8-Mavzu: Xorijiy tajribalar asosida bo’lajak o’qituvchilarning pedagogik faoliyatga tayyorlash

8-Mavzu: Xorijiy tajribalar asosida bo’lajak o’qituvchilarning pedagogik faoliyatga tayyorlash

1.Xorijiy tajribalar asosida bo‘lajak o‘qituvchilarning pedagogik faoliyatga tayyorlash.

2.Ta’limda ilg‘or xorijiy tajribalar. Taʼlim tizimini ilgʻor xorijiy tajribalar asosida takomillashtirish masalasi.
3.Ta`lim sifat samaradorligini oshirishda xalqaro tajribalardan foydalanish.
4. Mutaxassislik fanlarini o‘qitishda ilg’or xorijiy tajribalar.

O‘ZBEKISTONDA VA XORIJDA BOSHLANG‘ICH TA’LIM-TARBIYA TIZIMI.

YAPONIYADA BOSHLANG’ICH TA’LIM
Boshlang‘ich ta’lim -“syogakko”
Boshlang‘ich maktab ta’limning ilk 6 yilini qamrab oladi va uning asosiy qismi hisoblanadi. Yaponiyada maktabga 6 yoshdan boriladi. Boshlang‘ich maktabga 6 yoshdagi yapon bolalarning 99% qatnaydi. 99% yapon boshlang‘ich maktablari davlat tasarrufida, 1% - xususiy. O‘quv rejasiga yapon tili, gumanitar fanlar, arifmetika kabilar kiradi. San’at va hunar (yapon husnixati), musiqa, uy xo‘jaligini yuritish, jismoniy tarbiya, axloqiy odobnoma akademik predmetlar hisoblanmaydi. Yaponiyada boshlang‘ich ta’lim majburiy va bepul bo‘lib, mashg‘ulotlar aprel oyida boshlanadi. O‘quv yili 3ta chorak – trimestrga bo‘linadi. 1-chorak – 6 apreldan – 20 iyulgacha davom etadi, keyin yozgi ta’til boshlanadi. 1-sentabrdan 2-trimestr boshlanadi va 26 dekabrgacha davom etadi. 26-dekabrdan 7-yanvargacha qishli ta’til bo‘ladi. Oxirgi 3-trimestr 7-yanvardan 25-martgacha davom etadi. 25-martdan 6-aprelgacha bahorgi ta’til bo‘ladi. Shu paytda o‘quvchilar sinfdan sinfga ko‘chadi. Chorak-trimestrlarning boshlanishi va tugallanishi turli maktablarda turli sanalarga to‘g‘ri kelishi mumkin. Ta’til paytida o‘quvchilar uy vazifalarini oladilar. Ba’zan ta’til paytida ham, agar trimestrda yaxshi o‘qimagan bo‘lsa, maxsus kurslarda o‘qiydilar. Yaponiyada o‘qish 6 kunlik, lekin har 2-shanba dam olish kuni hisoblanadi. Maktablarda o‘qitish dasturi o‘zgaruvchan, lekin Ta’lim vazirligi tasdiqlagan standartlarga asoslanadi. Boshlang‘ich ta’limni moliyalashtirish, o‘qituvchilar bilan ta’minlash, maktab dasturlarini yaratish mahalliy hokimiyat zimmasida. Boshlang‘ich ta’limda bolalar davlat hisobidagi 1945 kandji iyeroglifdan 1006tasini yod olishi kerak. Boshlang‘ich ta’lim “syogakko” quyidagi vazifalarni hal qiladi:
-o‘quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, vataniga, o‘z qadriyatlariga hurmat hissini o‘rgatish;
-o‘quvchilarni xalqaro hamkorlik ruhida tarbiyalash;
-ona tilidan to‘g‘ri foydalanish;
-iqtisodiy tarbiya berish;
-barkamol shaxsni tarbiyalash.
O‘quv maqsadlariga aniq o‘quv fanlari bo‘yicha o‘quv rejalari va dasturlarni tayyorlash orqali erishiladi. Boshlang‘ich maktabda yapon tili jamiyatshunoslik, tabiiyot, musiqa, rasm va hunar, uy ijodiyoti, etika kabi fanlar o‘qitiladi, jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanadilar. Shuningdek “maxsus faoliyat” fani ham o‘qitiladi, unga klub ishlari, majlislar, sport tadbirlari, sayohatlar, bayramlar va b. kiradi. Kam ta’minlangan oilalarning bolalari maktab nonushtalari, turli xizmat va sayohatlarga pul to‘lash uchun dotatsiya oladilar. Ota-onalar farzandlarini o‘z tumanlarida jo‘ylashgan maktabga borishini istamasalar, xususiy pullik ta’lim muassasasiga berishlari mumkin, lekin bu maktablarga juda qiyin tanlov orqali qabul qilinadi. Turli ta’limiy ko‘nikmalarni bolalar ongiga singdirish yapon maktablariga xos fazilatdir. Masalan, 2 — sinf o‘quvchisi ko‘pchilik oldnda nutq so‘zlash qobiliyatiga ega bo‘lishi, 6 — sinf o‘quvchisi kamida 2 ta cholgu asbobida kuy chala bilishi, boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi suvda bemalol suza olishi kerak.
Biz umrimiz davomida bir xil odamlar bilan o‘qishga odatlanganmiz. Ammo Yaponiyada hamma narsa butunlay boshqacha. Biz allaqachon kichik, o‘rta va o‘rta maktablar alohida muassasalar ekanligi haqida gapirgan edik, ammo bu hammasi emas. Har yili sinflar yangicha shaklda shakllantiriladi. Xuddi shu parallelning barcha talabalari tasodifiy ravishda sinflarga ajratiladi. Bular. har yili talaba yangi jamoaga kiradi, uning yarmi yangi odamlardan iborat. Aytgancha, tarqatishdan oldin yapon talabalari o‘z istaklarini maxsus varaqlarga yozishlari mumkin: ularning ismlari va ular bir sinfda bo‘lishni xohlaydigan ikki kishi. Balki rahbariyat bu istaklarga quloq solar.
