Ağ Toplumunda Çeviri Odaklı Demokratik Pratikler Emine Bogenç Demirel1, Zeynep Görgüler2, Deniz Kurmel3

Ağ Toplumunda Çeviri Odaklı Demokratik Pratikler
Emine Bogenç Demirel¹, Zeynep Görgüler², Deniz Kurmel^3
1 Yıldız Teknik Üniversitesi, Batı Dilleri ve Edebiyatları Bölümü, İstanbul

² Yıldız Teknik Üniversitesi, Batı Dilleri ve Edebiyatları Bölümü, İstanbul

³ Yıldız Teknik Üniversitesi, Batı Dilleri ve Edebiyatları Bölümü, İstanbul
[e-mail], [e-mail], [e-mail]

Özet: Çalışmanın amacı, ağ toplumunun dayandırıldığı demokratik değerlerin, Türkiye’de çevrimiçi topluluklar odağında yükselen çeviri pratiği ve çevirmen kimliği üzerinde yarattığı netnografik izdüşümlerini, etik ve deontolojik bir kavrayışla sorgulamaktır. Bu çerçevede, çeviri sosyolojisi yaklaşımı, araştırmanın birincil dayanağını oluşturmakla birlikte, dijital ortam çeviri pratikleri kapsamında öne çıkan kavramsallaştırmalar çalışmanın diğer vurgu noktalarıdır.
Anahtar Sözcükler: ağ toplumu, demokrasi, çeviri, çevirmen, çeviri sosyolojisi, dijital ortam çeviri pratikleri, netnografi.
Abstract: The aim of this study is to investigate the netnographic projections, created by the democratic values ​​on which the network society is based, on the translation practice and the translator identity rising around the online communities in Turkey with the ethical and deontological understanding. In this framework, sociology of translation approach together with forming the primary basis of the research and the conceptualizations within the scope of digital environment translation practices constitute the other emphasis of the study in this direction.
Key Words: network society, democracy, translation, translator, sociology of translation, digital environment translation practices, netnography.

1. Giriş

Bu araştırmada, ağ toplumunun dayandırıldığı katılımcı/paylaşımcı demokrasi anlayışı, tartışma kültürü, bilginin herkes tarafından kullanılabilirliği/erişilebilirliği, fırsat eşitliğinin desteklenmesi, ifade/düşünce özgürlüğü, bilgiye erişim hakkı ve bireyin sivilleşmesi gibi temel değerlerin, Türkiye’de, çeviri pratikleri ve çevirmen kimlikleri üzerinde yarattığı netnografik izdüşümlerinin, etik ve deontolojik kavrayışla sorgulanması amaçlanmaktadır. Netnografik çözümlemeye dayalı saha araştırmasını, sosyal medya ağlarında yapılan hukuktan teknolojiye, eğitimden sağlığa kadar uzanan geniş konu yelpazesi çerçevesinde, kullanıcıya, çeviri içeriklerden oluşan açık/erişilebilir veri kaynağı sunan çevrimiçi topluluklar oluşturmaktadır. Bu çerçevede, çevrimiçi deneyimler çerçevesinde yükselen çeviri pratiğinin ve çevirmen kimliğinin, ağ temelli demokratikleşme yönündeki hareketler merkezindeki önemini gündeme taşıyan bu araştırmanın temel amaçları şu şekilde ifade edilebilmektedir:

• 
  Türkiye’de yeni medya ve iletişim ortamlarında yükselen çeviri pratiklerini, çeviri sosyolojisi ve ağ toplumuna ilişkin yaklaşımlar ışığında etik/deontolojik kavrayışla okumak;
  
• 
  Ağ tipi toplum modelinde, çeviri pratiğinin ve çevirmen kimliğinin rolünü ve işlevini görünür kılmak;
  
• 
  Netnografik çözümleme ışığında, çevirmenlerin, yeni medya ortamlarını ve uygulamalarını nasıl deneyimlediklerini; onlarla nasıl bir çeviri hareketi inşa etmeye çalıştıklarını anlamaktır.
  

Yukarıda da değinildiği gibi, ulaşılması hedeflenen amaçlar doğrultusunda öne çıkan başlıca araştırma soruları şu şekildedir:

• 
  Çeviri pratiklerinin ve çevirmen kimliklerinin, katılımcı demokrasi anlayışının, tartışma kültürünün ve sivil toplum modelinin güçlenmesinde etkin rol oynadıkları belirtilebilmekte midir?
  
• 
  İlgili çevirmenlerin, ağ tipi yeni toplumsal hareketlerin parçası, taşıyıcısı, sürdürücüsü hatta sözcüsü konumunda oldukları ifade edilebilmekte midir?
  

Tüm bu soruların yanıtlarını aramak üzere, araştırmada, sırasıyla ağ toplumu, yeniden yapılanan eyleyiciler, pratikleri ve etik duruşları üzerinde durulmaktadır. Daha sonrasında, çalışmanın yöntemsel dayanaklarını oluşturan çeviri sosyolojisi ve dijital ortam çeviri uygulamaları yaklaşımlarına ilişkin kavramsal çerçeveye yer verilmektedir. Son bölüm olan saha çalışması kapsamında ise, çevrimiçi toplulukların coğrafyasında yükselen çeviri ve çevirmen odaklı sesler, netnografik ilkeler doğrultusunda çözümlenmektedir.

