A qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2.5.Texnik rasm
Texnik rasm aksonometrik proyeksiya turlaridan biriga asoslanib chiziladi va uning qoidalariga toTiq amal qilinadi. Texnik rasm chizishda shaklchilik asboblari ishlatilmasdan, narsaning nisbatini ko‘zda aniqlab, chamalab chiziladi. Texnik rasm chizishda ko‘pincha izometriya tanlanadi. Shunga ko‘ra qo‘lda, ko‘z bilan chamalab izometriya o‘qlarini o‘tkazish uchun yarim aylana chiziladi va uning yarmi teng uchga bo‘linadi (10-shakl, a). 1 va 2 nuqtalar 0 bilan tutashtiriladi. Yoki 0 dan ikki tomonlama beshtadan bo‘lak o‘lchab qo‘yiladi va pastga uchtadan bo‘lak qo‘yilib, 1 va 2 nuqta 0 bilan tutashtiriladi (10-shakl, b). 10-shakl 11-shakl Muntazam oltiburchakning texnik rasmini chizish uchun x o‘qqa OA=OB, у o‘qqa OC=OD kesmalar o‘lchab qo‘yiladi va C, D lardan x ga paraUellar chizilib, ularga Dl=D2 va C3=C4 masofalar o'lchab qo‘yilib, A 3,1, В va 2, В va 4 nuqtalar o‘zaro tutashtiriladi (11-shakl, a, b). 12-shakl Muntazam oltiburchakni proyeksiyasisiz to‘g‘ridan-to‘g‘ri chizish uchun (12-shakl, a, b, с) x o‘qqa О dan ikki toraonga OK=OL=AK=BL, ya’ni ikkitadan bo'lak qo‘yiladi. AK to‘rtga bo‘linib, ОТ masofa у o‘qqa ikki tomonlama o'lchab qo‘yiladi. С va D lardan x o‘qqa parallel chizib, К va L nuqtalardan у o‘qqa parallel o‘tkazilgan shtrix chiziqlarda 1,2 va 3, 4 nuqtalar topiladi (12-shakl, b). A va 1, A va 3 nuqtalar hamda В va 2, В va 4 nuqtalar tutashtiriladi (12-shakl, c). Aylanani ellips ko‘rinishida chizish uchun o‘zaro perpendikulyar AB va CD chiziqlar chiziladi va ularning kesishgan chizig'i О dan A va В tomonga beshtadan, О dan С va D tomonga uchtadan bolak o‘lchab qo‘yiladi. 1 va 2 nuqta D bilan tutashtirilib, davomiga lC,=OC, 2A 1 =2A masofalar o‘lchab qo‘yiladi va A, A, С г С nuqtalar ravon qilib tutashtiriladi. Shu tartibda elhpsning qolgan qismlari yasaladi (13-shakl, a). 13-shakl, b, с larda V va W tekisliklarda aylanalaming tasvirlanishi ko‘rsatilgan. 13-shakl 14-shakl 15-shakl Detaining texnik rasmini izometriyada chizish 162-shaklda misol lariqasida berildi. 16-shakl Qiyshiq burchakli dimetriyada texnik rasm chizishda у o‘qini 45° burchakda o'tkazish uchun 163-shakl, a dagidek yarim aylana chizilib, uning yarmi o'rtasidagi 1 nuqta orqali chiziladi. Aylanani V da o‘z kattaligida chizish lozim bo‘lsa, H va W larda bir xil ko'rinish va kattalikdagi qisiqroq ellipsda bajariladi. H da chizilishi lozim bo‘lgan ellipsni bajarish 15-shakl, b da ko‘rsatilgan. z o‘qqa nisbatan 7° burchakda ellipsning kichik o‘qi o‘tkazilib, unga perpendikulyar qilib katta o'qi o'tkaziladi. О dan kichik o'qqa bir bo‘lakdan, katta o‘qqa 3 bo'lakdan bir xil kattalikdagi kesmalar o‘lchab qo‘viladi. 