Algoritmik tillar va dasturlash

1.1.Algoritm haqida.
Hayotimizda har kuni va har soatda uchrab turadigan turli qoidalar ichida biror zaruriy natijaga erishishga olib keladigan amallarni ketma-ket bajarishni talab etadigan qoidalar informatikaning asosiy tushunchalaridm biri algoritm so‘zi bilan ifodalanadi. Algoritm so‘zi IX asrda yashab O‘z ilmiy ishlari xazinasi bilan dunyoga tanilgan vatandoshimiz buyuk astronom, matematik va geograf Abu Abdulla Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy (783-850) nomidan kelib chiqqan. Al-Xorazmiyning arifmetikaga bag‘ishlangan risolasi XII asrda Ispaniyada lotin tiliga tatjima qilingan. Bu tatjimaning XIV asrda ko‘chirilgan yagona qo‘lyozma nusxasi Kembrij universitetining kutubxonasida saqlanmoqda. Risola lotin tilida “Dixit Algoritmi.” ya‘ni Dediki al-Xorazmiy iborasi bilan boshlanadi. Algoritmdagi har bir ko‘rsatma yoki buyruq biror amalni bajarishni ko‘zda tutadi. Algoritmdagi amallarni bajaradigan obyekt ijrochi tushunchasi bilan bog‘lanadi. Har qanday algoritm bu amallami belgilovchi qoida bo‘lib, ularning zanjiri natijasida berilgan qiymatlardan izlangan natijaga kelinadi. Bunday amallar zanjiri algoritmik jarayon, har bir amal algoritmning qadami deb ataladi.
Hayotimizda har kuni va har soatda uchrab turadigan turli qoidalar ichida biror zaruriy natijaga erishishga olib keladigan amallarni ketma-ket bajarishni talab etadigan qoidalar informatikaning asosiy tushunchalaridm biri algoritm so‘zi bilan ifodalanadi. Algoritm so‘zi IX asrda yashab O‘z ilmiy ishlari xazinasi bilan dunyoga tanilgan vatandoshimiz buyuk astronom, matematik va geograf Abu Abdulla Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy (783-850) nomidan kelib chiqqan. Al-Xorazmiyning arifmetikaga bag‘ishlangan risolasi XII asrda Ispaniyada lotin tiliga tatjima qilingan. Bu tatjimaning XIV asrda ko‘chirilgan yagona qo‘lyozma nusxasi Kembrij universitetining kutubxonasida saqlanmoqda. Risola lotin tilida “Dixit Algoritmi.” ya’ni Dediki al-Xorazmiy iborasi bilan boshlanadi. Algoritmdagi har bir ko‘rsatma yoki buyruq biror amalni bajarishni ko‘zda tutadi. Algoritmdagi amallarni bajaradigan obyekt ijrochi tushunchasi bilan bog‘lanadi. Har qanday algoritm bu amallami belgilovchi qoida bo‘lib, ularning zanjiri natijasida berilgan qiymatlardan izlangan natijaga kelinadi. Bunday amallar zanjiri algoritmik jarayon, har bir amal algoritmning qadami deb ataladi.
Demak, yuqorida keltirilgan misollardagi buyruq (yoki ko‘rsatma)lar ketma-ketligi algoritm va bu algoritmlami bajarayotganinson ijrochi bo‘lar ekan. Birinchi misoldagi ko‘rsatmalar “Choy damlash algoritmi” deb ataladi. Bundan shunday xulosaga kelamiz: inson hayotida ko‘zlagan maqsadiga erishishi uchun ijrochi sifatida ko‘plab algoritmlarni bajaradi. Ko‘pgina algoritmlar inson uchun odat bo‘lib qolgan. Masalan, taom tayyorlash, ovqatlanish, tartibli kiyinish, xonadan chiqish, yozish,bir joydan ikkinchi joyga borish va hokazo.
Ko‘rsatmalarning tartibi buzilishi qanday oqibatga olib kelishi mumkinligini o‘zingiz tasavvur qilishingiz qiyin emas. Misol sifatida “Choy damlash algoritmi”da birinchi va uchinchi ko‘rsatmalarning o‘rnini almashtirib bajarish kifoya. Odatda,algoritmlardagi ko‘rsatmalar ijrochiga tushunarli bo‘lishi uchunsodda amallardan iborat b0’lishi kerak. Ikkinchi misoldagi algoritmning birinchi ko‘rsatmasini quyidagi uch ko‘rsatmaga ajratish mumkin:
a) joy eni N metrni santimetr o‘lchov birligiga o‘tkazilsin;
b) joy bo‘yi M metrni santimetr o‘lchov birligiga o‘tkazilsin;
d) joyning yuzi S_joy topilsin.
Algoritm ijrochisi faqat insonmi, degan savol berishingiz tabiiy. Bu savolga javob quyidagicha: