Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat

3. Oilaviy marosimlar. 
Oilaviy marosimlar tizimi ham 
o‘z navbatida ikki katta guruhga ajratiladi. 1. To‘y marosim-
lari folklori. 2. Motam marosimlari folklori. 

---

– 60 –
– 61 –
To‘y marosimi folklori.
To‘y dunyoning barcha 
xalqlariga xos marosimdir. «To‘y» atamasi «to‘ymoq», 
«el-yurtga ziyofat bermoq» ma’nolari orqali muayyan kishi 
hayotidagi muhim burilish nuqtasini anglatadi. Binobarin, 
to‘y ham moddiy, ham ma’naviy oziqlanish marosimidir.
O‘zbek to‘y marosimlari nikoh to‘ylari bilangina 
chegaralanib qolmay, balki xatna (sunnat), beshik to‘yi 
kabilardan ham tashkil topgandir. Bu marosimlar turli 
munosabatlar bilan o‘tkazilganligi tufayli ularda ijro etiladigan 
folklor janrlari ham xilma-xillik kasb etadi.
Beshik to‘ylari folklori.
Odatda beshik to‘yi oiladagi 
birinchi (to‘ng‘ich) farzand uchun o‘tkaziladi va u tantanali 
kechadi. Ba’zan oilaning moddiy turmush darajasi bilan 
bog‘liq holda bu tartib o‘zgarishi ham mumkin.
Sunnat to‘yi folklori.
Xalqimizda o‘g‘il bolalarning 
«qo‘lini halollash», ya’ni sunnat qilish marosimining o‘ziga 
xos folklor an’analari mavjud bo‘lgan. «Sunnat» so‘zi aslida 
arabcha bo‘lib, Payg‘ambarimiz bajargan va boshqalarga 
ham tavsiya qilgan amallardir. Bu marosim ko‘pgina joylarda 
«xatna to‘yi» deb ham ataladi. Zero, «xatna» atamasi arab 
tilidagi «kesmoq», «qisqartmoq» ma’nolarini anglatuvchi 
«xatnun» so‘zidan olinganligi uchun o‘g‘il bolalar jinsiy 
a’zosi uch qismi terisini kesish bilan bog‘liq marosim ham 
«xatna to‘yi» deb yuritiladi. 
Bolani xatna qilish an’anasining tarixiy ildizlari ibtidoiy 
jamoa davridagi sinov-initsiatsiya rituallari, xususan, bolalarni 
bir yosh-jins mansubiyatidan boshqasiga o‘tkazish bilan 
bog‘liq qadimgi udumlarga borib taqaladi. Xatna qilish odati 
qadimiy Misr, Indoneziya, Avstraliya, Afrika xalqlarida ham 
kuzatilgan. Sunnat qadimiy Bobilda yashagan somiy xalqlar 
o‘rtasida ham keng tarqalgan. Xatna O‘rta Osiyoda qadimdan 
mavjud bo‘lgan degan taxminlar bo‘lsa-da, biroq u islom dini 
kirib kelgandan (VIII asr)dan so‘ng keng tarqalgan.

---

– 61 –
Bu marosim mamlakatimiz viloyatlarida 
«xatna to‘yi», 
«sunnat to‘yi», «ummat qilmoq», «huydo-huydo qilmoq», 
«chuk to‘yi», «to‘yi pisar», «chukburon», «gula qildirish», 
«kestirish», «chukron to‘yi», «o‘g‘il to‘yi», «nevara to‘yi», 
«qo‘l halollash to‘yi»
kabi nomlar bilan ataladi. 
Mamlakatimizning turli viloyatlarida o‘tkaziladigan xatna 
to‘yi o‘z tarkibiga mansub udumlari bilan bir-biridan farqlanib 
turadi. Xorazm vohasida istiqomat qiluvchi aholi orasida xatna 
to‘yi 
«maslahat palovi», «ko‘rpa iyma», «bug‘doy artish», 
«un artish», «idish tayyorlash», «xo‘nayo‘g‘ich yo‘nish», 
«chopon bichish», «po‘ssiq pishirish», «potiya olish», «bola 
gizlash», «qo‘l bog‘lash», «bog‘lov puli olish», «ko‘vish 
gizladi», «suyunchi puli», «usta haqqi», «bola ko‘rdi», 
«emish», «usta yo‘qlov», «hormasin», «pul tutar», «xalta 
to‘ldirar», «pul sanar», «oltin qovoq», «ko‘rpa yig‘ar»
kabi 
udumlarni o‘z ichiga oladi.
Surxon vohasi «o‘g‘il to‘yi» marosimining tarkibi 
«ko‘rpa 
tikdi», «kichik maslahat»
yoki 
«kichik to‘y», «maslahat 
oshi», «o‘tin oshi»
yoki 
«o‘tin yig‘ar», «qozon qurish», «non 
pishirar», «Bibi mushkul», «kiyit pichar», «xatmi Qur’on», 
«nahor oshi», «bola keldi»
yoki 
«hayyor do‘st», «bola 
kiyintirar», «chanki», «katta to‘y», «qo‘noq berish», «gula 
qilish», «supra qoqdi», «bola ko‘rar», «xizmat oshi», «usta 
yo‘qlandi»
kabi uzvlardan tashkil topgan. 
Andijon viloyatida esa «sunnat to‘yi»ning tarkibida 
«bug‘doy tozaladi», «eshik tozaladi», «supra yozdi», «o‘tin 
oshi», «supra soldi», «supra ochdi», «maslahat oshi», 
«tandir qurdi», «un eladi», «novvoy soldi», «devonai 
Bahovaddin noni», «qozon qiyshaydi», «so‘qim oshi», 
«so‘qim yiqilmayapti», «xatmi Qur’on», «sabzi archdi», 
«ertalabki osh», «ko‘rpa yig‘di», «jiyan tovoq», «lakki», 
«to‘polon oshi», «to‘qqiz tortdi», «ot chopdi», «osh yedi», 

---