I – MODUL.
Mashg’ulot turi
Ma’ruza (M) V-semestr
M1
|
Kirish, atom tuzilishi. Tomson modeli. (2 soat)
atom hodisalarini tusihndirishda klassik fizikanıng qiyinchiliklari, xx - asr boshindagi yangliklar, atomning tomson modeli, atomning yadro modeli, rezerford tajriybasi, α -zarrachalar, yadroning o'lchami, zaryadi va massasi. Atomning yadro modelining kamchiligi.
|
M2
|
Rezerford tajribasi, frank-gerts tajriybalari. (2 soat)
rezerford va frank-gerts tajriybasi va oning natiyjalari haqida tushinsha beriladi.
|
M3
|
Vodorod atomining spektral seriyalari. Vodorod atomining bor nazariyasi. (2 soat )
bu mavzuda talabalarga bor postulatlari, vodorod atomining spektral seriyalari hamda vodorod atomining bor nazariyasi haqida tushinsha va ma'lumotlar beriladi
|
M4
|
Davison-yermer tajriybasi va boshqa tájribeler. Shtern-gerlax tajriybasi. Elektron spin tusinigi. Atomning sirtqi magnit maydoni. Zeeman effekti. (2 soat)
davison-yermer va shtern-gerlax tajriybasin o'rganish. Zeeman effekti qiyofasindiriliwi. Atomnıng sirtqi magnit maydoni haqida.
|
M5
|
Atom yadrosining tuzilishi, xususiyatlari, yadro radiusi va uni o'lchash usullari. (2 soat)
atom yadrosini tashkil etuvchi nuklonlar. Atom yadrosini xarakterlavchi birlikar. Yadrodagi o'ng zaryadqa ega zarrachalarding soni.
|
M6
|
Atom yadrosining massasin o'lchash usullari. Massali spektrometriya, yadro reyaksiyalarning energetik balanisi, alfa yemirish balanisi, beta yemirish balanisi qisqa tolqinli radiospektroskopiya usuli. (2 soat)
spektroskopiyada spektral termler va energetik qadlar gorizontal siziqlar. Ular orasindagi elektron o'tishlari. Yuqori energetik qaddilardan pastki energetik qaddlarga yo’naltirilgan strelkalar. Alfa nurlanivchi yadrolarning xususiyatlari. Beta nurlanish va uning paydo bo'liw shartlari. Gamma nurlanish protsessi.
|
M7
|
Neytron. Neytronning massasini o'lchash. (2 soat)
neytronlarning ko'payish koeffitsienti. Plutoniyning paydo bo'lishi. Zanjirli reaktsiyaning yurishi uchtalarini har bitta neytronning yadrolarning bo'linishin keltirib chiqarishi zarurli emas. Faqat uranning berilgan massasindagi ozod etilgan neytronlarining o'rtacha soni vaqitting o'tishi bilan kamayishi zarur. Bu shart neytronlarning ko'payish koeffitsienti k birdan katta yoki unga teng bo'lsa orinlanadi. Neytronlarning ko'payish koeffitsenti deb nimadir avlodtaǵi neytronlar sonining, uning oldindagi avlodning neytronlarining sonina aytadi.
|
M8
|
Yadroning bog’lanish energiyalari. Veytszekerning yarim emferik formulasi. (2 soat)
1935 yil k.veytszekker tajriyba natijalarin asosin yadroni suyiq tamshi deb qarab, yadro bog’lanish energiyasi uchun yarim empirik formulasini yaratti. Yadroning qisilmasligi, nuklonlar orasindagi ta'sirlashish qisqa vaqitda katta parametr bilan bo'lishi, solistirma bog’lanish energiyasining muvozanatligi yadroning suyiq tomchiga o’qshaydi deyshga tamal bo'ladi.
|
M19
|
Radioaktivlik. Radioaktivlik yemirish qonuni. (2 soat)
radioaktivlik hodisasi tabiiy shoriatda bo’lishi bilan birga, sun'iy yo’l bilan da hosil qilish mumkin. Biroq ikkita radioaktivlik hodisasi orasida farq yo'q. Radioaktivlik qonunlari radioaktiv izotoplarning qanday olinishiga bog’lanishli bo'lmaydi. Radioaktivlik yadroning ichki hususiyati bo’lib, har bitta yadro o'ziga mos yemirish turi va intensivligiga ega.
|
M10
|
α - yemirilish. (2 soat)
Alfa nurlanishi yadrolarning xususiyatlari. Alfa-tajriyba yadro kuchlar ta'sirinda barcha saqlanish qonunlarining orinlanishi bilan paydo bo'ladi. Alfa zarrachalar xususiyatlarin o'rganish zaryadi Z=2, massa soni A=4, bog’lanish energiyasi E=28 mev, spini I=0, magnit momenti µ=0 bo'lgan yalang'och geliy atomi ekanligin namoyish etdi.
