2. Rupor antenaları
2.1. İş prinsipi vY Ysas xassYlYri
Apertur antenaların geniş tYtbiq olunan nцvlYrindYn biridY rupor antenasıdır. Bu antenaların iş prinsipinin цyrYnilmYsini asanlaşdırmaq ьзьn YvvYlcY dalğaцtьrYnin aзıq ucunun şьalanmasına baxaq. DalğaцtьrYnin oyadıcısının yaratdığı dalğa onun aзıq ucuna зatdıqdan sonra mьYyyYn dYrYcYdY Yks olunur, qalan hissYsi isY şьalanır (şYk. 2.1.1). Bu halda dalğaцtьrYndYn azad mьhitY keзiddY yьksYk tipli dalğalar vY dalğaцtьrYnin divarlarının xarici sYthlYrindY sYthi cYrYyanlar yaranır (цtьrmY xYttindY istYnilYn qeyri-hYmcinsliyin qoşulma yerindY olduğu kimi).
Dьzbucaqlı dalğaцtьrYnin aзıq ucunun şьalanması mYsYlYsinin hYlli tYqribi ьsullarla aparılır. Bunun ьзьn yьksYk tipli dalğalar, dalğaцtьrYnin divarlarının xarici sYthinY axan cYrYyanların şьalanması vY dalğaцtьrYnin aзıq ucundan Yks olunan dalğalar nYzYrY alınmırlar. Bundan YlavY, tYqribYn qYbul olunur ki, dalğaцtьrYnin aзıq ucundakı elektromaqnit dalğasının strukturu sonsuz uzun dalğaцtьrYnin en kYsiyindYkindYn fYrqlYnmir. 
dalğası ilY oyadılan dьzbucaqlı dalğaцtьrYnin aзıq ucunda 
vY 
sahYlYrinin qarşılıqlı perpendikulyar tangensial tYşkiledicilYri mцvcuddurlar. Bu tYşkiledicilYrin koordinatlardan asılılığı mYlumdur (şYk. 2.1.2). Hьygens - Kirxhof prinsipinY YsasYn, daxilindY sahY mYnbYi yerlYşYn, qapalı sYthY baxılır. Bu sYthi elY seзmYk mYqsYdY uyğundur ki, o dalğaцtьrYnin aзıq ucunun sYthi ilY ьst-ьstY dьşsьn vY sonra dalğaцtьrYnin divarlarının xarici sYthi ьzYrinY sYrilsin. DalğaцtьrYnin divarlarının xarici sYthlYrindY sahYnin tangensial tYşkiledicilYrinin (sYthi cYrYyanların) sıfıra bYrabYr olduğu qYbul edilir. Bu şYraitdY dьzbucaqlı dalğaцtьrYnin aзıq ucunun, en kYsiyinin 
цlзьsьnY paralel olan, vektoru mьstYvisindYki İD-nı ideal yastı antenanın sistem vuruğunun (1.2.6) Hьygens elementinin bu mьstYvidYki, halına uyğun istiqamYtlYnmY xarakteristikasına (1.2.2), hasili kimi tapmaq olar.
Dьzbucaqlı dalğaцtьrYnin aзıq ucunun vektoru mьstYvisindYki İD-nı oyadıcı sahYsi kosinusoidal paylanmış sinfaz aзılışın sistem vuruğunun [(1.3.1) ifadYsinin birinci vuruğu] Hьygens elementinin bu mьstYvidYki, 
halına uyğun, istiqamYtlYnmY xarakteristikasına (1.2.2) hasili kimi tapmaq olar.
Bu dьsturlar dьzbucaqlı dalğaцtьrYnin aзıq ucunun цn mьstYvidYki İD-nın tYqribi hesabatı ьзьn yararlıdırlar. Bu halda 
(
- azad fYzadakı dalğa uzunluğu; - bцhran dalğa uzunluğu) nisbYti nY qYdYr kiзik olarsa hesabatdan alınan İD hYqiqi İD-na bir o qYdYr yaxın olur.
