Arxeologiya va etnologiya asoslari” (etnologiya) fanidan O`quv-uslubiy xarita etnologiyaga kirish va tarixi reja

Xo`jalik hayoti va moddiy madaniyati. Nihoyatda murakkab etnik jarayon Yevropa aholisining xo`jaligida va moddiy madaniyati-da ham o`z aksini topgan. Bu yerda yashovchi turli xalq va elatlar o`ziga xos umumiy xususiyatlar bilan bir qatorda umumiy Yevropa madaniyatini yaratganlar. Yevropa xalqlarining xo`jalik shakllari deyarli bir xil. Chunki, butun Yevropa asosan, mo`tadil iqlimli zonada joylashgan. Eng qadimiy davrlardan neolit va bronza zamonida paydo bo`lgan dehqonchilik xo`jaligi barcha xalq va elatlarning iqtisodiyoti hamda turmushini belgilab bergan va ko`p asrlardan beri xo`jalik hayotining negizini hosil qilgan.
Qadimgi davrlardagi Yevropa nihoyatda yuksak xo`jalik mada-niyatini yaratgan edi. Ammo madaniyat darajasi quyi elatlar istilosidan keyin Rim imperiyasi yemirilib xo`jalik hayoti butunlay tushkunlikka uchraydi. Albatta, ajoyib an`analar zamini kuchli bo`lganligi tufayli qisqa muddat ichida o`rta asrlar iqtisodiyotida qaytadan tiklanish namoyon bo`ladi. Masalan, Italiya va Janubiy Fransiya vinochiligi, Angliyaning qo`rg`oshin konlari, Venetsiyaning shisha ishlab chiqarish sanoati qadimiy Rim va Vizantiya an`analarini o`rta asrlarda ham davom qildirgan. Lekin ilk o`rta asrlardagi umumiy iqtisodiy tushkunlik XIV-XVI asrlarga kelib muayyan tarixiy sabablarga ko`ra butun Yevropada sotsial iqtisodiy taraqqiyotni juda tezlashtirib xo`jalik jihatdan butun jahondagi mamlakatlarga nisbatan oldinga o`tib olish imkoniyatini yaratib bergan edi. Shubhasiz, uning iqtisodiyoti, yuqorida qayd qilinganidek, peshqadam bo`lishiga qit`aning qulay geografik joylanishi, keng miqyosda dengiz sohillari va juda ko`p qulay aloqa vositasini bajaruvchi daryolar, nisbatan boy tabiiy sharoitning mavjudligi muhim rol o`ynagan. Oqibatda buyuk geografik kashfiyotlardan keyin Yevropa mamlakatlari so`nggi to`rt asr davomida butun dunyodagi xo`jalikka bosh bo`lib, jahon kapitali bozorining rahbari bo`lib tanilgan. Faqat cheksiz musibat, qirg`in va xarobalik keltirgan ikkinchi jahon urushi tufayli, jahon bozori xo`jaligining peshqadami vazifasi AQSH bilan Yaponiyaga o`tdi.
Urushdan keyin Yevropada bir necha mustaqil mamlakatlarning paydo bo`lishi uning xo`jalik taraqqiyotiga muayyan ta`sir ko`rsatdi. Hozirgi davrda Yevropaning xo`jalik hayoti avvalo uning indus-triyasi bilan belgilanadi. Jahondagi 22 ta eng yirik industrial davlatlarning 12 tasi ushbu mintaqada joylashgan: Belgiya, Buyuk Britaniya, Ispaniya, Italiya, Fransiya, Niderlandiya, Shveytsariya, Shvetsiya, Chexiya, Slovakiya, Ruminiya. Ammo ayrim davlatlarda boshqa sohalar rivojlangan. Masalan, Avstriya, Shveytsariyada sanoatga nisbatan xizmat ko`rsatish sohasi milliy daromadning asosini tashkil qiladi, Skandinaviya xo`jaligining hukmron sohasi baliqchilik hisoblanadi yoki Daniya, Niderlandiya, Fransiya va Vengriya rivojlangan sanoatga ega bo`lsa-da, eksport mahsulot yetishtiradigan yirik qishloq xo`jaligiga ega mamlakatlardir. Hozirgi Yevropa sanoatining barcha sohalari yuksak rivojlangan, ammo, eng yirik tarmog`i mashinasozlik hisoblanadi. Yevropadagi davlatlar hissasiga jahondagi mashina va uskunalar ishlab chiqarishning uchdan ikki qismi to`g`ri keladi. Eng ko`p eksport mahsulotlaridan har xil stanoklar, elektrotexnika va to`qimachilik uskunalari ilmiy va nazorat o`lchov asboblari, yengil va yuk avtomobillari, traktorlar va boshqa mashinasozlik tovarlari. Yevropa kemasozlik va maishiy elektronika (televizor, priyomnik va hk.) asboblarni eksport qilishda Yaponiyadan, samolyotsozlik, hisoblash mashinalari, radio va teleapparaturalar ishlab chiqarishda AQSHdan orqada, xolos. Jahon bozorida Yevropaning mayda mashinasozlik mahsulotlari, AQSHning yirik mashinasozlik mahsulotlariga nisbatan yuqori luradi. Bu sohada Vengriya, Germaniya, Polsha, Chexiyaslovakiya mashinasozlik mahsulotlari jahon bozorida yuksak baholanadi.
