Aјәтуллaһ Мәһәммәд Тәги Мисбaһ Јәзди

Vilayəti-fəqih və konstitusiya

Vilayəti-fəqih mövzusunda araşdırılan məsələlərdən biri bu hakimiyyətin konstitusiya ilə əlaqəsidir. Bu məsələ fəqih hakimiyyətinin mütləqliyini bir qədər də aydınlaşdırır. Bu mövzu vilayəti-fəqih bəhsində açıqlanmalı idi. Amma həmin mövzu ilə bağlı şübhələr çox olduğundan onu ayrıca araşdırmağı münasib bildik. Hazırkı mövzu ilə bağlı suallar müxtəlif formalarda ünvanlana bilər. Amma bütün sualların əsas mövzusu eynidir. Daha çox rastlaşdığımız sualları nəzərdən keçirək:

Vilayəti-fəqih konstitusiya çərçivəsində fəaliyyət göstərir, yoxsa bu çərçivəni aşır?

Vilayəti-fəqih konstitusiyanın fövqündədirmi?

Konstitusiya vilayəti-fəqihə hakimdir, yoxsa vilayəti-fəqih konstitusiyaya?

Fəqih konstitusiya və onun üçün müəyyənləşdirilmiş səlahiyyətləri aşa bilərmi?

Vilayəti-fəqih konstitusiyaya əsaslanır, yoxsa konstitusiya vilayəti-fəqihə?

Konstitusiya vəliyyi-fəqih üçün nəzərdə tutulmuş səlahiyyətlər qətidir, yoxsa bir nümunədir?

Öncə qeyd etdiyimiz kimi bütün bu suallar mahiyyətcə eynidir. Vilayəti-fəqihin konstitusiya ilə rabitəsi aydınlaşdıqda bütün bu suallar da aydınlaşır. Aşağıdakı şərhlərdən hazırkı sualların cavabı aydınlaşır. Nəzərdə saxlamalıyıq ki, digər bəhslərdə olduğu kimi bu bəhsdə də mövzular elmi dəlillərlə əsaslandırılmışdır. Amma nisbətən sadə təbirlərdən istifadə olunmuş, mövzunun hamı tərəfindən anlaşılması əsas götürülmüşdür. Araşdırmada mürəkkəb və akademik ifadələrdən pəhriz olunmuşdur.

Öncə nəzərdə saxlamalıyıq ki, vilayəti-fəqihin qanundan üstün olduğunu, fəqihin çərçivəsiz hərəkət etdiyini düşünmək kökündən yanlışdır. Öncə qeyd etmişdik ki, vəliyyi-fəqih İslam hökmləri çərçivəsində hərəkət edir. Vilayət hakimiyyətinin təşkili İslam hökmlərinin icrası deməkdir. Fəqih bilərəkdən bircə dəfə İslam hökmlərinin ziddinə hərəkət etsə, rəhbərlik məqamından uzaqlaşır. İslamda qanunun fövqündə dayanan fəqih yoxdur.

Amma öncə qeyd edildiyi kimi qanunlar, o cümlədən konstitusiya İslam çərçivəsində olmalıdır. Hazırkı sualı cavablandırmaq üçün söhbətə konstitusiyanın qanunilik meyarlarından başlamlı oluruq. Açıqlanmalıdır ki, nə üçün hansısa qanunlara əməl etməyimiz zəruridir? Qanun adlandırılan istənilən bir məhdudiyyətə əməl etmək zəruridirmi?

Buraya qədərki söhbətlərimizdə aydın oldu ki, qanunun etibarlılığı onun Allah və din qanunları olmasındadır. Əgər qanun Allah və dindən qaynaqlanarsa, etibarlı olar. Digər hallarda qanun etibarsızdır və ona əməl etmək vacib deyil. Qanuna bütün məmləkətin, hətta yer üzünün insanları səs versə belə həmin qanun ilahi qanun kimi mötəbər olmaz. Bu qəbil qanunlara əməl edilməsini vacib saymırıq. Qeyd etdiyimiz qayda öz məmləkətimizin də qanunlarına aiddir. Bütün qanunlar, o cümlədən konstitusiya qanunları ilahi hökmlərə uyğunsa, etibarlıdır. Əks-təqdirdə bu qanunlar mötəbər sayılmır. Qeyri-ilahi üsuli-idarələrdə əsas götürülən qanunlar da bu qəbildəndir. Biz bu qəbil bütün qanunları etibarsız sayırıq. Demək, qanun öz-özlüyündə mötəbər deyil. Bütün bəşəriyyət bir qanuna səs versə belə həmin qanun etibarlı sayılmaz. Əlbəttə ki, qanuna səs vermiş şəxslər əxlaq baxımından ona riayət etməlidir. Amma səs verməyənlərin bu qanun qarşısında heç bir məsuliyyəti yoxdur. İnsanların rəyi əsasında müəyyənləşdirilmiş qanunun heç bir şəri və hüquqi mötəbərliyi yoxdur. Əlbəttə ki, dediklərimiz söhbətin xülasəsidir. Bu mövzunu geniş şəkildə hüquq fəlsəfəsi və siyasi fəlsəfədə araşdırırlar. Onu geniş şəkildə araşdırmaq söhbətimizin çərçivəsindən kənardır. Deyilənlərdən aydın olur ki, İslam respublikasının hazırkı qanunları xalqın rəyi yox, ilahi hökmlərə əsaslandığı üçün mötəbərdir. Qanun ona görə mötəbər sayılır ki, fəqih tərəfindən imzalanmışdır. Vəliyyi-fəqih kimdir? Vəliyyi-fəqih imam Mehdi (əc) tərəfindən müəyyənləşdirilmiş məqamdır. Əlbəttə ki, fəqih həm də Allah tərəfindən təsdiqlənir. İmam Mehdinin (əc) buyurduğu kimi, vəliyyi-fəqihin hökmünü rədd etmək məsum imamın hökmünü rədd etməkdir. Eləcə də, məsum imamın hökmünü rədd etmək, Allahın hökmünü rədd etmək sayılır. Vəliyyi-fəqihin imazlamadığı qanun etibarsızdır. Qanunun milli baxımdan mötəbər sayılmasının səbəbi onun vəliyyi-fəqih tərəfindən təsdiqlənməsidir. Bu qanunilik vəliyyi-fəqihin təsdiqindən qaynaqlanır. Öncə də qeyd etdik ki, vəliyyi-fəqih xalqın rəyi yox, Allahın və imam Mehdinin (əc) təsdiqi sayəsində qanunilik əldə edir. Çünki varlıq aləminin və insanın yeganə həqiqi sahibi Allah-taaladır. Bilavasitə və ya dolayısı ilə atılan addım Allahın razılığına əsaslanmalıdır.