|
M11
|
β - yemirilish. (2 soat)
Beta nurlanish va uning paydo bo'lish shartlari. Radioaktiv yadro β-yemirish sababli qo’shni izobar yadroga aylanadi. Betta-tajriybada yadro zaryadi ∆Z 1 ge o'zgaradi, massa soni A o'zgarmaydi. Betta-tajriyba energiyasi 18 kev dan 17 mev qa qadar bo’lib, barcha yadrolarda uchraydi. Betta-zarrachaning aniq elektron ekanligiga β e quyidagi ilmiy dalillarni keltirish mumkin: a) -- zarracha zaryadi, massasi, spini, magnit momenti elektronga teng ; g) β+- zarracha Atom qabiq elektronlari bilan annigillyaciya beradi ; β++e+ (annigillyatsiyalanishi faqat antizarrachalar gina paydo qiladi ); k) Beta-tajriyba atom qabiq elektronlarin yadro tomonidan qamtip olish bilan da bo’ladi; n) Beta-zarracha elektron kabi Pauli prinsipiga bo'ysinadi, yadrodan chiquvchi β-zarracha atom qabig’inda to'xtab qolmaydi, albatta, atomnan sirtga chiqib ketadi.
|
M12
|
γ - nurlanish. (2 soat)
Gamma nurlanish jarayon. Gamma nurlar energiyalari bir nechta 10 kev dan yuqori bo'lgan qisqa elektromagnit to’lqin bo’lib hisoblanadi. Hozirgi zamon tezlatkichlari yordaminda gamma-kvantlar energiyalarin bir nechta gev qa yetkazish mumkin. Gamma-kvantlar to’lqin uzinliklari energiyalari ortishi bilan kamayib boradi.
|
M13
|
Yadro reaktsiyasi. Yadro reaktsiyasi uchun saqlanish qonunlari. Ag’ir yadrolarning bo'linishi. Zanjirli reaktsiyalari (2 soat)
zarrachalarning zarrachalar bilan, zarrachalarning yadrolar bilan, yadrolarning yadrolar bilan yadro masshtabinda intensiv ta'sirlashishi yadrolar tuzilishin o'zgartirishga olib kelsa u yerda yadro reaktsiyalari amalga oshgan bo’ladi. Yadro reaktsiyasinda energiya, impul's yadroda qayta taqsimlangan bo’ladi. Reaktsiyalar kushli, elektromagnit, kuchsiz ta'sirlashishlarga mos amalga ashishi mumkin. Reaktsiyalar zaryadli, zaryadsiz zarralar, fotonlar tasirlashishlarga ko’ra bo’ladi. Barcha reaktsiyalar saqlanish qonunlarining o’rinlanishi bilan bo’lib o'tadi.
|
M14
|
Termayadro reaktsiyalari (2 soat)
Termoyadrolıq sintez reaktsiyası. Solistirma bog’lanish energiyasining massa soniga bog’lanishligidan belgili, yengil yadrolarning qo'shilishi natiyjasida yuz beradigan sintez reaktsiya ekzotermik bo’lib, bu reaktsiyalardan birgina nuklonga to’g’ri keluvchi ajralgan energiya ag’ir yadrolarning bo'linishida ajralgan energiyadan ancha katta bo’ladi. Yengil yadrolarning qo'shilib sintez reaktsiyasin amalga osirishi uchtalarini o'ng zaryadli ikkita atom yadrosini bir-birinie yaqinlashtirish, ular orasindagi kulon iytarilish kuchin yengish kerak.
|
M15
|
Elementar zarrachalar fizikasiga kirish. Elementar zarrachalar fizikasining rivojlanish tarixi. Birinchi elementar zarrachalar va ularning xususiyatlari neytrino va antineytrino (2 soat )
elementar zarrachalar va ularning sistemasi haqida ma’lumot va tushinchalar beriladi. Elementar zarrachalarning kvark modeli. Tabiattagi fundamental ta'sirlashish turlari. Katta birlashish nazariyasi haqida ma’lumot va tushunchalar beriladi. Elementar zarralar va ularni xarakterlovchi kattaliklar.
|
M16
|
Antizarrachalar uchun feynman diagrammasi, elektronning magnit momenti. Elementar zarrachalarni izlanishding ikkinchi bosqichi. -mezonlar. -mezonlar (2 soat)
elementar zarralar fizikasida saqlanish qonunlari, - mezonlar, -mezonlar.
|
M17
|
K- mezonlar. Kvarklar. Glyuonlar. Antiyadrolar. (2 soat)
kvarklar. Glyuonlar antiyadrolar.
|
|
|
|