1 va 2 nuqtalar О bilan tutashtirilib, ularning davomiga 1C,=0C, 2A=2A masofalar o'lchab qo‘yilib, А, А,, С,, С nuqtalar ravon tutashtiriladi. Ellipsning qolgan qismlari ham shu usulda yasaladi. 16-shaklda detal texnik rasmining frontal dimetriyada chizilishi misol tariqasida berildi. Tеxnikaviy rasm chizishda quyidagi hoidalarga amal qilish kеrak: 1. Tеxnikaviy rasm chizishda aksonomеtrik proеktsiya turlaridan birortasi tanlab olinadi va uning qoidalariga amal qilinadi. 2. Tеxnikaviy rasm chizishda shaklchilik asboblari ishlatmasdan narsaning nisbatini ko`zda aniqlab chiziladi, ya'ni ko`z bilan chamalash ustiriladi. 3. TеxnikABiy rasm chizishda qoqoz knopkalanadi va har tomonga aylantirmasdan bir vaznyatda saqlanadi. Rasm chizuvchining qo`li qo`g`oz ustida har tomonlama yеngil harakat qilishi kеrak. qalamini uchidai yo`g`oriroq ushlab rasm chizishga odatlanlsh kеrak. 4. Rasm GOCT 2.317-G9 ga binoan aniq formatda bajarilib, ramka chizig`i va burchak shtamshtari chizilishi, ya'ni rasm taxt qilinishi lozim. 5. Yozuvlarning hammasi standart shriftlar bilan yoziladi. Tеxnikaviy rasm chnznshda chiziqlarga alohida e'tibor bеrish zarur. Rasm elsmеntlarnning asosini ajralmas qismi chiziq bo`lnb, uning vazifasi turlichadir .Rasm chizishda qalamni bosmasdan, еngil yurgiziladi. Chiziq shakl qirasi shipi aniqlaydi, jismni fazodan ajratadi, asosny proportsiyalarni bеlgilaydi, alohida qismlarga ajratib, hajmni ifoda qiladi. Har sanday narsa uch o`lchamga: balandlik, kеnglik va uzunlnkka ega bo`lib, hajm va ma'lum bir shakldan iborat. Xajm dеganda prеdmеtning uch o`lchamga egaligi va shakl dеganda uning tashqi qiyofasini tushunamnz. Shuiing uchun rasm chizishda shaklniig xajmliligini sеzish zarur. Oddiy shakllardan iborat narsalarnnng rasmiin chizishdan boshlaboq, odam o`zida fazoviy tasqavur qilish sеzgisini o`stirib borishi zapyp. Rasm chizishdan avval narsaning xamma tomonlarini sinchiklab ko`rish kеrak. Shundan kеyingina uning rasmini to`gri bajarish mumkin. Narsaning hajmi unga tushib turgan yorug`lik yordamida yaxshi aniqlanadi. Narsalarni idrok qilish va undan nusxa ko`chirib, rasm yaratish yorug`lik va soya yordamida bajariladi. Parsa ustiga tushgan yorug`lik uning xaraktеriga qarab har xil: eng yorusdan tim soragacha bo`lishi mumkin. Yoruglik manbaiga qarab narsadagi soyalar har xil bo`ladi. Agar narsa aylanish sirti (shar, konus,tsilindr va shu kabilar) day iborat bo`lsa, u vatstda yoruglnkning parsa yuzasiga tik tushib turgan joyn uning yaltirog`i dеyiladi (17-shakl). 