DalğaцtьrYnin aзıq ucu formalı antenalar santimetrlik diapazonda geniş İD tYlYb olunduğu hallarda istifadY olunurlar. Onlardan tez-tez gьzgь antenalarının ilkin şьalandırıcıları kimi istifadY olunurlar. Bu halda fırlanma paraboloidlYrini işıqlandırmaq ьзьn dalğası ilY oyadılan dairYvi kYsiyY malik dalğaцtьrYndYn istifadY olunur.
DalğaцtьrYnin aзıq ucu formalı antenalar zYif istiqamYtlYnmY ilY bYrabYr digYr mYnfi cYhYtY dY malikdirlYr. DalğaцtьrYndYn azad fYzaya keзiddY yayılma şYraiti kYskin dYyişdiyi ьзьn dalğaцtьrYndY yayılan dalğanın elektromaqnit enerjisinin YhYmiyyYtli hissYsi aзıq ucdan Yks olunur. Dьzbucaqlı dalğaцtьrYndY Yks olunma Ymsalı 0,25…0,3 qiymYtinY зatır. DalğaцtьrYn azad fYza ilY pis razılaşmış olur.
Sinfaz şьalandırıcı sYthin istiqamYtlYnmY xassYlYrinin yaxşılaşdırılması onun цlзьlYrinin artırılması ilY YlaqYdardır. Lakin en kYsiyin цlзьlYrinin artırılması ilY yьksYk tipli dalğalar yarana bilYr ki, bu da dalğaцtьrYnin aзıq ucunun qeyri-sinfaz oyadılmasına gYtirir, yYni istiqamYtlYnmY xassYlYri pislYşir. Bunun qarşısını dalğaцtьrYnin en kYsiyinin цlзьlYrini sYlis artırmaqla, yYni ona rupor forması vermYklY almaq mьmkьndьr (şYk. 2.1.3). DalğaцtьrYndYn rupora keзiddY (
kYsiyi) yьksYk tipli dalğalar yaranır, lakin dalğaцtьrYnin kifayYt qYdYr sYlis genişlYnmYsi (ruporun kiзik aзılış bucağı) zamanı bu dalğaların intensivliyi bцyьk olmur.
Ruporların mьxtYlif nцvlYri mцvcuddur. DalğaцtьrYnin vektoruna paralel цlзьsьnьn artırılması ilY alınan rupora sektorial –mьstYvili rupor deyilir. DalğaцtьrYnin vektoruna paralel цlзьsьnьn artırılması ilY alınan rupora sektorial 
–mьstYvili rupor deyilir. DalğaцtьrYnin en kYsiyinin hYr iki цlзьsьnьn vY 
eyni zamanda artırılması ilY alınan rupora piramidal rupor deyilir. DairYvi dalğaцtьrYnin en kYsiyinin artırılması ilY konik rupor alınır. DalğaцtьrYndYn rupora sYlis keзid zamanı sonuncuda sahYnin strukturu dalğaцtьrYndYkini xatırladır.
Lakin ruporun yan divarları paralel olmadığı ьзьn elektromaqnit sahYsinin vektorları dalğaцtьrYndYn rupora keзYrkYn, ruporun divarlarında sYrhYd şYrtlYrinin yerinY yetirilmYsini tYmin etmYk ьзьn, цz istiqamYtlYrini dYyişirlYr.
Ruporda dalğanın cYbhYsi yastı (mьstYvi) formadan fYrqlYnir. Sektorial ruporda dalğanın cYbhYsi silindirik formaya, piramidal ruporda isY – sferik formaya yaxın olur.
Rupordakı elektromaqnit enerjisi onun aзıq ucuna зataraq Ytraf mьhitY şьalanır. Enerjinin mьYyyYn hissYsi Yks olunaraq generatora qayıdır. DalğaцtьrYndYki ьmumi Yks olunan dalğa dalğaцtьrYndYn rupora keзiddYn vY ruporun aзılışından Yks olunan dalğaların cYmi ilY tYyin olunur. ЏgYr dalğaцtьrYndYn rupora keзid kifayYt qYdYr sYlisdirsY, yYni ruporun tYpYsindYki bucaq kiзik vY aзılışın sahYsi (şьalandıran sYth) kifayYt qYdYr bцyьkdьrsY, yYni YgYr rupor uzundursa, onda ruporu qidalandıran dalğaцtьrYndYki Yks olunma Ymsalı, dalğaцtьrYnin aзıq ucu formalı antenalara nisbYtYn, зox kiзik olur. BelYliklY, rupor dalğaцtьrYnin azad fYza ilY razılaşmasını yaxşılaşdırır.
