Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti (unec)

Yükseköğretimde Kalite ve Kalite Güvence Sistemi

Genellikle sanayi/işletme kökenli bakış açısıyla ele alınan kalite kavramı yükseköğretim kurumları için de amaca uygun iş ve performans anlamına gelir ancak “paydaşların farklı ihtiyaçları ile yükseköğretimin doğasındaki çeşitliliğin” de kavramın içeriğini farklılaştırabileceği hususu göz önünde tutulmalıdır (Bandevica ve Ligotne, 2014:7). Yükseköğretimde kaliteyi “bir eğitim kurumun tüm çalışanlarının en iyiye ulaşma yolunda sürekli iyileştirme ve gelişim kültürünü benimsediği bir felsefe” olarak tanımlayan Özdemir’in (2015) çalışmasında, Harvey ve Green’in (1993) yükseköğretimde kaliteye ilişkin beş boyutlu sınıflaması üzerinde literatürde bir uzlaşı olduğunu tespit ettiği bu boyutlar şunladır:

• 
  İstisnai olarak kalite: Kalite mükemmellik olarak görülür.
  
• 
  Tutarlılık olarak kalite: Kalite özellik ve standartlarla tutarlılık olarak görülür.
  
• 
  Amaca uygunluk olarak kalite: Kalite; ürün veya hizmetin amacı ile ilişkilidir.
  
• 
  Para değeri olarak kalite: Kalite finansal değer ile eşdeğer görülür.
  
• 
  Dönüşüm olarak kalite: Kalite süreci niteliksel bir değişim meydana getirmelidir.
  

Yükseköğretimde kalite bilincinin artmaya başlamasıyla birlikte artık geleneksel yaklaşımların ötesinde belirli göstergelere dayalı değerlendirmeler yapıldığı, ulusal ve uluslararası düzeyde bağımsız organlar ve kalite standartlarının oluşturulduğu, akreditasyon, toplam kalite yönetimi ve sürekli kalite iyileştirme gibi yaklaşımların bu amaçlar doğrultusunda kullanıldığı görülmektedir (Rehber, 2007; Tezsürücü ve Bursalıoğlu, 2013:100; Özdemir, 2015:193). Literatürde yükseköğretim kalite göstergelerine ilişkin olarak Stukalina (2010) fiziksel-teknolojik ortam ile birlikte yönetimsel, öğretimsel ve psikolojik ortamlara ilişkin çeşitli değişkenlerden bahsederken Zineldin vd. (2011) ise yükseköğretimde kaliteyi teknik, süreç, altyapı, etkileşim ve atmosfer ayrımıyla; Hacıfazlıoğlu (2006) ise öğrenci bütünleşmesi, öğrenci destek birimleri, öğretim süreçleri ve öğrenme kaynakları şeklinde; Deveci (2012) ise eğitim öğretim kaynakları, öğretim elemanları, fakülte yönetimi, üniversite destek hizmetleri ve eğitim-öğretim kalitesi boyutlarıyla; Meraler (2011) ise öğrenciler, öğretim elemanları, öğretme-öğrenme süreci, tesisler, kütüphane ve teknoloji merkezleri, bilimsel ve sosyal etkinlikler başlıkları altında ele almaktadır (Özdemir, 2015: 193). Bir yükseköğretim kurumunun kalite açısından değerlendirilmesi yukarıda belirtilen başlıklar veya boyutlar açısından belli aralıklar ve ayrıntılarda incelenmesi ve bulguların raporlanması anlamına gelmektedir.

Kalite güvencesi ise “bir ürün veya hizmetin kalite konusunda belirtilmiş gerekleri yerine getirmesinde yeterli güveni sağlamak için uygulanan planlı ve sistematik etkinlikler bütünü” olarak tanımlanmaktadır (https://www.etkinpatent.com/kalite-nedir/, 2019). Türkiye’de Avrupa Kalite Güvencesi Standart ve İlkelerine de uygun olacak şekilde Yükseköğretim Kurulu (YÖK) tarafından “Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Yönetmeliği” yayınlanmıştır. Yükseköğretimde kalite standartlarının oluşturulması ve bu alanda uluslararası uyumluluğun sağlanabilmesi amacıyla 2005 yılında yayınlanan yönetmelik, yükseköğretim kurumlarının eğitim, öğretim, araştırma faaliyetleri ile idari hizmetlerinin değerlendirilmesi, kalitelerinin geliştirilmesi, bağımsız "dış değerlendirme" süreciyle kalite düzeylerinin onaylanması ve tanınması konusundaki çalışmalara ilişkin esasları düzenlemektedir. Bu yönetmelik hükümlerine göre  “Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Komisyonu” (YÖDEK) kurulmuştur. YÖDEK ise “Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Rehberi” yayınlamıştır. Türkiye'de kalite güvence sistemi, yükseköğretim kurumları tarafından yıllık olarak gerçekleştirilen iç değerlendirme süreci ve bu alandaki çalışmalar bu kapsamda yürütülür.

