Azərbaycan respublikasi naziRLƏr kabineti yaninda

«Lövbər» konsepti ilə bağlı frazeologizmlər: Bu söz feli frazeoloji vahidlərin tərkibində işlədilir.Məs.: to cast an anchor\to drop an anchor\to find a haven (to settle down) (lövbər salmaq (bir yerdə uzun müddət olmaq).

Anchor (lövbər), anchor to be at (lövbərdə durmaq), anchor (handing) arrangement (lövbər quruluşu), anchor capstan hril (lövbəri qaldırmaq üçün dolama çarx), anchor linght (lövbər işığı), anchor talks (yaxud anchor comes home) «lövbər danışır» (yaxud lövbər evə gedir) – sürünür, tutmur. Gəmi lövbərə üzür (axınla hərəkət edir, dreyf edir), anchor throat (lövbər buynuzlarının lövbər qoluna birləşdirildiyi yer); anchorage (lövbər dayanacağı, lövbər yeri) (4: 50).

Dənizdə buzqıran gəmilər fəaliyyət göstərir. Bununla bağlı olaraq «an ice reconnaissance»-buz kəşfiyyatı» frazeoloji vahidi işlədilir. Digər bir deyimə də rast gəlmək olur: «to stun fish» - buza vurmaqla yaxud sualtı partlayışlarla balığı gicəlləndirmək. Rus dilində bu ifadə «глушить рыбу» deyimi ilə ifadə olunur (2: 445).

«Buzu sındırmaq, qırmaq» feili birləşməsinin omonimi kimi, məcazi mənada birləşmə frazeoloji deyimə çevrilə bilir. Bu zaman məna «bir kəslə münasibətlərdə gərginliyi aradan qaldırmaq, birinci addım atmaq mənasını kəsb edir»: to break the ice\to melt the ice (2: 446).

Gəmidə qəzalar da baş verə bilir. Bu zaman həmin hadisə ilə bağlı «by the skin of your teeth» frazemi işlədilir. Yəni «qəzadan bir təhər can qurtarmaq» mənasında istifadə olunur.

Buxar gəmisində «to blow off steam» frazeoloji vahidi işlədilir. Bu deyimin mənası «buxarı buraxmaq» anlamına uyğun gəlir.

İngilis dilində digər bir ifadəyə də rast gəlmək olur: «to smoke like a shimney»-boru kimi tüstüləyir, yəni siqareti bir-birinin ardıca çəkir. Rus dilində bu ifadə belə səslənir: дымит, как труба.

Azərbaycan dilində «lövbər» termini ilə bağlı başqa frazeologizmlərə rast gəlmək olur: lövbərini qaldırmaq- oturduğu yerdən çox çətinliklə, istəməyə-istəməyə, ağır-ağır qalxmaq. Lövbərini qaldır, gedək. Lövbərotu - dəmirtikan mənasında istifadə olunur.

Dənizçilik leksikası əsasında yaranan frazeoloji vahidləri ifadə vasitələrinə görə iki yerə ayırmaq olar:

1) ismi frazeoloji vahidlər

2) feli frazeoloji vahidər.

Hər iki tip frazeoloji vahidlərin formalaşması, bir qayda olaraq, dilin milli-mədəni özünəməxsusluğu ilə bağlıdır. «Hər bir dilin milli xüsusiyyətlərindən asılı olaraq frazeoloji vahidlərin özünəməxsus cəhətləri ola bilər və bu da təbiidir. Aydındır ki, bu və ya digər dilin öz qayda-qanunları mövcuddur. Elə bu qayda-qanunlara, orijinallığa əsasən də dillərin fərqli xüsusiyyətləri meydana çıxır. Lakin xalqların və dillərin əlaqəsinin daha da yaxınlaşdığı, dillər arasında ünsiyyətin xeyli dərəcədə artdığı bir dövrdə frazeoloji vahidlərin leksik-semantik özəlliyinin, eləcə də ümumi cəhətlərin dərindən araşdırılması tipoloji dilçiliyin qarşısında bir məsələ kimi dayanır» (5: 5).

İsmi frazeoloji vahidlərin tərəfləri adlardan düzəlir. İfadənin dominant sözü birləşmənin struktur-sintaktik nüvəsi isimdir.

Dənizçiliyə aid ismi frazeoloji vahidlər ismi birləşmə modelindədir. Bunları birinci, ikinci və üçüncü növ ismi birləşmələr kimi qruplaşdırmaq olar:

I növ təyini söz birləşməsi modelində: gəmi tutmasına düçar olan insan- a bad sailor- человек, подверженный морской болезни; *dor dibindən qaçan- a confirmed swindler-заядлый мошенник (вор, подонок); yelkən altında-* under canvas – под парусами.

II növ təyini söz birləşməsi modelində: gəmi tutması (dəniz xəstəliyi)-to puke overboard\ to snap (drop, throw) ones cookies\ to pump ship; manifest cargo- yük manifesti; buz kəşfiyyatı-an ice reconnaissance – ледовая разведка.

III növ ismi söz birləşməsi modelində: zəncirin halqaları (bir-birinə bağlı məsələlər) - the links in the chalin. Звенья одной цепи (друг с другом тесно связанные вопросы).

Qoşmalı ismi birləşmə modelində: gəmiləri batmış kimi...-a miserable\dejected\downcast\crestfallen\down in the chops\down in the dumps\down in the mouth.like a lost soul\with a face as long as a poker\with a hang-dog look on ones face – как-будто (словно, точно) в воду опущенный; gəmiçi kimi (gəmiçinin yerində).*before the mast- в качестве матроса; balıq kimi üzmək-to swim like a duck\to swim like a fish – плавать, как рыба; balıq kim lal olmaq (sakit, dinməz)-one keep mum as a fish\to be as silent as the grawe\one is dumb as oyster\one is close as wax\to be a dumb dog\to be as dumb as a fish\to be as still as depth – быть немым, как рыба (молчун\могила\гроб (человек, из которого слова не вытянешь).

Feili frazeologizmlərin ikinci tərəfi feil, birinci tərəfi isə əsasən isimdən qurulur. Məs.: lövbər salmaq (bir yerdə uzun müddət olmaq)- to cast an anchor\to drop an anchor\to find a haven (to settle) – бросить якорь\кинуть якорь\сесть на якорь (засидеться, обосноваться) \дневать и ночевать (где-либо находиться неотлучно, безвыходно или бывать очень часто)⁷

Birinci və ikinci tərəfə görə feili frazeologizmləri (dənizçiliyə dair) müxtəlif biçimdə təsnif etmək mümkündür.

Yönlük halda olan isimlə feilin birləşməsi əsasında: tora düşmək\tora salmaq (bir kəsi aldatmaq, hiylə işlətmək) - to catch someone neptly\to catch someone with chaff\to lure someone into a trap\to entice someone in a trap\to set nets\to put out feelers - поймать (поддеть, жульничать) на (свою) удочку (перехитрить, провести кого-либо) \завлечь в западню\ расставлять (кому-либо) сети; (bir kəsin) toruna düşmək.-1. (asılı olmaq)-to fall into someones net (to fall in love with someone) – попасть(ся) в сети (влюбиться); 2. (pis işə cəlb olunmaq)-to fall (to get) into someones toils (clutches, fangs) \to get mixed up in a mess\to fall into ones trap – попасть(ся) в сети (быть вовлечённым в какое-либо предосудительное, темное дело).

Təsirlik halda olan isimlə feilin birləşməsi əsasında: *yelkəni suya salmaq\yelkəni suya vermək (bir kəsə təslim olmaq) - to give oneself up\to give in\to resign oneself to someone or smth. – поднимать белый флаг (сдаваться, покориться); buzu sındırmaq (bir kəslə münasibətlərdə gərginliyi aradan qaldırmaq, birinci addım atmaq)= to break the ice\to melt the ice.

Yerlik halda olan isimlə feilin birləşməsi əsasında: dalğanın zirvəsində qalmaq (şöhrətli olmaq)-to ride the crest of the vawe – подняться на гребне волны (быть на вершине славы); gəmidə oturub, gəmiçi ilə dava eləmək- being unjust one argues with someone about smth.\to chop off the limb of the one sits on\to saw off the bough on which one is sitting – будучи неправым, спорить\рубить сук, на которомсидишбь (поступать необдуманно, себе во вред).

Çıxışlıq halda olan isimlə feilin birləşməsi əsasında: tordan çıxmaq (ağır, çıxılmaz vəziyyətdən çıxış yolu tapmaq)- to work out ones own salvation – нахолить своё спасение (самому найти выход из затруднений)

Məsdər formasında olanlar: buza vurmaqla yaxud sualtı partlayışlarla balıbı gicəlləndirmək-to stun fish – глушить рыбу.

Frazeoloji cümlə modelində olanlar: Yelkəni sınmış gəmiyə nə xəzri, nə gilavar tut gələr.- A small ship doesn’t ask deep waters. – Кораблю разломанному всякий ветер противен.

Yarımçıq cümlə modelində olanlar: Bunlarda buraxılmış üzv mətnə görə müəyyənləşir, daha doğrusu, birinci hissədə olan feili xəbər ikinci hissədə buraxılır və mətni yarımçıq cümlə formalaşır. Buzu gün əridər, insanı xəcalət.-Conscience was hanged long ago. – Бесстыжих глаз и дым неймёт.\Стыд не дым, глаза не выест.\ Есть совесть – есть стыд, а стыда нет – нет и совести.

Beləliklə, dənizçilik leksikası əsasında yaranan frazeologizmlər ingilis və Azəraycan dillərinin lüğət tərkibinin, frazeoloji fondunun zənginləşməsində mühüm rol oynayır. Dənizçiliyin bir çox sahələri ilə bağlı frazeloji vahidlərin spesifik əlamətlərinin aşkarlanması onların həm birləşmələrdən, həm də dəniz leksikasından ayrılan, fərqlənən əlamətdar xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi ilə bağlıdır.

Hər iki dilin materialları göstərir ki, dəniz leksikası ilə bağlı frazeoloji vahidlərin başlıca xüsusiyyətlərindən biri onların obrazlı, emosional, ifadəli olmasıdır. Həmin tip frazeologizmlər də tutuşdurulan dillərin ekspressivliyində, intensivliyində, onun ifadəliliyində əsas rol oynayır. Həmin birləşmələr və cümlələr hər hansı bir anlayışı digər frazeologizmlərdən daha təsirli və obrazlı əks etdirir.

İngilis və Azərbaycan dillərində dəniz leksikası ilə əlaqədar olan frazeologizmlər variantlıq, sinonimlik, çoxmənalılıq, omonimlik və antonimlik kimi zəngin semantik quruluşa malikdir.