A21 Avezbayev S

7. Yer islohoti va yer tuzishni loyihalashning yangi vazifalari 
Respublikamiz mustaqillikka erishgandan keyin, bozor iqti-
sodiyotiga tish va u bilan bo liq mulklami davlat tasarrufidan 
chiqarish yer munosabatlarining keskin zganshiga olib keldi. Bu 
davrda bozor iqtisodivoti sharoitida samarali faoli-yat k rsatadigan 
yangi turdagi yer egaliklari va yerdan foydalanuvchilar tashkil etila 
boshladi. Zarar bilan ishlayotgan daviat x jaliklari tugatilib, 
ularning rnida shirkat va jamoa x jaliklari, dehqdn va fermer 
x jaliklari tashkil qilindi. Respublikami/da yer islohoti boshlandi. 
Bu esa z navbatida katta hajmdagi yer tuzish ishlarini bajarish 
zaruratini keltirib chiqardi. Yangi turdagi x jaliklarning paydo 
boMishi yer tuzishni loyihalashning mazmuni kengayishiga. 
usullarining zgarishiga va takomillashishiga oiib keldi. 
zbekistonda yer islohotining huquqiy asosini "Yer to"g"risi-
da"gi (1990-y.)', "Ijara to"g"risida"gi (!991-y.). '"Dehqon xo"jaligi 
t risida"gi (1992-y.), "Yer kodeksi" (1998-y.), "Fermer xo"ja-
ligi to" risida"gi (1998-y.), "'Dehqon xo"jaligi t risida"gi 
(1998-y.), «Qishioq x jaligi kooperativi (shirkat x jaligi) 
t risida"gi (1998-y.) qonunlar yaratdi. 
Davlatimizning yer b yicha siyosatini amalga oshirishning 
iqtisodiy chorasi sifatida "Yer soli i t g"risida" (1993-y.) qonun 
qabul qilindi. 
Yuqorida keltirilgan yeiiarni qayta taqsimlash va ulardan foy-
dalanish bilan bo liq qonuniar yangi turdagi. katta hajmdagi yer 
tuzish ishlarini taqozo etadi. Bu ishlar tarkibiga quyidagilarni 
kiritish mumkin: 
Maxsus yer fondiarini tashkil etish; 
— dehqon x jaliklariga tomorqa yerlari, shaharliklarga jamoa 
bo lari va polizchiligi, dala hovlilari uchun yer ajratish; 
— qayta tashkil etilayotgan qisnioa x jalik korxonalarida yer 
tuzish ishlarini tkazish: 
— yerga egalik qiiish huquuini tasdiqiovchi hujjatlarni berish; 
— maxsus foydalanish tartibtga va shartlariga ega hududlar 
46 

---

chegaraiarini belgilash (ma^muriy-hududiy tashkilotlar, tabiatni 
muhofaza qiiish, so iomiashtirish, rekreatsiya, tarixiy-madaniy 
maqsadlar uchun. q riqxona yerlan va boshq.); 
— yerdan foydalanishda sei"vitutlarni belgilash Va servitutlarga" 
amal qihnadigan yerlarning joylardagi chegaralarni belgilash. 
Mustaqillik yillahda qishloq xojaligida tashkiliy-tarkibiy 
/garishlar amalga oshirilib boshqaruv tizimi va tamoyillari 
yangilandi. Sovxo/Jar tugatiJib, ular mulkchilikning boshqa shakl-
langa zgartirildi. 
Qishloq x jaligi ishlab chiqarish tizimi zgarib, tgan davr-
dan meros b lib qolgan paxta yakka hokimligiga barham berildi. 
Don mustaqilligiga erishish asoslari yaratildi. avval chetdan kelti-
rilgan ba'zi qishloq x jahk mahsulotlarini yetishtirish va kartosh-
ka maydonlarini kengaytirish amalga oshirildi. 
Respublika yer tondi yaxshilandi va -mi rivojlantirishga, tuproq 
unumdorligini k iarisfiga, irrigatsiya va melioratsiya tizimlarini 
rivojlantirishga katta e'tibor berildi. 
Amalga oshirilgan chora-tadbiriar natijasida 1997-yilda jami 
qishloq x jaligida yetishtirilgan mahsulot hajmining 98,4 foizi 
nodavlat sektoriga t ri keladi. 
Qishioq x jaligining mamlakat hayoti va iqtisodiyotidagi 
ahamiyati, agrar sohadagi muammolarning murakkabligi agrar so-
hani isloh qilishni chuqurJashtirish b yicha dastur ishlash 
zarurligini raqozo etadi. Shuning" uchun 1998-y. 18-martda 
"1998—2000-yilIardagi davrda qishloq x jaligidagi iqtisodiy islo-
hotlarnj chuqurlashtirish Dasturi" ishlab chiqildi. 
Mazkur dasrur quyidagi asosiy vazifalarni yechishga qaratilgan: 
1. Qishloqda mulkchilik munosabatlarini, eng avvalo, xususiy 
muJkchilikni rivojlantirish va mustahkamlash, qishloq x jaJigida 
agrar va iqtisodiy munosabatlarni isloh qilishning asosiy y nalishi 
sifatida haqiqiy muikdorlar sinfini shakllantirish. 
2. Dehqonlarda yerga egalik hissini uy otish, dehqonlarning 
z mehnatlari natijaiaridan foydalanish huquqiga t o i a ega 
b lishini ta'minlash. qishloq x jaligida mulkiy paylarni joriy 
etish asosida mulkiy munosabatlarni takomillashtirish. 
3. Har xil turdagi tovar qishloq x jalik 'mahsulotlari ishlab 
chiqaruvchilarning (yirik va mayda tovar x jalrklari) tashkiliy-
huquqiy shakliarini — qishloq x jalik shirkati, fermer va dehqon 
x jalikiarini tashkii etish. Qishioq x jalik korxonaiarining 
huquqiarini va iqtisodiy mustaqilligini kengaytirish. 
47 

