2-mavzu: kasbiy psixologiya fanining tadqiqot metodlari. Reja

Biografiya (tarjimai hol) metodi. Inson psixikasini – ruhiyatini tadqiq qilish uchun uning 
hayoti, faoliyati, ijodiyoti toʻgʻrisidagi ogʻzaki va yozma ma’lumotlar odamlarning tarjimai holi, 
kundaliklari, xatlari, esdaliklari muhim ahamiyatga ega. Shu bilan birga oʻzgalar tomonidan 
toʻplangan tarjimai holga aloqador materiallar: esdaliklar, xatlar, rasmlar, tavsiflar, magnitofon 
ovozlari, foto lavhalar, hujjatli filmlar, videokamera tasviri, taqrizlar, tanbehlar ham oʻrganilayotgan 
shaxsni toʻlaroq tasavvur etishga xizmat qiladi. Hatto shifokorning kasallik tarixi hujjati ham 
bolaning tugʻilganidan, ham to boshlangʻich ma’lumot olgunicha davr oraligʻida salomatlik darajasi 
qanday boʻlganligi toʻgʻrisidagi omillar bilan tanishish imkonini beradigan material hisoblanadi.
Tarjimai hol metodi inson psixikasini suhbat va tajriba metodlari vositasida oʻrganib 
boʻlmaydigan jihatlarini ochishda yordam beradi. Mazkur metod orqali, masalan, ijodiy hayol 
bilan bogʻliq jarayonlar: sheriyat, musiqa, nafosat, tasviriy san’at, texnik ijodiyotning nozik turlari 
va shaxsning ma’naviyat, qadriyat, qobiliyat, iqtidor, iste’dod salohiyat kabi fazilatlari kuzatiladi. 
Inson ongining namoyon boʻlishi, rivojlanishi, oʻziga xos individual va ijtimoiy xususiyatlari 

---

atoqli shaxslar bildirgan mulohazalarida, asarlarida oʻz ifodasini topadi. Allomalar toʻgʻrisidagi 
ma’lumotlar zamondoshlari, izdoshlari, safdoshlarining ta’rifu – tavsiflari orqali avloddan – 
avlodga oʻtadi. Xuddi shu ijtimoiy uzluksiz natijasida ajdodlar bilan avlodlar oʻrtasida vorislik 
hodisasi ijtimoiy psixologik voqelik vujudga keladi va ijtimoiy tarixiy taraqqiyotning uygʻunligini 
ta’minlaydi. 
 Anketa, sotsiometriya, faoliyat mahsulini tahlil qilish metodlari.
 
Anketa metodi. Umumiy psixologiyada keng qoʻllaniladigan metodlardan biri boʻlib, 
unda odamlarning psixologik xususiyatlari narsa va hodisalarga nisbatan munosabatlari 
oʻrganiladi. Anketa odatda 3 xil boʻlib, birinchi xilida anglashilgan motivlarni aniqlashga 
moʻljallangan savollardan iborat boʻladiki, ikkinchi xilida esa faqat bittagina javob tanlash sharti 
bilan har bir savolga bir nechtadan tayyor javoblar ham beriladi. Uchinchi xil anketada 
sinaluvchiga havola qilinganda kamida toʻrt besh toʻgʻri javoblari ballar yordamida baholanadi. 
Anketa metodidan odamlarning layoqatlarini muayyan sohaga qiziqishlari, qobiliyatlari, 
oʻziga, tengdoshlariga katta va kichiklariga munosabatlarini aniqlash maqsadida foydalaniladi. 
Anketa orqali shaxslarning xarakter hislatlari, xulq atvorlarini tekshirish, sirtdan turib baholash 
mumkin. Tarqatilgan anketalar yigʻib olinib, elektron hisoblash mashinalari dasturiga 
muvofiqlashtirib atroflicha amaliy xulosalar chiqariladi. Anketa metodiinson psixikasining ayrim 
tomonlarini oʻrganish uchun boy material toʻplash imkonini beradi, lekin unda olinadigan 
ma’lumotlar doimo xolisona xususiyatga ega boʻlavermaydi. Bunga yoʻl qoʻymaaslik uchun 
anketa ichidagi nazorat vazifasini bajaruvchi toʻgʻri va qarshi savollarni puxta ishlab chiqarish 
kerak. 
Quyida anketa varaqasidan namuna keltirib oʻtamiz. 
1. Kursingizda eng yuqori obroʻga ega boʻlgan talaba qaysi? 
2. Sizningcha, kursdoshlaringiz ichidan kim mehr, his – tuygʻusini uygʻota oladi? 
3. Oʻqish bilan bogʻliq muammolar yuzasidan siz kimga murojaat qilishni xohlar edingiz? 
4. Shaxsiy kechinmalaringiz haqida siz kim bilan fikr almashishni xohlar edingiz? 
5. Oʻrtoqlaringiz ichidan kimni uyingizga mehmonga astoydil taklif qila olasiz? 
6. Kursdoshlaringiz ichida kim bilan mashgʻulotlarga birgalikda tayyotayyorlanishni 
yoqtirasiz? 
7. Qaysi kursdoshingiz bilan suhbatlashishni aslo yoqtirmaysiz?