2. Ağ Toplumu, Yeniden Yapılanan Eyleyiciler, Pratikleri ve Etik Duruşları

Küreselleşme hareketiyle birlikte 21. yüzyılda, internet tabanlı yeni medya ve iletişim teknolojilerinin gelişmesi ve yaygınlaşması, geleneksel toplum modelinin parçalanıp bölünmesine ve bunun sonucunda ağ tipi yeni bir toplum modelinin inşa edilmesine zemin hazırlamaktadır [1]. İnternet ağına dayalı web 2.0 ortamlarının/uygulamalarının kullanımıyla birlikte ortaya çıkan, bireyin, üretim/tüketim alışkanlıkları, kültürel üretim pratikleri, örgütlenme biçimleri ve bu süreçleri çevreleyen yeni medya etiği kapsamındaki yaklaşımlar yeniden yapılanmaktadır. Dijitallik, etkileşimsellik, sanallık, yayılım ve mültimedya biçimselliği gibi yeni medya/web 2.0 teknolojileri etrafında yükselen kavramlar, bireysel ve toplumsal düzlemlerde, zaman ve mekan bağımlılığını ortadan kaldırarak katılıma ve paylaşıma dayalı ağ toplumunu ya da Castells’in deyimiyle gerçek sanallıklar kültürünü [1] oluşturmaktadır.

21. yüzyıla damgasını vuran ağ toplumuyla ilişkili bir diğer kilit kavram ise sosyal medya iletişim ağlarıdır. Bu kapsamda, ortak ilgi alanları/beğenileri ekseninde, internet temelli iletişim ortamlarında yakınlaşan bireyler ile kurumlardan oluşan ve bu eyleyicilerin kolektif aidiyet ve dayanışma duygularını geliştirmelerini sağlayan kimlik inşa ve bilinç yükseltmek yeri olarak kavramsallaştırılan çevrimiçi topluluklar önem kazanmaktadır [2]. Bundan böyle, gönüllü, amatör, pro-am kimlik, fan, dijital aktivist vb. üreten tüketici olarak yeniden yapılanan eyleyicilerden söz etmek mümkündür. Bloglar, sosyal paylaşım ağları, dijital oyun platformları, mikro-bloglar, video paylaşım ağları ve diğer web 2.0 teknolojilerinin sunduğu ortamlar/uygulamalar etrafında buluşan eyleyiciler, katılıma/paylaşıma/işbirliğine dayalı pratikleriyle kültürel, siyasi, ekonomik ya da başka bir deyişle toplumsal üretim alanlarına katılabilmektedirler.

Sosyal medya tabanlı çevrimiçi toplulukların örgütlenme biçimleri, hızlı, anlık, içeriğin kullanıcı tarafından üretildiği, gönüllü katılıma/paylaşıma dayalı, amatör, mobil, etkileşime ve diyaloga açık, yatay, viral, öngörülemez, denetlenmesi zor, gündelik, bireysel ve farklı seslerin birlikte yer aldığı, görünür, melez, alternatif vb. sıfatlar aracılığıyla tanımlanmaktadır [3]. Bununla birlikte, bu yönde gelişen çevrimiçi örgütlenmelerde, kitlesel öziletişime dayalı bir özerklik uzamı söz konusudur. Bireyin özyönetimi ya da başka bir deyişle özdüşünümselliğe dayalı kavrayışı önem kazanmaktadır. Yatay ya da akışkan sıfatıyla nitelendirilen örgütlenme pratikleri, koreografik ya da başka bir ifadeyle yumuşak liderlik algısıyla yönetilmektedir [4].

Yeniden yapılanan eyleyiciler ve pratikleri, yeni medya etiğine yönelik yaklaşımları gündeme taşımaktadır. Yeni medya etiği, yeni medya ortamlarında ortaya çıkan etik sorunlar ve sorunlara yönelik farkındalık olarak kavranmaktadır. Ya da başka bir ifadeyle, yeni medya etiği alanı, kitle iletişim araçlarının işleyişi, daha özelde ise kitle iletişim araçları yoluyla yayılan enformasyonla ilgili olarak ortaya çıkan sorunlu durumlar hakkında sistematik bir düşünce biçimi sunmaktadır. Kültürel üretim alanı olarak deneyimlenen çevrimiçi topluluklarda, kullanıcı özgürlüklerle iç içe bir konumda bulunmaktadır. Birey, bir yandan ifade özgürlüğü ve bilgiye erişim haklarını kullanabilmekte diğer yandan ise mahremiyetin ve özel hayatın ihlali, kişisel verilerin korunmaması, nefret söyleminin (yeniden)-üretilmesi, telif haklarının çiğnenmesi, içeriğin asıl kaynağının gösterilmemesi, yanıltıcı bilgilendirme ve başlıklandırma vb. etik sorunlarla karşı karşıya kalmaktadır. Bu noktada, ortak iletişim etiğine dayalı çok aktörlü ve çok boyutlu sorumluluk bilinciyle birlikte bireysel düzlemde, kullanıcıya, özdenetime dayalı eleştirel yeni medya okuryazarlığına ilişkin bilgiler, beceriler ve yetiler kazandırılması bu yönde çözüm önerileri sunmaktadır. Bununla birlikte, içeriklerin üretiminde/dolaşımında ve tüketiminde, serbest lisanslama, meşru kullanım ve bazı hakları saklıdır gibi hukuki alternatif düzenlemelere başvurulması denetim mekanizmalarını oluşturmaktadır [5].