17-shakl Yaltiroqining qarama-qarshi tomonini narsaning soyasi dеyiladi. Еrurlik sirtga urinma bo`lib o`tgan joy(yaltiroqidan to o`z soyasigacha) yarim soya dеyiladi. Narsalarning uz soyasi tomoiiga boshka biror narsa yorug`ining aksi tushib tursa, ya'ni boshqa narsa o`z yorug`ligi ta'sirini o`tkazsa, bu joyni rеflеks dеyiladi. Yorug`lik va soyalarni rasmda to`g`ri tasvirlash uchuy quyidagi pardozlash (soyalash) usullaridan foydalanamiz (18- shakl): 1. Tushеvka - bu usulda soya nuqtalar yordamida nfoda qilinadi (18-shakl, v). 2. Shtrixovka - bunda soyalar to`g`ri chizi?lar bilan ajratiladi. Soyalash asosan sirt yasovchilariga parallеl olinadi. Yassi shakllarda koordinata o`qlariga narsallar shtrixlanishi mumkin (18- shakl, b, g). 18- shakl 3. Shrafirovka usulida soyalash tur shaklida bajariladi, ya'ni ikki tomonlama to`g`ri chizitslar bnlan shtrixlanadi. Aylanma sirtlar bo`lgan hollarda ular sirt yuzasida o`tuvchi ellipssimon chizitslar yordamida soyalanadi (314 shakl,a va 322- shakl). 4. Pardoelail usuli — rasm soyasi qalam bilam ishqalanib, qoraytiriladi yoki bo`yoq, tush suyultirilib muyqalamda bo`yaladi. TеxnikABiy rasm chizishda, umuman,izomеtrik proеktsiya ancha qulay. Qo`lda ko`z bilan chamalab ieomеtrik proеktsiya o`qlarini o`tkazish uchun aylana chizib olamiz va uning choragini tеng uch bo`lanka bo`lamiz. Gorizont chizig`iga yaqin bo`lagini O markaz billi tutashtirsak 30° li burchakdagi OX, OY o`qlar hosil bo`ladi(31519- shakl, a). Yoki gorizont chizig`i buylab ikkala tomoiga uzaro tеng 5 tadan, sungra pastga 3 tadan kеsma o`lchab qo`ib, O bilai tutashtirsak, taxminan 30° li burchak hosil bo`ladi (19-shakl, b). 315-shakl. 20-shakl 21-shakl 20-shaklda bеrilgan olti burchakli yassi gеomеtrik shaklning izomеtrik proеktsiyadagn tеxnikaviy rasmi 251- shakl, a, b larda to`liq ifoda qilinga»: muntazam oltiburchakning rasmini chizish uchun OX va 0Y o`qlarga bir xilda tеng kеsmalar o`lchab qo`yamiz. Shakl OX o`qiga burchak bilan tushsa, 0Y o`qiga tеn tomoni bilan to`g`ri kеladi. Burchagi bilan yon tomonining farqini rasmda topish uchuy OY o`qiga o`lchab quyilgan kеsmani tеng 8 bo`lakka bo`lamiz. Buning uchun kеsmani avvalo teig ikkiga yana ikkiga so`ngra yana ikkiga bo`lsak, nuqtalar hosil bo`ladi (21-shakl, a) .Kеsmainng sakkizdan bir bo`lagi olti burchakli shaklning burchagi bilan o`n tomonidagi farqqa to`g`ri kеladi. Shundan kеyin OX o`qnga markazdan—masofani o`lchab qo`yamiz va N OY o`qiga paryallеl chizis chizib— no`qtani OX o`qiga parallеl chizilgan chiziq bilan kеsishtiramiz. hosil bulgan nuqtalarni tutashtirib, olti burchakli tеkis shaklning H V tеkisligndagi rasmini hosil qilamiz (21-shakl, b). Oltiburchakning V va N tеkisliklaridagi rasmlari ham xuddi shunday yasaladi. 22-shakl 23-shakl 22-shakl, o va b larda oltiburchakning rasmi qiyshiq burchakli dimеtriyada bajarilgan. V tеknsligida shakl o`zgarmaydn, N va W tеknsliklarida 0Y o`qiga jonlashgan tomoni nkki marta qisqartirib o`lchab quyiladi. 