Abulqosimov m. H., Umarov a. T., Qulmatov a. A. Institusional iqtisodiyot

15.4.1-jadval 
1
Қаранг: Котельникова М.А. Трансформация модели экономической безопасности личности в 
современных условиях. Диссертация на соис. Уч.степени к.э.н.. Тамбов, 2015.-С.26; Степичева 
О.А., Чернова В.В., Котелникова М.А.Целевая функция и угрозы экономической безопасности 
личности//Социально-экономические явления и процессы. Т. 10, № 2, 2015-С.88.
2
Абулқосимов М.Ҳ. Шахс иқтисодий хавфсизлигига таҳдидлар ва уларнинг олдини олиш 
йўллари.// Ж. Иқтисод ва молия /Экономика и финансы, 2017й. 12-сон, 21-бет.
3
Абулқосимов М.Ҳ. Шахс иқтисодий хавфсизлигига таҳдидлар ва уларнинг олдини олиш 
йўллари.// Ж. Иқтисод ва молия /Экономика и финансы, 2017й. 12-сон, 21-22-бетлар.
 

---

421 
Shaxs iqtisodiy xavfsizligiga ichki va tashqi tahdidlar
1
 
Tashqi tahdidlar 
Ichki tahdidlar 
mamlakat 
ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanish sur‘atlarining jamiyat ehtiyojlari 
o‗sishiga nisbatan orqada qolishi 
shaxsning 
o‗z oldiga noto‗g‗ri 
maqsadlarni qo‗yishi 
bozor 
kon‘yunkturasidagi 
tebranishlar,siklik o‗zgarishlar, iqtisodiy 
inqirozlar 
bilim va kasb-malaka darajasining 
pastligi yoki yo‗qligi 
Aholining 
ish 
bilan 
bandlik 
darajasining 
pastligi, 
ishsizlik 
va 
inflyatsiyaning boshqarib bo‗lmaydigan 
darajalarda o‗sishi 
kam 
haq 
to‗lanadigan ishlarda 
ishlashi 
ishsiz bo‗lib qolishi 
ijtimoiy sohalar, shu jumladan, 
ta‘lim va sog‗liqni saqlash sohalar 
rivojlanishining past darajadaligi 
Mehnat 
salohiyatining 
pastligi, 
ishchi 
kuchi 
raqobatbardoshligining 
pastligi yoki yo‗qligi, 
raqobat kurashida sinishi, bozori 
kasod bo‗lishi 
mamlakatda 
ijtimoiy-siyosiy 
vaziyatning yomonlashuvi 
daromadi kam bo‗la turib bolalari 
va boqimandalarining ko‗p bo‗lishi 
tabiiy 
muhitning 
yomonlashuvi,
tabiiy ofatlar, favqulodda vaziyatlar 
tug‗ma 
nogironlik, 
insonning 
jismoniy va aqliy imkoniyatlarining 
cheklanganligi 
tabiiy 
yoki 
inson, 
kapital 
resurslarining Еtarli emasligi 
boquvchisidan ayrilib qolishi 
mamlakatda 
kriminallashuv, 
uyushgan jinoyatchilik va korrupsiyaning 
kuchayishi 
qariganligi va kasalliklari hamda 
travmalar sababli mehnat qobiliyatini 
vaqtinchalik yoki butunlay yo‗qotganligi 
mamlakat tashqi qarzlarining haddan 
insonning qat‘iyatsizlik, sabrsizlik, 
1
М.Ҳ.Абулқосимов томонидан тузилган. Қаранг: Абулқосимов М.Ҳ. Шахс иқтисодий 
хавфсизлигига таҳдидлар ва уларнинг олдини олиш йўллари// ―Иқтисод ва молия/Экономика и 
финансы‖, 2017. 12-сон.-22-бет. 

---

422 
tashqari ortib ketishi
chidamsizlik, dangasalik, passivlik kabi 
salbiy shaxsiy xususiyatlari 
jahon 
iqtisodiyotidagi 
inqirozli 
vaziyatlar 
insonning 
yomon 
hulq 
va 
odatlar(ahloqsizlik, 
ichkilikbozlik, 
qimorbozlik va nosog‗lom hayot tarzi)ga 
moyilligi 
turli 
davlatlar 
o‗rtasida 
nizo, 
ziddiyat, 
qarama-qarshiliklarning 
kuchayishi 
Omadsizlik 
Shaxsning o‗ziga bog‗liq bo‗lgan tahdidlar ichki tahdidlar hisoblanadi.
Bu turdagi tahdidlarga shaxsning o‗z oldiga noto‗g‗ri maqsadlar qo‗yganligi; bilim 
va kasb-malaka darajasining pastligi yoki yo‗qligi; kam haq to‗lanadigan ishlarda 
ishlashi; raqobat kurashida sinishi, bozori kasod bo‗lishi; daromadi kam bo‗la turib 
bolalari ko‗p bo‗lishi; tug‗ma nogironlik; insonning jismoniy va aqliy 
imkoniyatlarining cheklanganligi; qariganligi va kasalliklari hamda travmalar 
sababli mehnat qobiliyatini vaqtinchalik va butunlay yo‗qotganligi; boquvchisidan 
ayrilib qolishi; insonning qat‘iyatsizlik, sabrsizlik, jizzakilik, shoshqaloqlik, 
chidamsizlik, dangasalik, passivlik, va boshqa shu kabi shaxsiy xususiyatlari; 
insonning yomon hulq va odatlar(ahloqsizlik, ichkilikbozlik, qimorbozlik va 
nosog‗lom hayot tarzi)ga moyillik; omadsizlik kiradi.
Ushbulardan kelib chiqib, bizning nazarimizda, bozor iqtisodiyoti sharoitida 
shaxs iqtisodiy xavfsizligi uning ishsilik, bozori kasod (bankrot)bo‗lishi va boshqa 
ijtimoiy-iqtisodiy sabablar oqibatida kambag‗al va qashshoq, mol-mulkidan 
mahrum bo‗lib qolishi yoki jiddiy moddiy zarar ko‗rishi, turmush darajasining 