3. Çeviri Sosyolojisi ve Dijital Ortam Çeviri Pratikleri

Ağ toplumuna ilişkin tüm bu yeni yaklaşımlar, çeviribilim araştırmalarının, disiplinler-arası/-ötesi geçişlilik ekseninde diğer bilimsel alanlar ile kurduğu etkileşime dayalı bilgi üretme sürecini desteklemektedir [6]. Bu çerçevede, çeviri alanının, toplumbilim alanına ilişkin yaklaşımlar örgüsüyle buluşması sonucunda gelişen çeviri sosyolojisi, çeviriyi, toplumsal bir pratik ve uluslararası düzlemde gerçekleşen kültürel değiş-tokuşların itici gücü olarak ele almakta, çeviri pratiğine katılan birey ve kurumlardan oluşan tüm eyleyicilerin, çeviri araştırmalarına dahil edilmesinin zorunluluğuna vurgu yapmaktadır [7]. Bu çerçevede, çeviri sosyolojisi yaklaşımı, çeviri pratiğinin, toplumsal uzamda gerçekleşen, topluma sunulan ve toplum tarafından alımlanan bir süreç olduğu gerçeğini vurgulamaktadır [8]. Bu açıdan bakıldığında, ağ temelli yeni toplumsallıklar, çeviri alanında yaşanan toplumsal dönemeçle birlikte ortaya çıkan dijital açılımın altını çizmektedir. Dijital ortam çeviri uygulamaları kapsamında öne çıkan, katılımcı/paylaşımcı/kolaboratif çeviri 2.0 hareketleri, kullanıcı türevli çeviri içerik üretimi, fan/angaje/aktivist/gönüllü/amatör çevirmen kimlikleri, adhokratik çeviri toplulukları, kitle kaynaklı açık demokratik çeviri hareketleri gibi yeni kavramsallaştırmalar, çevirmenin, söz konusu internet temelli kültürel üretim alanlarını ve süreçlerini nasıl deneyimledikleri üzerine yoğunlaşmaktadır [9] [10] [11] [12] [13] [14].

4. Çevirimiçi Toplulukların Coğrafyasında Çeviri Odaklı Netnografik Sesler

Çalışmanın netnografik çözümlemeye dayalı saha araştırmasında, çevrimiçi bilim topluluklarından; İnsan Hakları Hukuku Projesi Platformu, Evrim Ağacı, Yalansavar; alternatif medya topluluklarından; Gaia Sürdürülebilir Yaşam Dergisi, Translate for Justice; sosyal paylaşım topluluklarından YazarOkur, Ranini.tv; oyun/anime/manga çeviri topluluklarından Oyun Çevirim, Mavi Manga ele alınmaktadır.¹ İncelenen topluluklarda, netnografik çözümleme çerçevesinde birincil olarak içerik çözümlemesi, ikincil olarak ise çevrimiçi söyleşiler gerçekleştirilmektedir.

Saha çalışmasına geçmeden önce netnografik çözümleme yöntemini tanımlamak yerinde olacaktır. Netnografi ya da başka bir deyişle çevrimiçi/ağ etnografisi [15], çevrimiçi toplulukların pratiklerine/davranış biçimlerine yönelik çevrimiçi metin temelli yürütülen çözümleme biçimidir. Bu çerçevede, netnografik araştırma yönteminin uygulandığı topluluklar, aşağıda yer alan filtreleme kriterlerinden geçirilmektedir:

• 
  Araştırma sorusuna en uygun olan ve konusuna en fazla yoğunlaşan topluluk olması;
  
• 
  Münferit mesajlara yer verilmesi;
  
• 
  Detaylı ve içeriği zengin verilerin olması;
  
• 
  Üyeler/katılımcılar arası etkileşimin sürekli gerçekleşmesi;
  
• 
  Takipçi sayısının yüksek sayılara ulaşması ve
  
• 
  Forum sayfalarında güncel veri akışının sağlanmasıdır.
  

4.1. Netnografik İçerik Çözümlemesi

Netnografik araştırmanın ilk aşamasında, ilgili toplulukların arayüzlerine yönelik çeviri ve çevirmen odaklı, pusu tekniğine başvurularak netnografik bir ön okuma gerçekleştirilmektedir.

4.1.1 Çevrimiçi Bilim Toplulukları: İnsan Hakları Hukuku Projesi Platformu – Evrim Ağacı Topluluğu

Açıkbilim hareketine dayanan çevrimiçi bilim toplulukları her türlü bilimsel kaynağa, veriye herkesin kolaylıkla ulaşabilmesi amacıyla hareket etmektedir. Profesyonel ve gönüllü araştırmacıların ortaklıklarına da rastlanılan bu tarz topluluklarda, ideolojilerden bağımsız gerçek bilimsel yayınların halka aktarımı önem taşımaktadır.

Çevrimiçi bilim topluluğu olarak ele alınan “İnsan Hakları Hukuku Projesi - İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi İçtihatları” adlı proje platformu uluslararası insan hakları belgelerinin ve İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi'nin içtihadi nitelikteki kararlarının Türkçede ulaşılabilir olması konusunda önemli bir kaynak sayılabilmektedir [16]. İnsan Hakları konusunda uzman Prof. Dr. Osman Doğru’nun yürütücülüğünde, Anadolu Üniversitesi ve Marmara Üniversitesi ortaklığına dayanan proje kapsamında, akademisyenler, avukatlar, yargıçlar insan hakları belgelerinin Türkçe çevirilerini yapmaktadır (Şekil 1).



Şekil 1. İnsan Hakları Hukuku Projesi Platformu

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine ait kararların çevirisinde, proje bütüncül bir yaklaşımla, Türkiye aleyhine açılmış dava metinleriyle sınırlı kalmayarak, 1961 yılından itibaren bütün davaları çevirme amacını taşımaktadır. Platformda, 279 tane Türkçe son karar, 51 tane Türkçe insan hakları belgesi yayımlanmaktadır. Mahkeme kararlarının çevirisinde, çevirinin ön kısmına özet olarak eklenen dava ile ilgili anahtar sözcükler, kullanıcıya yol göstermektedir. Platformda yer alan karar çevirilerinde çevirmenin adı verilerek, çevirmenin görünür olmasına özellikle dikkat edilmektedir (Şekil 2).

Şekil 2. İnsan Hakları Hukuku Projesinde Mahkeme Kararları çevirisi
Evrim Ağacı, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Biyoloji ve Genetik Topluluğu ile birlikte görev yapmakta olan, popüler ve akademik bir çevrimiçi paylaşım ağıdır. Topluluk, evrimsel biyolojiye ve ilgili bilim dallarına yönelik hem popüler hem de akademik araştırmalar yürütmektedir [17]. İlgili çevrimiçi topluluğun, 2014 yılı itibariyle 250.000 takipçisi bulunmaktadır. Diğer topluluklar gibi, Evrim Ağacı da gönüllük esasını temel alarak oluşan bir sosyal paylaşım platformudur. Kurucu üyeler tarafından benimsenen ilkeler arasında, şahsi inançlardan ve ideolojilerden bağımsızlık, bilimin üstünlüğü, bilimin tarafsızlığını koruma, gönüllü şeffaflık, kullanıcı/üye/okur haklarının korunması, bilimin somutluğu, site huzurunun korunması, bilimsel yöntemin uygulanması, emeğin değerinin üstünlüğü, yapıcı eleştirinin üstünlüğü, etiğin mutlak öznelliği ve açık kapı gibi vurgu noktaları öne çıkmaktadır. Evrim Ağacı topluluğunun tasarladığı Alet Kutusu uzantısı, gönüllü çevirmen ve/veya editöre uygulaması gereken topluluk çeviri kuralları ile takipçi konumundaki kullanıcıya topluluk sayfasında yayına sunacağı içeriği nasıl oluşturacağını belirten bir yönerge sunmaktadır (Şekil 3).

Şekil 3. Evrim Ağacı Topluluğu

Çeviri Kuralları başlıklı uzantı üzerinden devam edildiğinde, Evrim Ağacı topluluğunda aktif bir şekilde bilimsel metin çevirisi gerçekleştiren, topluluk üyelerinden oluşan çeviri ekibine ilişkin bilgilere ulaşılmaktadır. Gönüllü çevirmenlerin, eğitim bilgilerini, uzmanlık alanlarını ve ilgi alanlarını içeren detaylı yaşamöyküleri diğer kullanıcılarla paylaşılmaktadır (Şekil 4).



Şekil 4. Evrim Ağacı Topluluğu Çevirmen Profili

Görüldüğü üzere, evrimsel biyoloji alanına yönelik bilimsel metinleri, ağırlıklı olarak İngilizceden Türkçeye çevirme görevini üstlenen Evrim Ağacı topluluğu tarafından tasarlanan web sitesinde, gönüllü çevirmen kimliğine ilişkin bilgilerin görünürlüğü dikkat çekmektedir. Söz konusu olan çevrimiçi topluluğun, gerek kaynak metnin telif haklarının korunmasında gerekse çeviri sürecine yönelik benimsediği stratejilerde, etik ve deontolojik ilkelerin öne çıktığı gözlenmektedir.

4.1.2 Alternatif Medya Topluluğu: Gaia Sürdürülebilir Yaşam Dergisi

Alternatif medya toplulukları, topluma hizmet eden, bireyin sivilleşmesi yönünde açılım sağlayan, ekonomik çıkardan çok fikirlerin yayılmasını gözeten ve gönüllülük esasıyla hareket eden çevrimiçi oluşumlardır.

Gaia Dergisi, ekoloji, sürdürülebilir yaşam, yeşil felsefe, kadın hakları, insan hakları, hayvan hakları, kültür-sanat, dünya kültürleri, bilim ve teknoloji alanlarında haberler ve röportajlar yapan mültimedya içeriğiyle desteklenen açık bir haber kaynağıdır [18]. Derginin, hipermetinsel bir altyapıyla oluşturulan web sitesi, kullanıcıya/takipçiye Facebook, Twitter, Google+, İnstagram vb. yeni medya uygulamaları üzerinde dergiyi takip etme olanağı tanımaktadır.

İlgili dergiye ait açılış sayfasında yer alan haberler, belirlenen konu başlıkları doğrultusunda ilişkili oldukları sekmelerin altına yerleştirilmektedir. Giriş sayfasında, kullanıcı, Gaia Dergi- Gönüllü Çevirmenlerini Arıyor başlıklı dijital çağrı metniyle karşılaşmaktadır (Şekil 5).

Şekil 5. Gaia Dergi – Gönüllü Çevimenlerini Arıyor Çağrısı

Söz konusu olan dijital reklam panosunu seçen kullanıcı, buradan, gönüllü olarak içerik üretmek istediği alanı seçebileceği çevrimiçi bir başvuru formuna erişebilmektedir. Başvuru formunda, kullanıcıya, dergide yer alan çalışma alanları sunulmakta ve üreteceği içeriklerde, etnik köken, din, mezhep ve cinsiyet odaklı kutuplaştırıcı/rencide edici yargılardan uzak olması, ekolojik değerlerin korunması ve bilimsel verilerin öne çıkması gibi kriterler şart koşulmaktadır. Bu nedenle, kullanıcının, gönüllü yazar/çevirmen olarak başvurusunun kabul edilmesi için, dergi yayın ekibi, kullanıcıdan ön bir deneme çalışması talep etmektedir (Şekil 6).

Şekil 6. Gaia Dergisi Gönüllü Çevirmen Duyurusu

Söz konusu olan derginin açılış sayfasına geri dönüldüğünde, web sitesinde yer verilen yatay menü panelinde yazarlarımız/çevirmenlerimiz başlıklı bilgilendirme sekmesi bulunmaktadır. Bu bağlamda, kullanıcı, kullanıcı türevli telif ve çeviri metinleri oluşturan, yazar/çevirmen sıfatıyla tanımlanan üyelerin görsel kimlik bilgilerine ulaşılabilmektedir (Şekil 7).

Şekil 7. Gaia Dergi Yazar/Çevirmen Kimlikleri
Gaia-Sürdürülebilir Yaşam Dergisi, internet ağında gelişmekte olan alternatif medya hareketleridir. Bu yöndeki, ifade özgürlüğünü, demokratik değerleri ve hukukun üstünlüğünü öne çıkaran ağ tabanlı medya hareketlerinde, çeviri pratiğinin ve gönüllü çevirmen kimliğinin merkezde konumlandığı gözlemlenmektedir. Kullanıcı türevli çeviri metinlerin/içeriklerin üretimine/dolaşımına yönelik kaynak içeriğe gönderme yapma ile çevirmenin kimliğini görünür kılma eğilimleri, bu gibi alternatif haber topluluklarında, çevirmenin hak ve özgürlükleri ile çevrimiçi eserlerin telif haklarının korunduğuna dair denetim mekanizmalarının varlığına dikkat çekmektedir.

4.1.3 Sosyal Paylaşım Topluluğu: YazarOkur Platformu

Alternatif medya hareketlerinin ardından, bu bölümde, çeviri pratiğinin öne çıktığı sosyal paylaşım topluluklarından örnekler üzerinde durulmaktadır. Gönüllüğe dayalı toplumsal eylemleri destekleyen bu yöndeki topluluklarda, çeviri pratiği ve çevirmen kimliği dijital uygulamalarda görünürlük kazanmaktadır.

YazarOkur Platformu, gönüllü yazarların, fan yazarların kitaplar, filmler ve dizilerle ilgili olarak paylaşım yaptıkları bir sosyal paylaşım platformudur [19]. Fan kurgusu olarak ele alınan platformda, takipçiler takip ettikleri yapıtlar, yapımlar hakkında yorumlarını paylaşmanın yanı sıra bir çeviri eylemi olarak nitelendirilen yeniden yazma pratiğini deneyimlemektedirler. Yaklaşık 26.000 üyesi olan platform bünyesinde, birçok farklı film, dizi ve kitap hakkında fanların paylaşımlarından ve yeniden yazmalardan oluşan içerikler yer almaktadır (Şekil 8).



Şekil 8. YazarOkur Platformu
4.1.4 Dijital Oyun Çeviri Topluluğu: OyunÇevirim – Türkçe Oyun Çevirisi
Oyun Çevirim adlı dijital oyun çeviri platformu, Türk oyunseverlerin kendi dillerinde oyun oynamasını hedefleyen gönüllü bir topluluktur [20]. Farklı dillerde tasarlanan dijital oyunlara yönelik Türkçe yama çalışmaları gerçekleştiren bu topluluk, Türkiye’deki oyunseverlere yüze yakın Türkçeye çevrilmiş oyunlardan oluşan portföy sunmaktadır. Dijital oyun çevirisi kapsamında yürütülen çalışmalar, yama olarak adlandırılmaktadır. Yama, eklenti anlamına gelmektedir. Dijital oyunlarda yer alan metinlerin ve/veya işitsel öğelerin Türkçeye çevrilip ilgili oyun programına eklemlenmesi yama kavramıyla ifade edilmektedir. Teknik anlamda, yama ekleme süreci, oyunda bulunan yabancı dillerde üretilen metinlerin, Türkçe çevirileriyle yer değiştirmesiyle gerçekleşmektedir. İlgili web sitesinde yer alan Ekibimiz sekmesine geri dönüldüğünde, Oyun Çevirim Topluluğunda yama sürecinde aktif rol üstlenen çevirmenlerin kimlik bilgilerine ulaşılmaktadır. Yakından bakıldığında, topluluk, moderatör konumundaki genel koordinatörden, yama üretim sürecinde yer alan çevirmenlerden ve platformun reklam/iletişim ile araştırma/geliştirme süreçlerini yöneten ekip üyelerinden oluşmaktadır (Şekil 9).



Şekil 9. Oyun Çevirim Topluluğu

Çevirmen başvuru formu adlı dosyada, gönüllü aday çevirmenden, kimlik ve eğitim bilgileri istenmektedir. Aynı zamanda, adayın yama çalışmalarındaki profesyonellik derecesini saptamak için, İngilizceden Türkçeye çevirmesi talep edilen deneme oyun içeriği, moderatör tarafından başvuru formuna eklenmektedir (Şekil 10).