So`nggi yillarda G`arbiy Yevropa ximiya sanoati nihoyatda tez sur`atlar bilan o`sa boshlagan. Yevropaning ayrim mamlakatlari jahon bozorida plastik materiallar, sintetika va sun`iy tolalar, farmatsevtika, lak va bo`yoqlar, azot o`g`itlar kabi kimyo mahsulotlarini chiqarishda birinchi o`ringa ko`tarilgan. Ayrim mamlakatlar (Shveytsariya, Belgiya, Niderlandiya) tor sohada mutaxassislashsa-da, (asosan, farmatsevtika va neft mahsulotlari ishlab chiqarishda), tashqi bozorga ishlab chiqarayotgan mahsulot-larining uchdan ikki qismini yetkazib beradi.
Yevropaning arfanaviy sanoat tarmoqlaridan metallurgiya, kemasozlik. to`qimachilik, tikuvchilik, shisha, chinni, ko`nchilik va poyabzal, o`rmon va oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish 70-yillarda ancha kamayib ketgan. Yevropaning g`arbida yengil sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish ham kamayib sharqiy mamlakatlarda ancha o`sgan, oqibatda tekstil, tikuv, poyabzal va boshqa yengil sanoat mahsulotlarini keyingi yillarda g`arbiy yevropalik mamlakatlar sharqiy o`lkalardan import qilishga majbur bo`lyaptilar.
Hozirgi eng yirik sanoat sohalaridan oziq-ovqat ishlab chiqarish qishloq xo`jaligi bilan uzviy bog`lanib agrosanoat majmuasini tashkil etmoqda. Mazkur jarayonning bugungi ahvoli va uning taraqqiyoti qishloq xo`jaligining o`sish darajasi bilan bevosita bog`liqdir.
Nihoyatda zich aholiga ega bo`lgan G`arbiy Yevropa dehqonchilikka mos yerlardan ancha siqilgan va unga muhtoj bo`lsa-da, yuqori mahsulotli qishloq xo`jaligini tashkil qilishga muyassar bo`lgan. Yevropa qishloq xo`jaligi aholining oziq-ovqatga, dastavval inson uchun eng muhim bo`lgan go`sht, sabzavot va meva mah-sulotlariga ehtiyojini qondirish imkoniyatini yaratgan. Bu imkoniyatga qishloq xo`jaligida ishlab chiqarishni industirlashtirish, ximiyalashtirish va mexanizatsiyalash orqali erishilgan. Umuman, Yevropada qishloq xo`jalik ishlab chiqarish sanoatga nisbatan sekinroq rivojlangan bo`lsa-da, urushdan keyingi yillar ichida uning hajmi o`rtacha ikki-uch hissa o`sgan. Ko`pgina Yevropa mamlakatlarida chorvachilikka alohida e`tibor qaratiladi. Hatto, dehqonchilik chorvachilikka bo`ysundirilib, yem-xashak yetishtirish asosiy tarmoqqa aylangan. So`nggi yillarda yem-xashakka dehqonchilik mahsulotlaridan tashqari baliqchilik mahsulotlari ham ishlatilmoqda.
Yevropa dehqonchiligi mamlakatlar orasida ekiladigan ekinlari bilan bir oz farq qiladi, xolos. Misol, markaziy qismidagi mamlakatlarda asosan, bo`g`doy, arpa, suli, so`nggi asrlardan bosh-lab kartoshka; janubiy hududlarida, ayniqsa, Chexoslovakiyada, Ruminiya va Bolgariyada makkajo`xori, Italiyada sholi va boshqa don hamda poliz ekinlari ekiladi, bog`dorchilik va uzumchilik juda keng tarqalgan. Janubiy Yevropada uzumzorlar, zaytun daraxti, anjirzorlar ko`p uchraydi. Gretsiyada paxta va tamaki yetishtirish muhim xo`jalik sohasi hisoblanadi. Shimolda qadimiy davrlardan uzumchilik, bodom va har xil mevalar ko`p yetishtiriladi. Zaytun ekinlari Ellinlar tomonidan Pireney yarim oroliga qadim davrlardan keltirib ekilgan, hozir Ispaniya zaytun yog`i ishlab chiqarishda jahonda birinchi o`rinda turadi, uzumzorlar maydoni bo`yicha ikkinchi o`rinda, uzum yetishtirish va vino ishlab chiqarishda uchinchi o`rinda (aholi jon boshiga hisoblaganda vino ishlab chiqarishda Portugaliya birinchi o`rinda) turadi.
Chorvachilik hamma xalqlar orasida tarqalgan. Italiya, Karpat, Bolqon va Alp tog`li hududlarida qo`ychilik muhim xo`jalik sohasidir. Skandinaviya mamlakatlarida, fransuzlar, irlandiyaliklar, valiylar va britanlarda qoramol chorvasi rivojlangan va shu asosda sut mahsulotlari ishlab chiqarish taraqqiy etgan. Chorvachilikda asosan, go`sht va sut olinadi, turli yuqori sifatli mahsulotlar yetishtiriladi. Kelt xalqlari dehqonchilikda asosan, yem-xashak yetishtirish bo`yicha ixtisoslashganlar. Yevropada bug`uchilik bilan shug`ullanadigan yagona xalq saamlar hozirgacha yarim ko`chmanchi holatda yashaydi. Finlarning an`anaviy xo`jaligi qoramol boqish, go`sht, sut mahsulotlarini ishlab chiqarishdan iborat. Ularda erkin dalalarning uchdan ikki qismi yem-xashak ekinlari bilan band.
Dengiz sohillarida yashovchi norveglar, islandiyaliklar, gollandlar, shuningdek, Markaziy va Shimoliy dengiz aholisi – nemislar, inglizlar, grek va ispanlar hayotida baliqchilik eng muhim xo`jalik sohasi bo`lib, ularning asosiy tirikchilik manbaidir. Hunarmandchilikning badiiy sohalari har bir Yevropa xalqida qadimdan rivojlanib kelgan va ular asosan, shaharlarda sex tartibida joylashgan. Qishloqlarda esa dehqonchilik ehtiyojini qondiradigan kasblar rivojlangan. Bozor iqtisodiyotiga asoslangan ishlab chiqarishining paydo bo`lishi bilan yirik fabrika-zavodlar vujudga keldi.
Hozir an`anaviy mayda hunarmandchiliknmg badiiy sohalari, masalan, kulolchilik, shisha ishlab chiqarish, zargarlik, kashtachi-lik, musiqa asboblari va o`yinchoqlar ishlab chiqarish, gilam va palos to`qish kabilar ayrim mamlakatlarda saqlangan, xolos. Norveglar, shvedlar, nemislar, shveytsariyaliklar va avstraliyaliklarda yog`och ustunlar, eshik, rom hamda uy-ro`zg`or buyumlariga o`yma naqshlar berish ancha rivojlangan.
