Azərbaycan Arxeologiyası 31

Azərbaycan Arxeologiyası 2000

Azerbaijan Archeology Vol.: 2 Num.: 3-4

nimçəsinə tarn uyğunluq təşkil edir. Mə'lumdur ki, Həsənlidən tapılmış qızıl cam R.Dayson tərəfindən е.э. X-IX əsrlərə aid edilmişdir (5).

V.Lukonin, İ.Kuroçkin, Müstəhfəvi, Ə.Cəhaniyanı, N.Rzayev cam üzərindəki təsvirlərin interpretasiyasını "Avesta" ilahi şəxsiyyətləri ilə əlaqələndirirbr. Onlara görə cam üzərindəki çılpaq qadm təsviri gözəllikdə Ay, təmizlikdə və paklıqda Su ilahəsi Anahitaya (Nahid-T.A.) aiddir. Orta Asiyada bu ilahə Ardvisur, qərb mifologiyasında Anaitist və ya Persifona kimi tanmmışdır. Onun Şərqdə daha qədim prototipi Misir ilahəsi İsidadır. Orta əsr mənbələrindən bu ilahə Zöhrə ulduzu kimi tanınır.

"Avesta"da Anahita bütün dənizbrin sahibi və hakimi hesab olunur. Onun naminə Midiyada, Əhəmənilər və Arşagidbr dövründə, xüsusilə də su kənarlarmda atəşpərəst- zərdüştilər mə'bədlər tikmiş, qala və ehramlar ucaltmışdılar. Bu haqda Herodot və Strabon da mə'lumat vermişbr (6).

Azərbaycanın Novduz, Qamçıçay, Zərrin qala, Kerefto, Gülüstan, Zöhhak, Qala oğlu, Kux və onlarla "Qız qalası" abidələri buna misal ola bibr.

Yunan və Roma müəllifbri Plutarx və Dion Kassi Kür çayı sahilində Anahita vilayətinin mövcudluğu haqqmda mə'lumatlar vermişbr.Uzun müddətli tədqiqatlardan sonra alimbr Anahita və eləcədə Aspida adlandınlan bu vilayətin Qafqaz Albaniyasında yerbşdiyini və onun adınm eyni adlı müqəddəs mə'bəddən götürüldüyünün müəyyən etməyə nail olmuşlar (7).

Belə nəticəyə gəlmək olar ki, İsmayıllı gümüş nimçəsi yerli sənətkarlıq və incəsənət abidələrindən biri olub, qədim Azərbaycana məxsusdur.

Anahita məhsuldarlıq ilahəsi kimi Sasanibr dövründə həmişə insanlarm ümid gözü ib baxdıqları və mərhəmət dibdikbri müqəddəsbrdən biri olmuşdur. Midiya-Atropaten dövründə Anahita, Su ilahəsinə sitayiş mühüm yer tuturdu. Sasanibr dövründə isə oda sitayiş əsas sayılmışdır. Eb buna görə də gümüş nimçə son antik dövrə aid olub, е.э. I və eramızm I əsrində qədim "Maxeloniya" ölkəsində Zərdüşt dini süjetli bədii metalişləmə sənətkarhğının yüksək səviyyədə təcəssüm olunan incəsənət nümunəsi hesab oluna bibr.

Paleoestetik sənətkarlıq əsərlərinin dekorativ tərtibatı, simvolikası və tə'yinatma məxsus Qadm təsvirbri və Antropomorf fıqurlan arxeoloji maddi mədəniyyət nümunələri içərisində özünə məxsus xüsusi yer tutur. Onlar qədim sənətkarlığın və incəsənətin sintezi yollarmı daha dəqiq izləməyə imkan yaradır. Azərbaycanda qadın surətbri yaradılış e'tibarı ib iki tipə bölünür:

l.Sxematik təsvirli surətlərə; 2. Antropomorf (insan stilli) arxeoloji maddi mədəniyyət nümunələrinə.

Xarici görünüşlərinə, hazırlanma stili, mifoloji süjet xətti, ölçülərinə, təsvirli və ya təsvirsiz olmalarına, analoji müqayisəbrinə və s. spesifik əlamətbrinə görə mütəxəssisbr onları müxtəlif qruplara və tipbrə bölürbr.

Məsəbn, təsvirbrdə qadın bədən üzvbrinin müəyyən dərəcədə daha qabanq şəkildə nəzərə çatdırılmasını səciyyəvi hal kimi göstərən A.A.Formozov Qobustan-Böyük Daş abidəsinin yuxarı terraslarında yerbşən 29 saylı qaya üzərindəki 16 qadm təsvirini Petersvalski qadın fiqurlan ib müqayisəli şəkildə