Azərbaycan Arxeologiyası 31

Azərbaycan Arxeologiyası 31

2000

Azerbaijan Archeology Vol.: 2 Num.: 3-4

ZƏRDÜŞTÇÜLÜKLƏ BAĞLI MADDİ MƏDƏNİYYƏT NÜMUNƏSI - GÜMÜŞ NİMÇƏ Telman Aqazadə (Azərbaycan EA Arxeologiya və Etnoqrafıya tnstitutu)
Sasani abidəsi "Kə'beyi Zərdüşf'də "Maxeloniya" ölkəsinin adı çəkilir. Mütəxəssislər onun Azərbaycanın şimali-şərq ərazibrində olduğunu güman edirlər. Burada apanlmış elmi-arxeoloji tədqiqat işləri də bu fikri inkişaf etdirməyə təkan vermişdir.

1893-cü ildə İsmayıllı rayonundan üzəri mifiq süjet təsviri, unikal sənət əsəri olan gümüş bir nimçə aşkar edilib, Çar Rusiyası imperator Arxeoloji Komissiyasına göndərilmişdir. Hazırda nimçə Sankt-Peterburq Dövlət Ermitaj Muzeyinin qiymətli əşyalar fondunda saxlanılır (1).

Bu haqda K.V.Trever "Nereida təsvirli gümüş qab" adlı elmi məqaləsində mə'lumat vermişdir (2). Azərbaycan alimləri F.L.Osmanov, İ.A.Babayev, N.Rzayev və b. əsərlərində bu haqda yazılmışdır.

K.V.Trever nimçə üzərindəki təsvirin əsas süjetinin antik dövr yunan-Roma mifologiyasmdan götürüldüyü-nü, dəniz atı üzərində təsvir olunan çılpaq gözəl qızı mifə görə dəniz hakimi Nereyin qızlarmdan bir olduğunu qeyd edib, bu qabm Roma imperatorlarından biri tərəfindən alban hakimbrinə hədiyyə edildiyini yazır və fikrini antik müəllifbrdən E.Spartianm vermis olduğu bə'zi mə'lumatlarla əsaslandırır.

Lakin Avropa ədəbiyyatlarından birində göstərilir ki, gümüş nimçə və onun təsvirbri Konstantinopolun qədim cəmiyyətinin varlı təbəqə nümayəndələ-rinə məxsus sənət əsərləri ib müqayisə oluna bibr (3). Bu fikirdə böyük həqiqət vardır. Beb ki, nimçəyə sənətkarlıq baxımmdan analoq olan gümüş camlar Azər-baycanın şimali- şərq ərazibrində aşkar olunmuşdur (4). Mütəxəssisbr bu camların 'Avesta" motivli təsvir elementbrinə malik olduqlarını müəyyən etmişbr.

Mə'lumdur ki, Azərbaycanda çılpaq qadm fiqurları əsasən məhsuldarlıq ayini ib əlaqədar meydana çıxır və qədim əkinçi tayfalarm təsəvvürbrində qadmm ilahibşdirilməsi prinsipinə malikdir. Daha sonralar isə çılpaq qadın təsvirbri simvolik mə'na daşımışdır. Cənubi Azərbaycandan aşkar olunmuş məhşur Həsənli qızıl camı təsvirbrindəki qoşa qoçlar üzərindəki çılpaq qadm təsviri də beb simvolik mə'na daşıyaraq, analoji cəhətdən İsmayıllı gümüş