Maishiy turmushning arfanaviy xususiyatlari ko`proq uy va uy-ro`zg`or buyumlari, kiyim va taomlarda namoyon bo`lmoqda. Eng qadimiy zamonlarda paydo bo`lib hozirgacha o`sib kelayotgan shaharlar Yevropaning o`ziga xos madaniyatini yuzaga keltirgan va butun jahonga tarqatgan. G`arbiy Yevropada urbanlashtirish tufayli shaharlarda hozir butun aholining beshdan uch qismi joylashgan. Belgiya, Shvetsiya va Germaniya shahar aholisi beshdan to`rt qismini tashkil qiladi. Janubiy Yevropa mamlakatlarida sanoat jihatdan kam rivojlangan Portugaliya va Gretsiyada butun aholining taxminan 40 foizi shaharlarda joylashgan. Ayrim o`lkalarda shahar tipiga besh ming aholiga ega bo`lgan qarorgohlar (Niderlandiya, Avstriya, Belgiya), ayrim joylarda esa (Germaniya, Fransiya va Norvegiyada) ikki mingdan va ba`zilarida hatto ikki yuztadan ortiq aholiga ega bo`lgan qishloqlar (Daniya, Shvetsiya, Finlyandiya) kiritilgan. Yevropa qishloqlari ham qadimiy davrlarda paydo bo`lgan. Ular o`zining joylashishi, qurilish tiplari va shakli bilan bir-birlaridan farq qiladilar. Tor, zich, to`p bo`lib qurilgan uylardan iborat qishloqlar o`tmishda Janubiy Polshada, Germaniyada, Ispaniyada, Bolqon yarim orolida va boshqa yerlarda paydo bo`lgan. Chexlarda, ba`zan nemis va polyaklarda ham qadimgi chorva aholisining qo`ra tevaragida joylashganidek markazida maydonli doirasimon qurilgan qishloqlarni hali ham uchratish mumkin. To`g`ri ko`chali qishloqlar kam bo`lgan. Ayrim mamlakatlarda uylari yo`1 bo`yida qurilgan qishloqlar, xutor tipidagi ayrim hovlili qarorgohlar ham uchraydi. Qishloq markazida qad ko`targan cherkov tevaragida doirasimon shaklda tartibsiz qurilgan uylar ham saqlanib qolgan.
Qishloqlar hozir ham o`zining shakli va tiplari bilan farqlanadilar. Butun Yevropada bir hovlili yoki ikki-uch hovlili qishloqlar ko`p uchraydi. Ayniqsa, Fransiyaning tog`li hududlarida, Shimoliy Ispaniyada, Shimoliy Italiyada, Germaniyaning shimoli-g`arbida, Norvegiyada va Angliyaning shimolida bir hovlili qarorgohlar ko`p uchraydi. Markaziy Yevropa, Fransiya, Italiya va ichki Ispaniyaning tekisliklarida qadimiy jamoa hayoti bilan bog`liq bo`lgan ko`p hovlili qishloqlar hozirgacha saqlangan.
Agar qishloqlarni qurilish ashyolariga qarab tasniflasak, butun Yevropani taxminan ikki qismga bo`lish mumkin. Janubiy qismida uylar asosan, toshdan, shimoliy qismida yog`ochdan qurilgan. Ammo Shimoliy Yevropaning ayrim mamlakatlari, masalan, Angliyada, qadimdan tosh uylar, ba`zan janubida ham (ayniqsa, o`rmonlar ko`p bo`lgan davrda) o`rta dengiz sohillaridagi mamlakatlarda, yog`ochdan qurilgan qarorgohlar uchraydi. Masalan, Qadimgi Gretsiyaning klassik arxitekturasida ilgari ishlatilgan yog`och ustunlari o`rnini tosh ustunlar egallagan va nihoyatda ajib san`at namunasiga aylan-gan. Tosh qurilishining namunalari hozirgacha o`rta dengiz sohillaridagi mamlakatlarning ba`zilarida va Fransiyaning g`arbiy qismida uchraydi.
Qishloqlardagi zamonaviy uylar shaharlardagi kabi pishiq g`isht, beton va shunga o`xshash hozirgi qurilish materiallaridan qurilmoqda. Yashash xonalarining xo`jalik hujrasi bilan birligi yoki xo`jalik inshootlarining ayrim qurilishi bilan bir oz farq qiladi. Masalan, Germaniya, Alp tog`lari va Janubiy Fransiyada asosan, turar-joy va xo`jalik qurilishi bir joyda joylashgan. Skandinaviya mamlakatlari, Shimoliy Fransiya, Bolqon yarim oroli mamlakatlarida xo`jalik inshootlari kishi yashaydigan uylardan ayrim holda qurilgan.
Uylar ham qurilish ashyolari va tom shakliga, yashash va xo`ja-lik xonalarining tuzilishiga qarab bir necha tiplarga bo`lingan. Butun Yevropada gorizontal bir xonali shaklda ega uylardan bir necha qavatli ko`p xonali dabdabali imoratlar ko`p uchraydi. Masalan, Janubiy Yevropada, ya`ni o`rta dengiz sohillarga yaqin hududlarda toshdan qurilgan katta ikki-uch qavatli uylar keng tarqalgan, odatda bunday uylarning pastki qavati xo`jalik xonalaridan iborat bo`ladi, Shveytsariya, Shimoliy Italiya, Yugoslaviya, Avstriya, Janubiy (Jermaniyada poydevori toshdan o`zi yog`ochdan qurilgan alp uylari ancha ajralib turadi. Xo`jalik va yashash xonalari yaxlit tarzda qurilgan imoratlarni frankon yoki yuqori nemis uylari deb ataydilar. Shimoliy va Shimoli-G`arbiy Germaniya, Daniya va Gollandiya tomonlarida bir qavatli, katta hovli va darvozali xo`jalik qurilish binolari bilan sinch uylar yoki g`isht bilan o`ralgan sakson uylari Iiani o`ziga xos xususiyatga ega. Tog`li hududlarda yog`och va buta-lardan qurilgan oddiy uylar ham uchraydi. Umuman arxaik qurilish san`ati asosan, xo`jalik xonalarda ko`proq saqlangan.
Uylarni jihozlash milliy an`analar bilan bog`liq. Umumiy buyumlardan, har xil yog`och mebellar, temir, shisha, chinni va sopol idishlar, turli bezaklar va pardalar bilan bezaganlar, Yevropa tnebeli va servislari hozirgacha jahon miqyosida namuna bo`lib kclmoqda. Yevropa xalqlarining kiyimlari eng oddiy paleolit davridagi etakchalardan to hozirgi zamonaviy kiyimlargacha bo`lgan davrni bosib o`tgan. Endi butun Yevropaga tarqalgan shahar sarpolari deyarli barcha yerdan milliy kiyimlarni siqib chiqargan, Yevropa kostyumlari o`zining noqulayligiga qaramay hatto issiq tropik majnlakatlarga ham tarqalmoqda. Xalq kiyimlarini asosan, bayramlarda, festival yoki karnavallarda, xor va ansambllarda uchratish miimkin. Ilgari, ayniqsa, o`rta asrlarda har bir tabaqa o`zining kiyim turiga ega bo`lgan. Hozir milliy, tabaqalanish kiyimlarda sezilmaydi, balki ular kosmopolitik tusga kirgan.
Albatta, ayrim xalqlarning qishloq aholisida shahar kiyimi keng tarqalsa-da, milliy sarpolar saqlangan. Masalan, italiya qishloqlarida haligacha erkaklar kalta tizzadan pastgacha shim (pantalon), oq uzun yengli ko`ylak (kamicha), kalta kurtka (jakka) yoki yengsiz jilet (panchotto), boshiga shlapa yoki beretto (xaltasimon telpak) kiyadilar. Ayollarda uzun keng yubka (cho`nna) va etak (trembuile), kashtali oq ko`ylak (kamicha), beligacha kalta kofta (korsetto) va jilet (jakatto yoki jubetto), boshiga ro`mol (fatsoletto), Alp tog`larida tagi mixli yog`och tufli yoki xom teridan tikilgan yengil sandal (chochi) kiyiladi. Fransuz ayollarining milliy kiyimlari ham italiya ayollarning kiyimlariga o`xshab ketadi. Erkaklari esa uzun tor shimlar, tik yoqali ko`ylaklar, jilet va bo`yniga ro`mol, fetra yoki somon shlapa kiyadilar. Keyingi yillarda bluzka kiyiladigan bo`lgan.
German xalqlarida erkaklar yengli yoki yengsiz ikki buklam matodan tikilgan ko`ylak, uzun ishton, kamarasta teri o`ltonli kavush kiyiladi. Ayollarning ham ust kiyimi ikki buklam matodan tikilib maxsus fibula bilan egniga bog`langan, keyinchalik keng tikiladigan bo`lgan. Ularda eskidan kapushonli plash ma`lum bo`lgan. Janubiy germanlarda yengil kiyim, shimolda esa issiq va qalin jun matodan korsaj, kofta, yubka, etak (fartuk) tikkanlar. Hozir ham Gessen aholisi orasida bir yoki bir necha qavatli (ba`zan 20 qavatli) yubka kiyiladi. Frankoniya ayollarining an`anaviy kiyimlari qizil yoki jigarrang matodan yubka yoki etaklar tikilib kashtalanadi. Shveytsariya ayollari aksincha, qoramtir yoki frankonlar singari qizil rangli yubka va fartuk; kumush bezakli qora belnimcha, keng kashta yengli kofta kiyadilar. Norvegiya ayollarining bayram kiyimlarining turlari 120 dan ortiq. Butun german xalqlarida hozirgi davrda umumiy Yevropa kiyimlari tarqalgan bo`lsa-da, milliy belgilari (rangi, bezaklari va hk.) mustahkam saqlangan. Ayniqsa, kelt elatlarida bayram vaqtida milliy sarpolarga bezanish odat tusiga kirgan. Masalan, bretonliklarda 66 xil ayol kiyimlari mavjud.
