Abdulla sher axloqshunoslik


Плотин. Э н н еа д ы . О п р и р оде и и с т о ч н и к е зла. / / И с т о р и к о - ф и л о с о ф с к и й



Yüklə 10,65 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə29/209
tarix13.12.2023
ölçüsü10,65 Mb.
#139765
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   209
Axloqshunoslik (Abdulla Sher)

1 Плотин. Э н н еа д ы . О п р и р оде и и с т о ч н и к е зла. / / И с т о р и к о - ф и л о с о ф с к и й
еж его д н и к . М ., «Н аука», 1989. С. 161.
www.ziyouz.com kutubxonasi


A ytilganlardan shunday xulosa chiqarish m um kin: qadim gi Rum o 
m utafakkiri Plotin axloqshunosligi m ohiyatan A rastuning ezgulik va 
yovuzlik borasidagi qarashlarini tanqid qilish ham da Aflotun ta ’lim otini 
yangilashga qaratilgan.
S h un day qilib, Qadimgi R um o axloqshunoslari ham inson xatti- 
harakatlari m uam m osini o ‘rtaga tashlaydilar va insonning olam dagi 
o ‘m i ham da hayotining m aqsadini belgilashga intiladilar. Bunday intilish
ayni p ay td a, b u tu n Q adim gi dunyo m um toz axloqshunoslariga xosdir. 
U lar oddiy axloq-odob qoidalari, p a n d -o ‘gitlar va hikm atlardan tortib, 
to a x lo q s h u n o s lik n a z a riy a s i tiz im ig a c h a y a ra td ila r. Bu m ero s 
h a n u z g ac h a o ‘z t a ’sir k u ch in i y o ‘qotgani y o ‘q, han u zg ach a ja h o n
axloqshunosligi ko‘p hollarda o ‘sha tushunchalar va tamoyillarning o ‘ziga 
yangicha yondashuv asosida taraqqiy etib kelm oqda.
Shu o ‘rinda yana bir, hozirgacha yetarli e ’tibor qilinm ay kelinayotgan 
m asalaga oydinlik kiritishni m aqsadga muvofiq deb o ‘ylaymiz. Bu — 
Q a d im g i Y u n o n ta fa k k u ri b ila n 0 ‘rta a srla r m u su lm o n S h arq i 
falsafasining, xususan, axloqshunosligining bog‘liqligi masalasi. N im a 
u c h u n bizning allom a ajdodlarim iz Qadimgi Sharq, jum lad an, H indi- 
X itoy m intaqasi m utafakkirlari izidan emas, ovro‘palik yunonlar izidan 
bordilar, Suqrot va Aflotunni o ‘rgandilar, ko'klarga ko‘tardilar, Arastuni 
esa eng ulkan ustoz — B irinchi m uallim deb atadilar?
G a p shundaki, m usulm onchilikning asosi tavhidda — yakkaxudolikda. 
A lloh yagona, uning sherigi y o ‘q va b o ‘lishi m um kin emas. Qadimgi 
Y u n o n m utafakkirlari ay n an an a shu tavhid y o ‘lini falsafiy asoslab 
berdilar. B irinchi bo'lib bu m asalani ular orasida Suqrot o ‘rtaga tashladi. 
U o ‘lim ga m ahkum etilganida, unga yunonlar m a ’budlarini hurm at 
q ilm ag anlig i, yoshlarni b o sh q a y o ig a (aslida tavhid y o ‘liga) burib 
yu borayotgani ayb qilib q o ‘yiladi. Suqrotning o ‘lim i oldidagi so‘nggi 
gapi h a m shuni tasdiqlab tu ra d i, sikuta ichgach: «M en U ning (ularning 
emas! — 
A .S h.)
yoniga ketyapm an!», deydi u. Shuningdek, A flotunning 
g ‘o yalar, olam iy ruh, em anatsiya haqidagi fikrlari ham to ‘g ‘ridan to ‘g‘ri 
yakkaxudolik masalasiga borib taqaladi. Lekin Suqrot va Aflotun tavhidni 
falsafiy-nazariy nuqtayi n a z ard a n isbotlashni o ‘z oldiga vazifa qilib 
q o ‘y m ad ilar, bunga u rin m a d ilar ham . Bu ishni Arastu uddaladi. U 
o ‘zin ing m ash h u r «M etafizika» asarida X udoning yakkaligini, U ning 
jismsiz, h ech narsa to m on id an harakatga kelmaydigan, aksincha, birinchi 
h ara k a tg a keltiruvchi k uch ek anin i nazariy isbotlab berdi. U ni «Oliy 
shakl» (form a) deb atadi. A rastu talqinida Xudo olam va barcha olam iy
www.ziyouz.com kutubxonasi


jarayonlam ing m aqsadi hisoblanadi, U , yuqorida keltirganim izdek, Oliy 
tafakkur, tafakkur haqidagi Tafakkurdir.
O lrta asrlar m usulm on Sharqi m utafakkirlaridagi Q adim gi Y unon 
tafakkuriga, xususan, axloqshunosligiga b o ‘lgan ulk an e ’tib o rn in g , 
taqlidning asl sababi ana shunda.

Yüklə 10,65 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   209




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin