Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya Giriş

Faktlar – 
empirik (təcrübədən əldə edilmiş) məlumatlar olaraq reallığın bir 
parçasıdır və elmin təməlini təşkil edir. Elmin inkişafı bir qayda olaraq köhnə 
nəzəriyyə çərçivəsində proqnozlaşdırılması və izahı olmayan yeni faktların ortaya 
çıxması hesabına mövcud nəzəriyyənin təkmilləşdirilməsi və dəyişdirilməsidir. 
Müşahidə və təcrübələrin elmi fakt hesab edilməsi üçün isə 2 şərt lazımdır:
1.
təkrar müşahidə və təcrübələr;
2.
sistemləşdirmə, təsnifat və ümumiləşdirmə kimi nəzəri təhlillər. 
Hipotez – 
bir faktın, hadisənin və ya prosesin doğruluğu və yanlışlığı haqqında 
izahat vermək və ya nəticə çıxarmaq üçün irəli sürülən fərziyyədir. Hipotezin bir 
sıra xarakterik xüsusiyyətləri var: 
1.
Aktuallıq, başqa sözlə reallığı əks etdirmək. Hər bir hipotez müşahidə 
aparılaraq qeydə alınmış faktlara əsaslanmalıdır; 
2.
Empirik sınaq, müşahidə və təcrübələrdən keçərlilik; 
3.
Tədqiqatın əsasını təşkil edən elmi hədəflə uyğunluq; 
4.
İzahedici keyfiyyət. Hipotez izahedici xarakterdə olmalı, müəyyən qədər real 
fakt və gedişata açıqlama gətirə bilməlidir; 
5.
Hipotezlər ixtiyari və subyektiv xarakterdə olmamalıdır. 
Araşdırmanın gedişində öncə ilkin hipotez formalaşdırılır. Daha sonra bu 
hipotez yoxlanılır, dəqiqləşdirilir, müəyyən əlavələr edilir, bəzən isə tamamilə 
dəyişdirilir. Hesab edilir ki, elmi tədqiqata bir hipotezlə davam etmək düzgün 
deyil. Ən azı 2 hipotezlə işləmək lazımdır. Əsas hipotez və onun əksi olan 
konturhipotez.
Nəzəriyyə
- Elmi nəzəriyyələrin yaradılması tədqiqatın bütün obyekt və hadisələri 
haqqında müəyyən material toplandıqdan sonra baş verir. Buna görə də nəzəriyyələr 
hər hansı bir tədqiqatın yekun dövründə ortaya çıxır. Bir sözlə, elmi nəzəriyyələrin 
yaranması uzun zaman və gərgin əmək tələb edən bir prosesdir. Nəzəriyyələr 

---

yarandıqdan sonra onun elmi cəmiyyət tərəfindən müzakirə edilərək qəbul olunması, 
tətbiq edilərək dəfələrlə sınanması da prosesin tərkib hissəsidir. 
Elmi nəzəriyyələr fəaliyyət və təyinat xarakterinə görə bir sıra funksiyaları yerinə 
yetirir: 
1.Təsviredici; 
2.İzahedici; 
3.Proqnozlaşdırıcı; 
4.Metodoloji 
Elmi nəzəriyyə müəyyən bir sahə, anlayışla bağlı əlaqə və qanunauyğunluqları 
bütövlükdə təqdim etməyə imkan verən ifadələr toplusu olmaqla mövcud biliklərin 
təşkilinin ən yüksək inkişaf etmiş formasıdır. Nəzəriyyə, ilk növbədə alınan bilikləri 
sistemləşdirməli, aydın ardıcıllıqla qurmalıdır. Bütün faktlar, prinsiplər, qanun və 
qanunauyğunluqlar inteqral biliklər sistemində təqdim edilməlidir. Bütün bunları 
elmi nəzəriyyənin təsviredici funksiyası yerinə yetirir. 
Əldə olunan nəticələri, yeni formalaşdırılmış prinsipləri, eksperimental faktları, və 
s. əvvəl məlum olanlarla müqayisəli şəkildə analiz edərək təqdim etmək isə elmi 
nəzəriyyənin izahedici funksiyasına aiddir. 
Üçüncü, proqnozlaşdırıcı funksiya ilk iki funksiya əsasında qurularaq gələcək 
haqqında təsəvvür yaratdığı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Proqnozların düzgün 
hesablanması prioritetləri təyin edərək daha perspektiv sahələrə diqqət yetitmək 
imkanı yaradır. 
Nəhayət, nəzəri prinsip və qanunauyğunluqlar əsasında elmi-tədqiqat fəaliyyətinin 
metod və üsulları formalaşır. Unutmaq lazım deyil ki, fundamental nəzəriyyələr 
tədqiqatçıların dünyagörüşünü, elmin metodologiyasını dəyişməklə bərabər, bəzən 
bütün dünyanı yenidən qurur.