Vəliyyi-fəqih yalnız Allahın və imam Mehdinin (əc) izni ilə addım atır. Onun fəaliyyətində konstitusiya məhdudiyyət yarada bilməz. Çünki konstitusiya özü vəliyyi-fəqihin təsdiqi ilə etibar qazanır.

Deyilənlərdən aydın olur ki, vəliyyi-fəqih Allah qanununun yox, konstitusiyanın fövqündədir. Qanun fəqihə yox, fəqih qanuna hakimdir. Konstitusiyada fəqih üçün sadalanmış səlahiyyətlər qəti yox, nümunə üçündür. Konstitusiyada vəliyyi-fəqihin ən fəal səlahiyyətləri qeyd olunmuşdur. Bu səlahiyyətlər adi şəraitlərdə istifadə olunan səlahiyyətlərdir. Rəhbərin bu səlahiyyətlərdən bütünlüklə istifadə etməsi zəruri deyil. Amma cəmiyyətdə kritik vəziyyət yaransa, vəliyyi-fəqih öz hakimiyyətindən istifadə edərək qərarlar çıxarır. Zəruri hallarda çıxarılan qanunların konstitusiyada nəzərdə tutulması zəruri deyil. Fəqih vilayətinin mütləqliyi konstitusiyanın özündə də təsbit edilmişdir. Konstitusiyada qeyd olunur ki, burada fəqih üçün sadalanmış səlahiyyətlər nümunə xarakteri daşıyır. Çünki konstitusiyada bu hakimiyyətin mütləq olduğu vurğulanır. Konstitusiyada aydın şəkildə bildirilir ki, bu qanunlar vəliyyi-fəqihin səlahiyyətlərini məhdudlaşdırmır. Vəliyyi-fəqih kritik hallarda öz mütləq hakimiyyətindən istifadə edib addım ata bilər.

İmam Rahilin fəaliyyətlərində də qeyd edilən həqiqətlər müşahidə olunur. Vilayəti-fəqihin səlahiyyət çərçivəsi konstitusiya ilə məhdudlaşmır. Məsələn, qanunların tənzimlənməsinə nəzarət edən məsləhət şurasının təşkili konstitusiyada nəzərdə tutulmamışdı. Bu iş vəliyyi-fəqihin səlahiyyətlərindən sayılmırdı. Amma imam Rahil mütləq vilayətinə əsaslanaraq bu işi gördü. Heç bir qanunda nəzərdə tutulmamış ictimai-siyasi və elmi şuraların təşkili vəliyyi-fəqihin səlahiyyətləri çərçivəsindədir. Vəliyyi-fəqih qanunda nəzərdə tutulmasa belə ruhanilər məhkəməsi kimi orqanlar təşkil edə bilər. Konstitusiyada göstərilir ki, rəhbər xalqın prezident seçkiləri ilə bağlı rəyini imzalayır. İmam Rahil xalqın seçdiyi prezidentlə bağlı “onu təyin edirəm” hökmünü qeyd edir. Əslində bu qeyd də konstitusiyada nəzərdə tutulmur. Konstitusiyada yazılmır ki, prezidenti rəhbər təyin edir. İmam Rahil bütün fəaliyyətlərində fəqihin mütləq vilayət səlahiyyətlərinə əsaslanırdı. Belə ki, fəqih İslam çərçivəsində cəmiyyətin məsləhətini nəzərə alaraq qərar çıxara bilər. Belə bir nöqtəni də nəzərdən qaçırmamalıyıq ki, heç bir ayə və rəvayətdə konstitusiyanın vilayəti-fəqihin səlahiyyətlərini məhdudlaşdırdığı bəyan olunmur. Bu müddəaya əqli dəlil də yoxdur.