Şekil 10. Oyun Çevirim Topluluğu Çevirmen Başvuru Formu

Görüldüğü üzere, Türkiye’de yeni medya ağlarında yapılanan çeviri hareketleri kapsamında, dijital oyun çevirileri ya da başka bir ifadeyle, gönüllü oyun yama çalışmaları gerçekleştiren çevrimiçi topluluklar öne çıkmaktadır. Küresel düzlemde, dijital oyunlara duyulan ilgi, Türkiye’de gelişmekte olan yama çalışmalarına yönelik ihtiyacı da tetiklemektedir. Oyunseverler ya da başka bir deyişle dijital fan oyun topluluklarının takipçileri, bu alana yönelik tecrübelerini, bilgilerini ve yetilerini, İngilizceden Türkçeye yapılan dijital oyun çevirisi çalışmalarının farklı aşamalarında etkin roller üstlenerek, diğer kullanıcılarla paylaşma fırsatı yakalamaktadırlar. Bu aşamada, Türkiye’de oluşan dijital oyun çeviri topluluklarının, bireyin, ilgili içeriklere serbest erişimine izin veren açık veritabanları oldukları belirtilebilmektedir.

4.2 Netnografik Çevrimiçi Söyleşiler

Netnografik araştırmanın ikinci aşamasında, katılımcı gözlem tekniğine başvurularak, ilgili toplulukları deneyimleyen amatör/fan/gönüllü çevirmenler ile benimsedikleri hedeflere, motivasyon unsurlarına, çeviri stratejilerine ve etik/deontolojik duruşlarına odaklanan çevrimiçi söyleşiler gerçekleştirilmektedir. Ocak 2015-Nisan 2016 tarihleri arasında gerçekleştirilen çevrimiçi söyleşilerde, ilgili eyleyicilere, internet, çeviri ve demokrasi kavramları arasındaki ilişkiselliği sorgulayan bir soru yöneltilmektedir. Bu bağlamda, öne çıkan yanıtlar şu şekildedir: (Tablo 1).

Açık Bilim Toplulukları

Eyleyiciler/Görüşler

“Akademi ve halk arasında köprü olmak istedik. Kısacası anlaşılır bir dille halka dokunmak… Yüzümüzü daima bilime ve bilimden yana olanlara dönmek… En önemlisi de Türkiye’de, bilimsel bilgi kirliliğinin önüne geçmek, sözde bilimle mücadele etmek… Karanlığa lanet okumaktansa bir mum yakabilmek, insanlarımız için bilimsel bir yol açabilmek için gece gündüz demeden çalışıyoruz…”. (Yalansavar Topluluğu, biyolog/bilim yazarı/çevirmeni/blogger) [21] “Evrimi halka tanıtmak/ulaştırmak… Evrimsel biyolojinin kazandırdığı bilimsel bakış açısını geniş kitlelere yaymak... Bireysel girişimciliğin, toplumsal/kültürel dönüşümlerde büyük rolü olduğu inancındayım…”. (Evrim Ağacı Topluluğu, biyolog/çevirmen)

Alternatif Medya Toplulukları

Eyleyiciler/Görüşler

“Bence insanların haklarını bilmeleri, tartışmaları ve bu tartışmaları dolaşıma sokmaları açısından çeviri olsun olmasın bloglar önem taşıyor ve ihtiyaç arz ediyor.” (Translate for Justice Topluluğu, moderatör/çevirmen) [22]

Sosyal Paylaşım Toplulukları

Eyleyiciler/Görüşler

“Yaratıcı yazarlık” olarak adlandırdığınız süreç de kesinlikle bu mecraların çok etkisi altında... Bu elbette elimize son tüketici olarak hiç sahip olmadığımız türden bir güç veriyor ve bunun sonucunda bence kısmen kaçınılmaz olarak bir miktar güç zehirlenmesi yaşıyoruz. Tüketici olarak sesimizi duyurmanın fikren ve fiilen mümkün hale gelmesi; her şeyi, her biçimde ve sınır gözetmeksizin eleştirebilir olduğumuz hissini beraberinde getiriyor. Kiralık Aşk’ın arkasında; sosyal medyada aktif, tüketicisine kulak verdiğini gizlemeyen, tüketicisinden beslenmekten çekinmeyen ve kısmen de bu sebeple bu kadar başarılı ve samimi bir iş çıkaran bir ekip var. Ama ben o sosyal mecranın bir bireyi olarak, bu simbiyotik ilişkinin sınırlarını korumanın çok güç olduğunu görüyorum.” (Ranini Topluluğu, iletişimci/serbest kürsü fan yazarı) [23] “Öncelikle çalışmanıza bu boyutu kattığınız için teşekkür ederim. Ben doktora tezini siyaset ve ahlâk felsefesi alanında yazmakta olan biri olarak televizyonu da bu gözle izliyor ve yazılarımda evrensel ahlâki değerleri (özel hayat, mahremiyet) gözetmeye çalışıyorum. Bunun yanında, engelliler, göçmenler, sığınmacılar, LGBT bireyler gibi toplumun dezavantajlı gruplarını hedef gösteren, rencide eden ya da dışlayan söz ve düşünce kalıplarından, nefret söyleminden uzakta durmaya çalışıyorum. Şiddet içerikli yayınları yazılarımla beslememeye gayret ediyorum.” (Ranini Topluluğu, doktora öğrencisi/serbest kürsü fan yazarı)

