Abdülbaki baykara 7 abdülbaki B. Kani' 7

ABDÜLHALİM EFENDİ, AHÎZÂDE

bk. Ahizade Abdülhailim Efendi. ¹¹⁹

ABDÜLHALİM EFENDİ, SEYYİD

XIX. yüzyıl Osmanlı mimarı.

Kaynaklarda daha çok Mimar Seyyid Abdülhalim Efendi adıyla geçmektedir. Osmanlı İmparatorluğu'nda şehreminüğine bağlı olarak vazife yapan Hassa Mimarlar Ocağı'nın 1824-1831 yılları arasında idareciliğini yapan son başmi-mardır. Sultan II. Mahmud'un emriyle 1831’de şehreminliği ile Hassa Başmimarlığı'nın birleştirilerek Ebniye-i Hâs­sa Müdürlüğü'nün kurulması ve başına mimar Kırımlı Mahmud Efendi'nin geti­rilmesiyle başmimarlık görevi sona er­miştir. Fakat mimar Kırımlı Mahmud Efendi bu yeni kuruluşun başında çok az kalabilmiş, Osmanlı sarayı çevresin­de nüfuzunu giderek artıran Ermeni asıllı mimar Kirkor Balyan'ın bir entri­kası sonucunda görevinden alınarak ye­rine mimar Seyyid Abdülhalim Efendi tayin edilmiştir. Abdülhalim Efendi, Eb­niye-i Hâssa müdürlüğü sırasında Os­manlı İmparatorluğu'nun mimari faali­yetlerini yürüten bu teşkilât ile. mimar­lık mesleğinin son dönemlerdeki gerileyişi ve içine düştüğü çöküşü önleyebil­mek için büyük gayretler sarfetmiştir. Bilhassa 1834'te Sultan İl. Mahmud'a arzettiği bir raporunda, mimarlık mes-leğindeki gerilemenin sebeplerini doğru bir teşhisle dile getirmesi ve bir mi­marlık okulunun kurulmasını teklif et­mesi buna güzel bir örnektir. Sultan II. Mahmud'un bu raporu olumlu bularak gereğinin yapılmasını istemesine karşı­lık, bilinmeyen sebeplerle, okul açılama­mıştır. Ancak bu teklif, Osmanlı mimar­lık tarihinde ilk okul açma teşebbüsü olması bakımından Önem taşımaktadır. Ayrıca yine mimar Abdülhalim Efendi'­nin 1833 yılında Mühendishâne-i Berri-i Hümâyun'un ders programına resim dersinin konulması yolundaki bir diğer teşebbüsü de resim tarihimiz açısından dikkate değer bir hadisedir. ¹²⁰

Bibliyografya

1- Mehmed Esad. Mir'ât-ı Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûn, İstanbul 1312.

2- Mustafa Cezar, Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi, İstan­bul 1971.

3- S. Turan. “Osmanlı Teşkilâtında Hassa Mimarları”, Tarih Araştırmaları Dergi­si, Ankara 1964, 1/1.4- Zeki Sönmez, “XIX. Yüzyıl Sonlarında Türkiye'de Mimar Sorunu ve Sanayi-i Nefise Mektebi'nin İlk Mimarlık Hocası A!exandre Vallauri”, Yapı Dergisi, sy. 6, İstanbul 1983 (1984). ¹²¹

ABDÜLHALİM MAHMUD

(1910-1978) Ezher şeyhi, mutasavvıf.

Mısır'ın Şarkıyye vilâyetinin Bilbîs ka­sabasına bağlı Ebûhamd köyünde doğ­du. Ezher mezunu olan babası, Muhammed Abduh'un talebesidir. İlk tah­silini ve hafızlığını köyündeki mahalle mektebinde tamamladı. 1923 yılında Kahire'ye giderek Ezher'in orta kısmına girdi. 1928de liseden, 1932'de Ezher Üniversitesi'nden mezun oldu. Hocala­rından Mustafa Abdürrâzık'ın tesiriyle felsefe ve tasavvufa ilgi duydu. Talebe­lik yıllarında Müslüman Gençler Derneği'nde (Cem'iyyetü Şübbâni'l-Müslimîn) Ahmed Muhammed el-Gamrâvinin konferanslarına devam etti. Ezher'deki hocaları arasında en çok etkilen­diklerinden biri de Muhammed Ferid Vecdi’dir.

1932'de Fransa'ya giderek felsefe tahsili yaptı. “Haris b. Esed el-Muhâsibî” konulu teziyle doktor unvanını aldı (1940). Fransa'dan dönünce Kahire'de oturmakta olan Rene Gvenon (Abdülvâhid Yahya) ile tanıştı. Ezher Üniversite-si'nin Arap Dili ve Edebiyatı Fakültesi'nde psikoloji okuttu. 1951 yılında aynı üniversitenin İlahiyat (Usûl iddîn) Fakültesi'ne felsefe hocası, 1964'te de dekan oldu. Daha sonra Ezher bünyesindeki İslâm Araştırmaları Akademisi'ne (Mecma'u'l'Buhûsi'l-islâmiyye) önce üye, son­ra genel sekreter tayin edildi. 1970'te Ezher şeyhi yardımcılığı, bir ara Vakıflar ve Ezher bakanlığı yaptı. 1973 Martında Ezher şeyhliğine getirildi. Vefatına ka­dar ¹²² bu görevde kaldı.