G`arbiy va janubi slavyanlarning milliy kiyimlari nihoyatda rang-barang. Ularda ilk o`rta asrlardan boshlab aholi tabaqalangan va sinflarga qarab kiyimlari farq qilgan. o`tmishda erkak va ayollarda kiyimlari asosan, kanopdan tikilgan to`g`ri yoki burma yoqali ko`ylak. Ayrim xalqlar (Moraviya, Slovakiya, G`arbiy Prikarpate)da ayollar egniga ip bog`langan yengsiz ko`ylaklar kiygan. Eng qadimiy kiyimlaridan hozirgacha etakcha (fartuk) saqlangan. XIX asr birinchi choragida slavyanlarda Yevropa yubkasi keng tarqalgan. Qadim slavyanlarda ustki kiyim — yarimpo`stin, chakmon (kaftan), yengsiz kamzul (jilet), plashning har xil turlari maVjud. Bosh kiyimlariga qarab ayrim etnoslarni ajratish mumkin (keng slavyan teri telpaklari, turli ro`mollar, shlapa va feskelar, jun movutdan tikilgan do`ppilar). Poyabzallar turli xilda (brodnya, teri bashrnoq, yumshoq tufli, tagi yog`ochli sandal, junli nogovitsa va hk.)i Hozir milliy kiyimlar Markaziy va Janubiy Yevropaning ayrim yiloyatlarida uchraydi va ular asosan, san’at festivallari, folklor jamoalarining badiiy chiqishlarida namoyish qilinadi.
G`arbiy Yevropa xalqlarining milliy xususiyatlari ko`proq taomlarida namoyon bo`ladi. Masalan, roman xalqlarida italyanlarda sevimli taomlardan makaron mahsulotlari juda keng (arqalgan. Ularda kunduzgi ovqatga birinchi pomidor qaylasi yoki yog` va suzma, ba`zan qiyipa go`sht solingan xo`rda. Dehqon sho`rvasi (dzuppasi)ga loviya, va sabzavot solib pishiriladi va non to`g`raladi. Keyin polenta (makkajo`xori atalasi), qovurilgan sabzavot, salat, meva, suzma iste`mol qilinadi. Kunduzgi ovqatga albatta uzum vinosi yoki sevimli ichimlik kofe beriladi. Fransuzlarning milliy taomlari nihoyatda ooy va rang-barangligi bilan mashhur. Taomlarida sabzavot va yemishli ildizli mahsulotlar, quyon va parranda go`shti, janubda kaptar go`shti muhim ahamiyatni egallaydi. An`anaviy sevimli taomlardan qaynatilgan o`simlik yog`igalpishirilgain goisht bilan bifshteks va kartoshka, piyozli qaynatma sho`rvaga pishloq solish keng tarqalgan. Provansda qalampirli turli baliqlardan pishirilgan sho`rva (buyabez) ancha obro` qozongan. U yerda dengiz jonivori-ulitkani sarimsoq va non bilan iste`mol qilishni yaxshi ko`radilar. Janubda har xil zaytun va dorivorlar taomga ishlatiladi. Kuniga ikki marta taomga uzum vinosi berish shart. Umuman fransuzlar vino iste`mol qilishda jahonda birinchi o`rinni egallaydilar. Qadimgi kelt xalqlarida, masalan, Buyuk Britaniyada, Yevropa taomlaridan uncha farq qilmasa ham, o`ziga xos milliy taomlar, ayniqsa, don solib pishirilgan sho`rvalar, so`li atalasi, gel va irlandiyaliklarda baliq va sutli taomlar mavjud. Ular sho`rvaga qo`y yoki mol ichak-chovog`i va qatqorinlarini solib, suli uni bilan pishirib (xaggis) qalampir, piyoz solilp yeyishni yaxshi ko`radilar. Eng sevimli ichimliklari pivo (el) va vi`ski. Janubiy xalqlar ko`proq sabzavot (karam, pomidor, sarimsoq, piyoz, sabzi, kartoshka) va mevani ko`proq iste`mol qiladilar. Vengerlarda cho`chqa go`shtidan turli taomlar tayyorlanadi. Slavyan xalqlarining taomlaridan xamir ovqat mahsulotlari ko`proq o`rinni egallaydi. Dengiz va daryo sohillarida yashovchi elatlar baliqdan turli xil taomlar tayyorlaydilar.