“O platform herkesin kendince fikrini anlatabileceği, kendi hayalini birisiyle paylaşabileceği bir ortam. Orda kimse profesyonel değil ve özellikle olumsuz sert eleştirilerin amatörler üzerinde hayal kırıklığı yaratabileceğini, yorumlarıyla kendilerini daha fazla ve daha iyi ifade edebilmeleri üzerinde olumsuz etki yaratacağını göz önüne almak gerek.” (Dizi YazarOkur Topluluğu, fan okuryazar) “Ben özellikle bu tür ortamlarda mümkün olan en yüksek özgürlüğün kullanılması taraftarıyım. Her türlü fikir (hakaret dahi olsa) konuşulmalı. Bu tür konuşmalar çoğaldıkça (karşılıklı laf kavgasına girilmedikçe. En büyük tepkinin " tepkisizlik " olduğunu düşünüyorum) hakaretlerin azalacağını düşünüyorum. Sonunda fikir paylaşımı konusunda doğru yolun bulanacağını savunuyorum.” (Dizi YazarOkur Topluluğu, fan okuryazar)

Oyun/Anime/Manga Çeviri Toplulukları

Eyleyiciler/Görüşler

“Bence bir insanın hayatında yapabileceği en güzel şey çevresine yardımcı olmaktır. Elinizin altında kullanabileceğiniz internet gibi özgür mecra var. Ben 4,5 yıldır manga aleminin içindeyim ve ben tüketici olmaktansa üretici olmayı isteyen biriyim. Hem bu bahsettiklerim sebebiyle, hem de kendi sevdiğim şeyleri başkalarıyla paylaşabilme adına gönüllü çeviri yapıyorum.” (Mavi Manga, tara-çevirmen) [24]

Tablo 1. Çevrimiçi söyleşiler
Kolaylıkla saptanabileceği gibi, çevrimiçi söyleşilerde, eyleyiciler tarafından vurgulanan noktalar şu kavramlar etrafında şekillenmektedir:

• 
  bilimin/hukukun/insan haklarının ulaşılabilir, erişilebilir olması,
  
• 
  bilginin halka yayılması ve bu şekilde halka dokunulması,
  
• 
  özgürlük, sansürsüz bir ortam, düşünce ve ifade özgürlüğü,
  
• 
  toplumsal ve kültürel bir dönüşüme kapı açılması,
  
• 
  yaratıcılığa imkan tanınması,
  
• 
  üreten tüketici kimliğinin öne çıkması,
  
• 
  paylaşımcı/katılımcı üretim pratiklerinin desteklenmesi,
  
• 
  etik bir kavrayışla evrensel ahlaki değerler dikkate alınması,
  
• 
  nefret söylemine yönelik karşı bir duruş sergilenmesi
  

gibi, ağ toplumuna ilişkin demokratik değerlerin izdüşümleri bu çerçevede öne çıkmaktadır.

5. Sonuç Gözlemleri

Çevrimiçi toplulukların coğrafyasında, çeviri odaklı netnografik sesler, farklı alanlar doğrultusunda çeşitlilik göstermektedir. Bu bağlamda, çevrimiçi topluluklarda, yeni toplumsal hareketlerin tetikleyicisi olarak çeviri eylemini görünür kılan çevirmenin sesi, 21. yüzyıla damgasını vuran ağ tipi yeni toplum modelini ve ilişkili tüm yeni kavramsallaştırmaları yeniden gündeme taşımaktadır. Yeni toplumsal hareketlerle, çeviri hareketleri ve çevirmenin yeni konumu çeşitlenmektedir. Bu durumda, ağlara dayalı yeni bir demokrasi arayışı ve bireyin sivilleşmesi söz konusudur. Çeviri alanı, farklı eyleyicileriyle artık disiplinlerarası/ötesi bir konuma ya da metin boyutundan bir içerik oluşumuna taşınarak, çevirmenlerin bir karşı duruşu, bir meydan okuması hareketine evrilmektedir.

Etkileşime dayalı bu paylaşım ortamında, demokratik değerler yeniden üretilerek, bireysel bir hareket toplumsal dönüşümü tetikleyerek, çok yönlü bir aktif duruşa dönüşebilmektedir. Böylece, hem kullanıcı hem çevirmen demokratikleşme yönünde yapılanarak, çeviri pratikleri de bireyin toplumsal/kültürel/siyasi/bilimsel üretim alanına katılımını güçlendirerek güçlenmektedir.

Bu hareketlilikler, çoklu sorumluluklar almayı da zorunlu kılmaktadır. Gerçek bilimsellik ve dijital ortam çeviri hareketlerinin önemi, dijital ortam farkındalığının artırılmasını ön plana çıkarırken, “yeni medya okuryazarlığı”nın ve “veri okuryazarlığı”nın eğitim alanına girmesi olmazsa olmazdır. Sahadaki yeniden çeviri hareketlerinin sesinin önemi, çevrimiçi yeniden çeviri hareketleriyle bilgi kirliliğine ve ideolojik yanlı çeviri hareketlerine karşı bir duruşa koşuttur.

Görüldüğü üzere, hukuki boyut eğitim alanıyla işbirliği yaparak terim çalışmaları sürdürülebilir kılınabilir ve özdüşünümsel-düşünümsel yeniden çeviri/yazma hareketleriyle kuram-uygulama ilişkiselliği sorgulanarak güncellenebilir ve çeviri alanı yeniden yapılanarak yapılandırabilir. Böylece, demokrasi kavramı tartışılarak bir diyalog kültürü oluşturulabilir ve bireyin sivilleşmesiyle yeni medya etiği gündeme taşınabilir.

Türkiye’de bilişim teknolojilerinin yadsınamaz önemi, alanla ilgili eğitimin de ne denli gerekli olduğunu vurgulamaktadır. İnternet/demokrasi/çeviri-çevirmen üçlü ekseninde, “hukuk” alanı merkezinde, üreten-tüketiciler ya da fanlar farklı dillerde farklı alanlarda gerçek bilimsellik ilkeleri çerçevesinde içerik üretebilirler. Böylece, özyönetim ya da özdüşünümsel bakış açısıyla ve akışkan bir örgütlenmeyle bireylerin özgürlük ve fırsat eşitliği alanları nefes alınan koreografik hareketlere dönüştürülebilir.

Kaynakça
[1] Castells, M., ‘İsyan ve Umut Ağları. İnternet Çağında Toplumsal Hareketler’, 2013.
[2] Jenkins, H., ‘Fans, Bloggers and Gamers. Exploring Participatory Culture’, 2006.
[3] Şener, G., ‘Toplumsal Mücadele Alanı Olarak Sosyal Medya’, Sosyal Medya ve Ağ

Toplumu 2: Kültür, Kimlik, Siyaset, 2013, ss. 253-271.

[4] Gerbaudo, P., ‘Twitler ve Sokaklar. Sosyal Medya ve Günümüzün Eylemciliği’, 2014.
[5]Binark, M., Bayraktutan, G., ‘Ayın Karanlık Yüzü: Yeni Medya ve Etik’, 2013.

[6] Gambier, Y., ‘Pour une socio-traduction’, Translation Studies at the Interface of Disciplines, 2006, ss. 29-42.

[7] Heilbron, J, Sapiro, G., ‘Pour une sociologie de la traduction: bilan et perspectives’, Pour une espace de sciences sociales européen, 2007, www.espacesse.org/art-257.html.
[8] Demirel, B. E., ‘Çevirinin Bourdieu Sosyolojisiyle Yapılanan Yüzü, Çeviri Sosyolojisi’, Pierre Bourdieu Cogito, sayı 76, 2014, ss. 402-416.

[9] Demirel, B. E., Görgüler, Z., ‘Pratique réflexive sur la traduction collaborative en ligne en Turquie. 100% User-made translation’ Revue Parallèles, 2015, ss. 137-148.

[10] Gambier, Y., ‘Traduction: Des métiers différents, un processus commun’, 2012, http://www.hum.utu.fi/oppiaineet/ranska/opiskelijavalinta/Gambier2012.pdf
[11] Görgüler, Z., ‘Yeni Toplumsallıklar Etrafında Yükselen Çeviri Pratikleri: Türkiye’de Tara-Çeviri (Manga) İçeriklerinin Dolaşımı ve Netnografik Çözümlemeler’, Doktora Tezi (Yayımlanmamış), Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016.
[12] O'Hagan, M., ‘Evolution of user-generated translation: Fansubs, translation hacking and crowdsourcing’, The Journal of Internationalization and Localization, 1(1), 2009, ss. 94-121.
[13] O’Hagan, M., ‘Community Translation: Translation as a social activity and its possible consequences in the advent of Web 2.0 and beyond’, 2011.
[14] Pérez-González, L., ‘Ad-hocracies of translation activism in the blogosphere: A genealogical case study’, Text and Context: Essays on Translation and Interpreting in Honour of Ian Mason, 2010, ss. 259-87.
[15] Kozinets, R. V., ‘Click to connect: netnography and tribal advertising’, Journal of advertising research, 46(3), 2006, ss. 279-288.
[16] İnsan Hakları Hukuku Projesi Platformu, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi İçtihatları :http://aihm.anadolu.edu.tr
[17] Evrim Ağacı, Biz Kimiz: http://evrimagaci.org/sayfa/

[18] Gaia Dergi, Sürdürülebilir Yaşam Dergisi: https://gaiadergi.com

[19] Dizi YazarOkur, Dizi Yorumları ve Online Dizi Rehberi: http://dizi.yazarokur.com

[20] Oyun Çevirim, Türkçe Yama: http://oyuncevirim.com

[21] Yalansavar, Karanlığa lanet okumaktansa, bir mum yakmak yeğdir: https://yalansavar.org
[22] Translate for justice: https://translateforjustice.com

[23] Ranini.tv, Ekrana dair ne var –ve yoksa: http://www.ranini.tv

[24] Mavi Manga, Keyfinize Keyifli Mangalar Ekliyoruz!: https://mavimanga.wordpress.com

1^ Yazarların, İNET’16 konferansı çerçevesinde sundukları “Ağ Toplumunda Çeviri Odaklı Demokratik Pratikler” başlıklı bildiride, araştırma evreni 16 farklı çevrimiçi topluluktan oluşmaktadır. Bildiri sunumuna şu adresten http://inet-tr.org.tr/inetconf21/sunum/32.pdf . erişilebilmektedir. Bu bildiri metninde sayfa kısıtlaması göz önünde bulundurularak, ilgili çevrimiçi topluluklara yönelik gerçekleştirilen tematik gruplandırma sonucunda 9 farklı çevrimiçi topluluk örneği üzerinde durulmaktadır.