Mavzuga oid tayanch tushuncha va atamalar. Gaplarning tasnifi. Tasnif tamoyillari va mezonlari. Gapning mazmun –maqsad (ma’no – vazifa) belgisi. Gapning ifoda maqsadi. Gapning voqelikka munosabati. Gapning emotsionallikka munosabati. Gapning intonatsiyasi. Bog’lovchi intonatsiya. Ko’tariluvchi intonatsiya. Tasdiq va inkor. Tasdiq va inkor vositalari.
Mavzuga oid muammoli savollar:
1. Gaplar ifoda maqsadiga ko’ra darak, so’roq, buyruq gaplarga; voqelikka munosabatiga ko’ra tasdiq va inkor gaplarga; emotsionallikka munosabatiga ko’ra his-hayajonli, his-hayajonsiz gaplarga bo’linadi. Qaysi tasnif gapning ma’no-vazifasini tushuntirishda asosiy hisoblanadi? Nima sababdan?
2. Gaplar mazmun-maqsadiga ko’ra yana qanday turlarga ajratilgan? 1-asosiy masala. Gapning ifoda maqsadiga ko’ra turlari Darsning maqsadi:talabalarning darak, so’roq, buyruq gaplar to’g’risidagi tushunchalarini kengaytirish va chuqurlashtirish.
Identiv o’Quv maQsadlari: 1.1.Gaplarning ifoda maqsadiga ko’ra necha turga bo’linishini aytib beradi.
1.2. Darak, so’roq, buyruq gaplarni izohlab beradi.
Darak, so’roq, buyruq gaplarni topib beradi.
Darak, so’roq, buyruq gaplarning o’ziga xos xususiyatlarini ajratib beradi.
Darak, so’roq, buyruq gaplarning umumiy xususiyatlarini ajratadi.
Darak, so’roq, buyruq gaplarga tuzilishiga ko’ra baho beradi.
1 - masala bayoni Gaplarni tasnif qilishda, u yoki bu turga ajratishda ularning: a ) mazmuni yoki ma’no vazifasiga; b) tuzilishi yoki tarkibiy xususiyatlariga asoslaniladi.
Har qanday gap tipi yoki turi gapning ana shu ikki jihatiga kelib bog’lanadi va ana shu ikki jihatni aniqlash, izohlashga xizmat qiladi.
Gaplarni mazmun yoki ma’no - vazifasiga ko’ra tasniflashda uch jihatga e’tibor beriladi: 1)ifoda maqsadiga; 2) voqelikka munosabatiga; 3) emotsionallikka munosabatiga.
Gaplar ifoda maqsadiga ko’ra uch turga bo’linadi: darak gap; so’roq gap; buyruq gap.