23-shaklda silindrni izomеtrik proеktsiyada N, V, W tеkisliklar sistеmasida tasvirlangan bo`lsa, 320- shaklda esa qiyshiq burchakli (frontal) dimеtrik proеktsiyada ko`rsatnlgan. Quyida izomеtriyada va qiyshiq burchakli dimеtriyada H tеkbcligiga parallеl aylanalarning rasmini chizishini ko`rib chiqamiz. Umumiy holda H, V va W uzaro pеrpеndikulyar tеkisliklar sistеmasida aylananing izomеtriyadagi rasmlari bir xil shaklga ega bo`ladi (24-shakl, v). Shunga ko`ra, H tеknеligiga parallеl aylana rasmining chizilishini tushuntirish bilan chеgaralanamiz. Qalgan tеkisliklarga parallеl aylanalar rasmini chizishda katta o`qning yo`nalishi uzgartirilsa kifoya. H tеknеligiga parallеl aylananing rasmini izomеtriyada chizishda aylananing diamеtrini uzaro tеng 5 bo`lakka bo`lamiz va ellipsping kichik o`qi CЕ ni aniqlash uchuy AB ning o`rtasi O nuktadan pеrpеndikulyar o`tkazib, unga 3 bo`lakni o`lchab qo`yamiz (24-shakl.a). No`qtalarnn 24-shokl, b dagidеk ranoy birlashtirish uchun L va S nuqtalar orqali nurlar o`tkazamiz. Masalan Е no`qta orqali AB chiziqdagi 1 va 2 nuqtalardan o`tuvchi nurlar chizib, OC masofani 1 nuqtadan (OC—CD), 2A masofaii 2 nuqtadai (2A — 2D) O`lchab qo`yamiz (24-shakl, b). Dolgan BC, BE, AЕ orali nuqtalar xuddi hozirgi yasash kabi aniqlanib, rayon tutashtiriladi. Qiyshiq burchakli dimеtriyada H va W tеknеliklarige parallеl aylanalar rasmiii chizish izomеtriyadagidan ancha farq qilib, kichik o`qn CЕ katta o`qi AB ga nisbatan roppa-rosa uch marta kichik bo`ladi. 23 shakl, a va b da N tеkisligiga parallеl aylananing qiyshiq burchakli Dimеtriyadan rasmini chizish tartibi ko`rsatilgan. 24-shakl Gorizontat chiziqqa nisbatan shaklda ko`rsatilganidеk, qiyalikda o`tkazilgan to`qri chiziqda AB kеsmani (aylaianing diamеtriga tеng) olib, uni tеng uch bulakka bo`lamiz va bir bulagini AV ga O nuqtadan o`tkazilgan pеrpеndikulyarlarga o`lchab ?o`yib, SЕ dеb bеlgilaymiz. Е nukta bilan AV chiziqdagi 1 no`ttani birlashtirib, OC masofani 1 no`qtadan (OC) o`lchab qo`yamiz (25-shakl,b). Qolgan BC, BE va AЕ orali nuqtalarini xuddi hozirgi yasash kabi aniqlab, ravon tutashtiramiz. V tеkisligiga parallеl aylana rasmi bu еrda aylanalarcha tasvirlanadi. 26 — 324 shakllarda tеxnikaviy rasmlarni soyalash turlari ko`rsatilgan.30- shaklda birikmaning yig`ma shaklsi bеrilgan bo`lib, 31-33 shaklda esa shu birikmaning tеxnikaviy rasmi izomеtrik proеktsiyada tasvirlangan. qirqimga tushgan dеtallar orali qlaridagi masofalari OZ o`qqa o`lchab qo`ib, OX va 0Y o`qlariga parallеl chiziqlar chizamiz. 25-shakl 26-shakl 27-shakl 28-shakl 29-shakl 30-shakl 31-shakl 32-shakl 33-shakl |