---

423 
pasayishi xataridan saqlanishda ifodalanadi
1
. Kambag‗allik va qashshoqlik inson 
uchun eng dahshatli xavf hisoblanadi
2
. 
Iqtisodiy adabiyotlarda kambag‗allik – bu turmush kechirish, mehnat 
layoqatini saqlab turish, avlodlar uzviyligini davom ettirish uchun zarur bo‗lgan 
eng kam ehtiyojlarni qondirish imkoniyatiga ega bo‗lmagan shaxs yoki ijtimoiy 
guruhlar iqtisodiy ahvolining ko‗rsatkichi, ijtimoiy guruh yoki individning hayot 
u c h u n z a r u r b o ‗ l g a n e n g k a m ehtiyojlarini qondira olmasligining iqtisodiy 
sharoitini aks ettiruvchi xususiyat, deb ta‘rif beriladi. Kambag‗allik nisbiy 
tushuncha hisoblanib, har bir jamiyatdagi turmush darajasining umumiy 
standartiga bog‗liq bo‗ladi. Deprivatsion yondashuv bo‗yicha kambag‗allik 
tushunchasi nafaqat hayot u c h u n z a r u r b o ‗ l g a n e n g k a m ehtiyojlarini 
qondira olmaslik va daromadlarning Еtishmovchiligini, balki sifatsiz 
ovqatlanish, ta‘lim va sog‗liqni saqlash xizmatlaridan foydalanolmaslik hamda 
munosib uy sharoitlariga ega bo‗lmaslik kabi sharoitlarni ham o‗z ichiga oladi
3
. 
Insonning shakllanishida va xavfsizligini ta‘minlashda davlat va u yaratgan 
ijtimoiy-iqtisodiy infratuzilmalarning, shu jumladan, ta‘lim, sog‗liqni saqlash, 
madaniyat va boshqalarning rivojlanishiga, davlat organlarining iqtisodiyotni 
tartibga solish hamda boshqarish salohiyatiga ham bog‗liqdir. Ushbularga muvofiq 
ravishda shaxs iqtisodiy xavfsizligi milliy, uning tarkibiy qismlari bo‗lgan davlat, 
korxona, hudud iqtisodiy xavfsizligining qay darajada ta‘minlanganligiga ham 
bog‗liqdir. Shundan kelib chiqib, bizning nazarimizda yuqorida keltirilganlar 
birgalikda shaxs iqtisodiy xavfsizligining yaxlit modelini tashkil etadi (qarang:1-
rasm). 
1
Қаранг: Абулқосимов М.Ҳ. Бозор иқтисодиѐти шароитида шахснинг иқтисодий хавфсизлигини 
таъминлашнинг назарий жиҳатлари ва йўллари.// Ж. Иқтисод ва молия /Экономика и финансы, 
2017й. 5-сон 49-бет. 
2
Қаранг: Абулқосимов М.Ҳ. Камбағалликка қарши кураш-шахс иқтисодий хавфсизлигини 
таъминлашнинг муҳим йўналиши.// Ж. Иқтисод ва молия /Экономика и финансы, 2020й. 2-
сон,134-144-бетлар. 
3
Қаранг: Экономика труда. Учебник. / Под ред. Н.А.Волгина, Ю.Т.Одегова. -М.:Экзамен, 2004, –
С. 392-394; Абдураҳмонов Қ.Х. Меҳнат иқтисодиѐти (назария ва амалиѐт). Дарслик. –Т.: Mehnat, 
2004, 445-446-бет; Инсон тараққиѐти. Дарслик: и.ф.д., проф. Қ.Х.Абдурахмонов таҳрири остида.-
Т.: ―Fan va texnologiya‖, 2013.-228-230-бетлар; Абулқосимов Ҳ.П., Абулқосимов М.Ҳ. 
Иқтисодиѐтга оид атамалар ва тушунчаларнинг изоҳли луғати. Ўқув қўлланма. Абулқосимов 
Ҳ.П., Абулқосимов М.Ҳ. – T.:―ABU MATBUOT-KONSALT‖,2017.- 261-264-бетлар

---

424