Müslim 338.

635 Müslim.

636 Əhməd «Musnəd» 5/256, «Məcməuz Zəvaid» 1/129, əl-Albani «Səhih Silsilə» 370.

637 Buxari «Mənakib».

638 Buxari 7/184, H. 6474.

639 Səhih Buxari 6878; Səhih Müslim 1676.

640 Buxari 5223.

641 Müslim 901.

642 Buxari 1/178, Müslim 4/2056, Tirmizi 2205, İbn Məcə 4045.

643 Müslim 2742.

644 Muslim «Həcc» 2/886-893, H. 147, Əbu Davud «Həcc» 2/182-186, H. 1905, İbn Məcə «Mənasik» 3/1022, H. 3074.

645 İbn Əsir «Nihayə fil Ğaribil Hədis» 3/410,411.

646 Buxari 4808.

647 Muslim «Zikr və Dua» 4/2098, H. 99, İbn Məcə «Fitən» 2/1325, H. 4000, İbn Qeyyim «Ravdatul Muhibbin» 92-96.

648 «Ədvanul Bəyan».

649 Buxari 6343, Müslim 2657.

650 Əhməd «Musnəd» 1/412, əl-Albani «Səhihul Cəmi» 4126.

651 Müslim 1400.

652 Muslim «Ədəb» 3/1699, H. 45, 2159, Tirmizi «Ədəb» 8/18, H. 2777, Əbu Davud «Nigah» 2/246, H. 2148, İmam Əhməd 1/159.

653 Muslim «Nigah»2/1021, H. 1403, Əbu Davud «Nigah» 2/246, H. 2151.

654 Əbu Davud 4112, Tirmizi 1779, əl-Albani zəif hədis.

655 Müslim 338.

656 Buxari.

657 İmam Əhməd «Musnəd», əl-Albani «Səhih» 1470.

658 Əhməd 1/300, Əbu Davud 4462, Tirmizi 1456, İbn Məcə 2564, Həkim 4/355, əl-Albani «Səhihul Cəmi» 6565.

659 Müslim 1978, İmam Əhməd «Musnəd» 1/108,125,309, Tirmizi 1456, Həkim 4/356, İbn Hibban, Beyhəqi.

660 Tirmizi 1457, əl-Albani «Səhih Sünnən Tirmizi» 178.

661