Bu nima uchun kerak? Kollektivizm tuyg‘usini rivojlantirish uchun bunday g‘alati "aralashtirish" kerak. Talaba bir xil odamlarga ilinmasligi, balki turli tengdoshlari bilan til topa olishi kerak.
Maktabni tugatgandan so‘ng, bolalar, odatda, uyga bormaydilar, lekin darhol o‘zlari ro‘yxatdan o‘tgan to‘garaklarga boradilar. Klublar rus doiralariga o‘xshaydi. Va, qoida tariqasida, har bir talaba kamida bitta klubning a’zosi (ishtirok etish ixtiyoriy). Xilma-xillik va bo‘limlarning katta tanlovi maktabning obro‘si va boyligining belgisidir. Klublar har xil: sport, badiiy, ilmiy, lingvistik - har qanday did va rang uchun.
Yaponiyadagi deyarli barcha maktablar yagona formaga ega. Har bir o‘quvchiga alohida maktab formasi tikiladi, maktab formasiga uning qishki (issiq) va yozgi varianti kiritilishi shart. Bundan tashqari, har bir maktab nizomida golfi kiyish, maktab sumkalari (ko‘pincha sumkalar forma bilan birga beriladi), sport formalari va hatto soch turmagi bilan bog‘liq qoidalar mavjud.
Yaponiyada barcha maktab o‘quvchilari bir xil almashtiriladigan poyabzal kiyishadi. Odatda uning rolini shippak yoki uvabaks o‘ynaydi - sport shippaklari yoki jumperli balet kvartiralariga o‘xshash maktab poyabzallari. Yaponiyada almashtiriladigan poyafzallarga, ayniqsa, taglikning rangiga nisbatan juda qattiq talablar mavjud: taglik polda qora iz qoldirmasligi kerak. Shuning uchun uvabaki ko‘pincha oq rangga ega (boshqa ranglar bilan kesishgan). Terlik yoki uvabaki rangi siz o‘qiyotgan sinfga bog‘liq. Har bir sinfning o‘ziga xos rangi bor.
Aytgancha, boshlang‘ich maktabda odatda forma bo‘lmaydi. Agar ma’lum rangdagi panama shlyapalari va portfellardagi stikerlar bo‘lmasa - ko‘chadagi boshlang‘ich maktab o‘quvchisini uzoqdan ko‘rish uchun.
Yapon maktabidagi har bir o‘quvchiga 4 ta raqamdan iborat individual raqam beriladi. Birinchi ikkita raqam sinf raqami, oxirgi ikkitasi esa sizning sinfingizda sizga berilgan shaxsiy raqamingizdir. Bu raqamlar kutubxonadagi kartalarda, velosipedlardagi stikerlarda ishlatiladi. Ushbu raqamlar bilan talabalar barcha nazorat qog‘ozlariga imzo qo‘yadilar (talaba raqami, keyin talabaning ismi).
Yaponiya maktablari jadvali har hafta o‘zgarib turadi. Odatda, talabalar yangi jadval haqida faqat juma kuni bilib olishadi. Maktablarida farrosh yo‘q: har kuni tushdan keyin o‘quvchilarning o‘zlari tozalash ishlarini bajarishadi. Maktab o‘quvchilari polni supurib, tozalaydi, derazalarni yuvadi, axlatni olib tashlaydi va boshqa ko‘p narsalarni qiladi. Va nafaqat ularning sinfida, balki hojatxonalarda va masalan, majlislar zalida ham. Har bir o‘quvchining o‘z stoli bor. Boshqacha qilib aytganda, bitta stolda bir kishi o‘tiradi. Ikkita emas.
Yaponiya maktablarida o‘qituvchilar uy vazifasi bor yoki yo‘qligi va darsga tayyorgarlik darajasi uchun baho qo‘ymaydi. Agar biror narsa qilgan bo‘lsangiz, o‘qituvchi topshiriqni qizil doira bilan aylantiradi va agar bo‘lmasa, kelajak uchun qarzingiz qoladi.
Biroq, hatto yapon maktabida ham baholardan butunlay qochish mumkin emas. Vaqti-vaqti bilan testlar barcha fanlar bo‘yicha (ayniqsa, trimestr oxirida) o‘tkaziladi va bu testlar 100 balllik tizimda baholanadi. O‘rta va o‘rta maktab o‘quvchilarini azoblaydigan imtihonlar haqida unutmang. Yapon maktab o‘quvchilari deyarli ruchka bilan yozmaydilar, lekin buning uchun qalamlardan foydalanadilar. Ruchkalar, asosan, kundalikni to‘ldirish uchun kerak bo‘ladi. Qolgan hamma narsa  darsda ishlash (yoki ma’ruzalar), uy vazifalari, testlarni qalam bilan yozish kerak.
Maktabda o‘qituvchilar oldida uyali telefonlar qo‘yish taqiqlangan. Agar o‘qituvchi sizning gadjetingizni sinfda ko‘rsa yoki ogohlantirishni eshitsa, smartfoningiz olib qo‘yilishi mumkin va siz uni faqat ota-onangiz bilan qaytarishingiz mumkin.