Rupor antenasının istiqamYtlYnmY xassYlYrinin tYqribi analizini, dalğaцtьrYnin aзıq ucunda olduğu kimi, Hьygens-Kirxhof metodundan istifadY edYrYk aparmaq olar. HYmin qaydada, qYbul edilir ki, şьalandıran sYth ruporun aзılış sYthidir. DalğaцtьrYndY olan sahYnin xarakteri rupordada saxlandığı ьзьn ruporun şьalandıran sYthindY sahYnin, amplitudları koordinatından asılı olmayan vY 
koordinatı ьzrY kosinus qanunu ilY dYyişYn, iki qarşılıqlı perpendikulyar tangensial tYşkiledicisinin vY (dьzbucaqlı aзılış halında) tYsir etdiyi qYbul edilir. Lakin dalğaцtьrYnin aзıq ucundan fYrqli olaraq, ruporun şьalandıran mьstYvi sYthi sinfaz ola bilmYz, belY ki ruporda silindirik vY ya sferik formaya yaxın dalğa yayılır. Sektorial ruporlar ьзьn aparılan ciddi analiz gцstYrir ki, ruporun aзılışındakı amplitud paylanması qidalandırıcı dalğaцtьrYndYki sahYnin paylanmasına, faza paylanması isY ruporun tYpYsindYn yayılan sferik vY ya silindirik dalğaya uyğun gYlir.
–mьstYvili ruporun şьalandıran sYthinin ixtiyari M nцqtYsindY oyadıcı sahYnin fazasını tapaq (şYk. 2.1.4). MYrkYzi 
nцqtYsindY olan зevrYnin NOP qцvsь bYrabYr fazlar xYttidir. SadYlik ьзьn olduğunu qYbul edYrYk alırıq
,
burada - –mьstYvili ruporun uzunluğudur. AdYtYn 
olduğu ьзьn paylanmanın birinci hYddi ilY mYhdudlanmaq olar. Onda 
. BelYliklY rupor antenası tYqribYn kvadratik faz paylanmasına malikdir. Bu şYraitdY bцyьk faz sьrьşmYlYrindY İD tYhrif olunur. Aзılışın kYnarlarındakı (
) maksimal faz sьrьşmYsi
. (2.1.1)
–mьstYvili rupor halında dalğaцtьrYnin 
цlзьsь dYyişmYz qaldığı ьзьn oyadıcı sahY y koordinatı ьzrY sabit qalır.
Analoji ьsulla gцstYrmYk olar ki, –mьstYvili ruporun kYnarlarındakı maksimal faz sьrьşmYsi
. (2.1.2)
burada 
- –mьstYvili ruporun uzunluğudur.
Konik ruporun aзılışının kYnarlarındakı maksimal faz sьrьşmYsi
. (2.1.3)
burada 
- aзılışın radiusu; ruporun uzunluğudur.
Kvadratik faza paylanmasına malik sYthin İD, tYrkibindY Frenel inteqralı olan, mьrYkkYb ifadY ilY tYyin olunur.
Rupor antenalarında şьalandıran sYthin tam sinfazlığını tYmin etmYk praktiki olaraq mьmkьn deyil. Ona gцrY dY bu faz sьrьşmYsinin buraxıla bilYn qiymYti gцstYrilir. Bu sьrьşmY elY olmalıdır ki, rupor antenasının İD, цlзьlYri ruporun aзılışının цlзьlYrinY bYrabYr olan, sinfaz şьalandıran sYthin İD-ndan az fYrqlYnsin. Bu halda rupor antenasının istiqamYtlYnmY xarakteristikasını (1.2.5) vY (1.3.1) ifadYlYrindYn, sistem vuruğunda vY 
цlзьlYrini ruporun uyğun цlзьlYri ilY YvYz edYrYk, tapmaq olar.
Rupor antenasının İD-nın eni cYdvYl 1.3.1-dY ki verilYnlYrY YsasYn hesablana bilYr.