2014 yılında Yükseköğretim Kurulu Yeterlilikler, Kalite Güvencesi ve Akreditasyon Komisyonu (YÖKAK) oluşturulmuştur. YÖKAK'ın, Yükseköğretim Kurulu bünyesindeki idari ve işlevsel yapı ve faaliyetleri de dikkate alarak kalite başlığı altında toplanan bütün konularda koordinasyonu sağlaması ve yükseköğretimin yeniden yapılanma alanındaki ulusal ve uluslararası gelişmeleri, uygulamayı yönlendirecek politika tedbirlerine ve eylem başlıklarına dönüştürme işlevi görmesi öngörülmüştür (https://uluslararasi.yok.gov.tr/kalite-guvencesi, 2019).

23 Temmuz 2015 tarih ve 29423 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Yükseköğretim Kalite Güvencesi Yönetmeliği” daha sonra 1 Temmuz 2017 tarihli 7033 sayılı 'Sanayinin Geliştirilmesi ve Üretimin Desteklenmesi Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun' ile 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu'na eklenen Ek Madde 35 hükümlerine göre YÖKAK yeniden düzenlenmiştir. Buna göre, yükseköğretim kurumlarının eğitim-öğretim ve araştırma faaliyetleri ile idari hizmetlerinin kalite düzeylerine ilişkin ulusal ve uluslararası kalite standartlarına göre değerlendirmeler yapan, iç ve dış kalite güvencesi, akreditasyon süreçleri ve bağımsız dış değerlendirme kurumlarının yetkilendirilmesi süreçlerini yürüten, idari ve mali özerkliğe sahip, kamu tüzel kişiliğini haiz ve özel bütçeli bir kuruluş olan YÖKAK 13 üyeden oluşmaktadır. Bunlar arasında: YÖK’ün seçtiği üç, ÜAK’ın seçtiği üç, MEB’in seçtiği bir, MYK’yı temsilen bir, TÜSEB’i temsilen bir, TÜBİTAK’ı temsilen bir, TÜRKAK’ı temsilen bir, TOBB’u temsilen bir ve Öğrenci temsilcisi bir üye bulunmaktadır. Kurulu’nun temel görevleri yükseköğretim kurumlarının dış değerlendirmesini yapmak, akreditasyon kuruluşlarının yetkilendirilmesi ve tanınması süreçlerini yürütmek, yükseköğretim kurumlarında kalite güvencesi kültürünün içselleştirilmesi ve yaygınlaştırılmasını sağlamaktır (http://yokak.gov.tr/hakkinda, 2019).

Yükseköğretim Kalite Güvencesi Yönetmeliği kapsamında, Türkiye’deki her yükseköğretim kurumu artık beş yıl içerisinde en az bir defa YÖKAK tarafından yürütülen periyodik kurumsal dış değerlendirme sürecinden geçmekle yükümlüdür. Kurumsal dış değerlendirme süreci Kurumsal İç Değerlendirme Raporu (KİDR) üzerinden yapılan ön değerlendirme, ardından gerçekleştirilen kurum ziyareti ve Kurumsal Geri Bildirim Raporu (KGBR) ile sonuçlanan ziyaret sonrası etkinlikler olmak üzere üç temel evreden oluşmaktadır. Tüm bunlar YÖKAK tarafından organize edilen bir değerlendirme takımı aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Değerlendirme takımı kurumun kendi iç değerlendirme sürecinden de yararlanmaktadır. Program değerlendirmesi ve akreditasyonundan farklı olarak kurumun genel değerlendirmesi üzerine odaklanılan dış değerlendirme sürecinde genel olarak aşağıdaki dört temel sorunun cevabını aramaya yönelik bir yaklaşım izlenir:

• 
  Kurum ne yapmaya çalışıyor? (Kurumun vizyonu, misyonu ve hedefleri)
  
• 
  Kurum misyon ve hedeflerine nasıl ulaşmaya çalışıyor? (Kurumun yönetişimi / organizasyonel süreçleri ve faaliyetleri)
  
• 
  Kurum misyon ve hedeflerine ulaştığından nasıl emin oluyor? (Kalite güvencesi süreçleri, İç değerlendirme süreçleri)
  
• 
  Kurum süreçlerini nasıl iyileştirmeyi planlıyor? (Kurumun sürekli iyileşme faaliyetleri)
  

Türkiye’deki yükseköğretim kurumlarının YÖKAK aracılığıyla geçmek zorunda oldukları kurumsal dış değerlendirme sürecinin temel özellikleri özetlenecek olursa; bu süreç her şeyden önce uluslararası kabul görmüş bakış açısıyla ulusal bir değerlendirme süreci olup kurumun öz değerlendirme aşamasına güçlü vurgu ile yapılan dolayısıyla kurumun kendisini tanımladığı misyon/vizyon ve stratejik hedeflerine uyumunu ölçmeye çalışan, kurumun sürekli iyileşme ve gelişmesine yönelik bir yaklaşım içinde iç ve dış paydaşlarının görüşleri alınarak akran değerlendirme süreci ile değerlendirilmesini kapsar. Amaç yükseköğretim kurumlarının kalitesini sürekli arttırmak ve kurumsal gelişimlerine katkı sağlamaktır.

2.