Abdülhalim Mahmud, İlahiyat Fakül­tesi dekanı iken özellikle bu fakültede okuyan Mısırlı talebelere Kur'ân-ı Ke-rîm'i ezberleme mecburiyetini getirdi. İslâm Araştırmaları Akademisinde gö­rev yaptığı sırada kuruma zengin bir kütüphane kazandırdı ve İslâmî ilimler­de ana kaynakların neşredilmesine ön­cülük etti. Vakıflar bakanı olduğu dö­nemde hafız yetiştirmek üzere yurt ça­pında binden fazla müessese açtı. Aynı dönemde Afrika'nın en eski camii olan Fustat Mescidi'ni onarttı ve Mısır'da bin beş yüz kadar yeni cami inşasını ger­çekleştirdi. Ezher şeyhi iken Ezher'e bağlı bir radyo istasyonu kurdurarak devamlı Kur'ân-ı Kerîm yayını yapılmasını sağladı. İslâm aile hukukunun yü­rürlükten kaldırılması çalışmalarına kar­şı çıktı ve Batı medenî kanununun yü­rürlüğe girmesini önledi. Ezher'in itiba­rını arttırmak ve'Ezher şeyhinin proto­koldeki yerini başbakan seviyesine çı­karmak üzere çalışmalarda bulundu; bu teklif onun ölümünden sonra kanun­laşarak yürürlüğe girdi. Altmış kadar eseri olan Abdülhalim Mahmud. Şâzeliyye tarikatına mensuptu. Bu yüzden eserlerinin büyük bir kısmı tasavvufla ilgilidir. ¹²³

Başlıca Eserleri.

al-Mohasibi, un mystiqve musulman religieux et moraliste ¹²⁴ Bu eserin Arapçası Üstâzü's-sâ’itîn el-Hâriş b. Esed el-Muhasibi’dır. ¹²⁵ et-Taşavvuf'inde İbn Sînâ ¹²⁶; et-Taşavvufü'l-İslâmî ¹²⁷; el-Medresetü'ş-Şâziliyyetü'1-hadîşe ve imâmuhâ Ebü'l-Hasen eş-Şâzilî ¹²⁸; et-Tevhîdü'1-hâliş evi'l-İslâm ve'l'akl ¹²⁹; Felsefetü İbn Tuleyi ¹³⁰; et-Tefkîrü'1-felse-fî li'1-İslâm ¹³¹; Evrubâ ve'l-Islâm ¹³²; er-Resûl ¹³³; es-Sünne fî târihihâ ve fî mekânetihâ ¹³⁴; Delâ'ilü'n-nübüvve ve mu'cizâtü'r-Resûl ¹³⁵; Ebû Zer ve'ş-Şüyû'iyye ¹³⁶; el-İslâm ve'ş-Şüyû ciyye ¹³⁷ Fransızca'dan ahlâkî ve felsefî konularda bazı tercümeleri de bulunan Abdülhalim Mahmud, ayrıca din ve iba­det konularıyla ilgili yirmiye yakın eser ile, aralarında Süfyân es-Sevrî. Abdullah b. Mübarek, Zünnûn el-Mısrî, Bâyezîd-i Bistâmî. Bişr el-Hafî, Ebû Bekir eş-Şiblî ve İbrahim b. Edhem'in de bulunduğu birçok mutasavvıf ve âlimin biyografisi­ni kaleme almış ve bu eserlerinin hepsi basılmıştır.

Abdülhalim Mahmud'un yalnız başı­na veya başkalarıyla birlikte neşirlerini yaptığı eserlerden bazıları da şunlar­dır: Muhâsibi’nin er-Ricâye li-hukü-killâh'ı ¹³⁸, Birûnfrıln el-Felselefü’l-Hindiyye'si ¹³⁹; Kelâbâzi’nin et-Ta'arruf li-mezhebi ehli't-tasavvufu ¹⁴⁰; Serrâc'ın eI-Lümacı ¹⁴¹; Harrâz'ın Kitâbü'ş-Şıdık'ı ¹⁴²; Kuşeyri2nin er-Risaletü'1-Kuşeynyye'si ¹⁴³; Gazzâli’nin el-Münkızu mine'd-dalâl'l ¹⁴⁴; Kâdî Abdülcebbâr'ın el-Muğnisi ¹⁴⁵: Sühreverdi’nin Avârifü’l-ma'arifi ¹⁴⁶; İbn Atâullah'ın Letâ'ifü'l-minen'i ¹⁴⁷; Zerrûk'un Şerhu Hikemi İbn 'Atâ'illâh'ı ¹⁴⁸; İbn Abbâd'ın Ğayşul-mevâhib fî şerhi'l-Hikemi'l-'Atü'iyye'si ¹⁴⁹

Bibliyografya

1- İbrahim el-Ba'sî, Şahşıyyât-islâmiyye-mucâşıra. Kahire 1390/1970.

2- Alî Abdülazîm. Meşîhatü'l-Ezher münzü inşâ'ihâ hatte'l-ân. Kahire 1979.

3- Abdülha­lim Mahmud, Hâzihî hayati Kahire 1985.

4- Şüyûhu'l-Ezher (nşr Vezâretu'l-i'lâm). Kahire, ts..

5- el-Ezherü'ş-şerîf fi cîdihil-elfî. Kahire 1403/1983.

6- Ali Abdülazîm. “Abdülhalim Mahmud kemâ'arefiüh”, Mecelletü'l-Ezher. LII/6, Kahire 1400/1980.

7- Mu­hammed Şelebi, “Abdülhalim Mahmûd”, a.e. LIII/7 (1401 1981).

8- H. Kâmil Yılmaz, “Şeyhu'l-Ezher Prof. Dr. Abdülhalim Mahmud”, İtim ve Sanat XIII. ¹⁵⁰