---

4. Dehqonlarning z mehnati va butun qishloq x jalik kor-
xonasi faoliyatining pirovard natijalaridan manfaatdorligini oshi-
rish. Bunga ishlab chiqarishni va mehnatni tashkil etishning 
oilaviy (janioa) pudratiga asoslangan ichki xo"jalik tizimini joriy 
etish yoii bilan. yetishtirilgan mahsulotlarga hisob-kitoblarni z 
vaqtida amalga oshirish va mulkiy paylar b yicha dividend toiash 
bilan erishiladi. 
5. Tuproq eroziyasiga qarshi kurash va meliorativ tadbirlarni 
tkazish hamda qishloq x jalik mahsulotlarini ishlab chiqarish-
ning sanoatga asosiangan eng zamonaviy texnologiyasini joriy 
etish hisobiga dehqonchilik madaniyatini, tuproq unumdorligini 
oshirish. 
6. Qishioq x jalik ishlab chiqarishini samarali yuritishning 
asosiy mezoni sifatida qishloq x jalik ekinlari hosildorligini, qo-
ramol va parrandalar mahsu!dorligini oshirishni ta'minlovchi za-
monaviy agrotexnik qoidalari va talablarga rioya etish. 
7. Mamlakatimizda paxtachilik, don va boshqa qishloq x jalik 
ekinlari seleksiyasi va uru chiligi tizimini rivojlantirish, mahalliy 
tuproq, iqlim sharoitiga mos rayonlashtirilgan navlarni t ri tan-
lash va joylashtirish, chorvachilikda naslchilikni yaxshilash. 
Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 26-dekabrdagi 539-sonli 
"Qishloq x jaligi tovar ishlab chiqaruvchilari uchun yagona yer 
soli ining muvaqqat bazaviy stavkalarini tasdiqlash t risida"gi 
qarori asosida su oriladxgan yerlar tuproq kartalarini korrek-
tirovkalash, bonitirovka ishlarini bajarish va yerlarning qiymatini 
baholash ishlari tugallandi. 
1998-yildan boshlab zarar bilan ishlayotgan va sanatsiyaga tor-
tish k zda tutilgan x jaliklarda yerlarni r yxatdan tkazish va 
ulaming sifat darajalarini aniqlash ishlari bajarildi. Qoraqolpo is-
ton Respublikasi, Xorazm va Sirdaryo viloyatlarida zarar bilan 
ishlayotgan, tugatiladigan qishloq x jalik korxonalari yerlarini 
fermer x jaliklariga boiib berish takliflari ishlab chiqildi, bu yer-
larda tashkil qilinadigan fermer va dehqon x jaliklari uchun huj-
jatlar majmuasi tayyorlandi. Jumladan, shunga xshash ishlar fer-
mer x jaliklariga aylantirilgan 52 ta qishloq x jalik korxonalarida 
amalga oshirildi. Hozirgi kunda mavjud fermer x jaliklari kerakli 
yer kadastri hujjatlari bilan ta'minlangan. 
Hozirgi kungacha 1873 ta shirkat x jaligiga aylantirilgan qishloq 
x jaligi korxonalarining yerlari birma-bir y qlamadan tkazilib, 
dalalar (konturlar) b yicha su oriladigan yerlarning me'yoriy ba-
48 

---

hosi aniqlanib chiqildi, tuproq xaritalariga zgarishlar kiritiidi. 
Ularning barehasiga yer kadastri hujjatlari t plami berildi. 
2000-yilning 1-iyuiigacha respublika b yicha tuzilgan 40000 
ga yaqin fermer x jaliklariga joylardagi tuman yer resurslari xiz-
mati tomonidan "Yerni ijaraga berish shartnomalafi
,,
bilan birga-
likda "Yer ajratish hujjatlari" rasmiylashtirilib berildi. 
Mavjud shirkat va fermer x jaliklarining yerga egalik qilishlari 
va ycrni ijaraga olganliklari davlat r yxatidan tkazilib, ularga 
guvohnomalar berildi. 
Yer islohoti davrida tkazilgan yerlarni qayta taqsimlash va 
korxonalarni qayta tuzish ishlari oldin ishlangan yer tuzish loyi-
halari va chizmalarining buzilishiga olib keladi. Natijada, bu loyi-
halar va chizmalarni zgargan sharoitlar va talablar asosida qayta 
tuzish zarurati tu ilmoqda.