Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan texniKİ universiteti NƏZDİNDƏ

Mövzu 22: Fövqəladə hallar və onların təsnifatı. Təbii fəlakətlər və onların qısa xarakteristikası. Texnogen xarakterli hadisələr və onların qısa xarakteristikası
Fövqəladə hallar və onların təsnifatı. Atom ES-da,dəmir yollarında,güclü təsirli zəhərli maddələr istehsal edən müəssisələrdə baş verən qəzalar,böyük maddi itkilər,insan təlafatı ilə nəticələnən təbii fəlakətlər MM-nin keçirdiyi tədbirlərin yeni mövqedən qiymətləndirməyi tələb edir. Fövqəladə halların 2 növü var:

1. 
   Sülh dövründə yaranan fövqəladə hallar
   
2. 
   Hərb dövründə yaranan fövqəladə hallar.
   

Sülh dövrünə xas olan fövqəladə hallara aşağıdakılar aiddir:

1. Texnogen xarakterli fövqəladə hallar;

2. Təbii xarakterli fövqəladə hallar

3. Ekoloji xarakterli fövqəladə hallar

4. Sosial-siyasi xarakterli fövqəladə hallar.

Hərb dövrünə xas olan fövqəladə hallara aşağıdakılar aiddir:

1. Nüvə silahının işlədilməsi;

2. Kimyəvi silahın işlədilməsi;

3. Bakterioloji silahın işlədilməsi;

4. Adi qırgın vasitələrinin işlədilməsi.

Texnogen xarakterli fövqəladə hallar. Texnogen obyektdə böyük həcmli qəzalardır ki, nəticədə çoxlu sayda insan tələfatına və hətta ekologi dəyişikliklərə səbəb ola bilər.Qəza dedikdə müəyyən şərtlər daxilində insanın həyat fəaliyyətinə zərər vura bilən hadisə və proseslər nəzərdə tutulur. Texnogen xarakterli FH aşağıdakı kimi təsnifləşdirmək olar.

a) Nəqliyyatda baş verən qəzalar

b) Qurğuların qəflətən uçması;

c) Təmizləyici qurğularda baş verən qəzalar

d) Hidrodinamik qəzalar;

Təbii xarakterli fövqəladə hallar. Fövqəladə xarakter daşıyan, bina və qurğuların zədələnməsinə, insan tələfatına və ya tələfat təhlükəsi yaranmasına səbəb olan müxtəlif kortəbii hadisələrər təbii hadisələr deyilir. Zəlzələ, daşqın, qar uçqunları, sellər, sürüşmə və fırtına təbii fəlakətdir. Təbii xarakterli fövqəladə hallar aşağıdakılardır:

a) Geofiziki FH - zəlzələ,vulkan.meteoritin düşməsi;

b) Geoloji FH – uçqunlar,sürüşmələr,sellər,qar uçqunu,torpağın çökməsi, toz çovğunları;

c) Meteroloji və Aqrometeroloji FH – fırtına,qasırğa,tufan,quraqlıq;

d) Dəniz-Hidroloji FH – siklon,qabarma,sunami;

e) Təbii yanğınlar FH –meşə,çöl;

ə) İnfeksion xəstəliklər FH – vəba, donuz qripi, quş qripi, qarın yatalağı,vərəm,mədə-bağırsağın iltibatı,dabaq;

Respublikada baş verən təbii fəlakətlərin xarakteristikası: Qasırğa və burulğanlar atmosferdə baş verən siklon hadisələr. Güclü küləklər(V=29m/s)- Xəzərdə, Abşeron yarımadasında, Bakı şəhərində, Böyük və Kiçik Qafqazda. Qar uçqunları - Böyük və Kiçik Qafqazın yamaclarında , Naxçıvan Qapıcıq yük., Murov və Camışdağda, Babadağ və Bazardüzü yam-da. Daşqınlar su hövzələrində suyun səviyəsinin kəskin artması. Təbii fəlakətlər törədən hadisələr aşağıdakı kimi təsnif olunur:

- təhlükəli geofiziki hadisələr - zəlzələ, vulkan

- təhlükəli geoloji hadisələr – sürüşmələr,sellər, uçqunlar,marxallar

- təhlükəli təbii yanğınlar – meşə və zəmilərin yanğını

Metroloji və aqrometroloji təbiət hadisələri aşağıdakı fəlakətlər törədir.

- külək(V=25m/s),fırtına,qasırğa,tufan

- leysan yağışlar

- iri dolu düşməsi

- təbii yanğınlar

Təbii hidroloji hadisələrlə əlaqədar törəyən fəlakətlər.

- Su səviyəsinin qalxması – daşqınlar nəticəsində şəhərlərin, YM – nin ,k/t – i əkinlərin ,sənaye və nəqliyyat vasitələrinin zədələnməsi

- Sel,leysan,göl bəndlərinin dağılması – YM – i ,idman,sanatoriya – kurort kompleksləri, avtomobil, dəmir yolları zədələnir

Hidrometroloji hadisələrlə əlaqədar törəyən fəlakətlər:

- dənizin bərk dalğalanması – gəmilərin hərəkəti,balıq ovu, sahil qurğuları üçün təhlükə

- dənizdə suyun səviyyəsinin dəyişməsi – balıqarın məhv olması,sahil YM – i ,sualtında qalması, gəmiçilik üçün təhlükə

Ekoloji xarakterli fövqəladə hallar. Ekoloji xarakterli fövqəladə hallardan törəyən fəlakətlər:

- zəhərli maddələrin ətrafa yayılması,yanğınlar ,partlayışlar

- həyat təminatının pozulması ,qurğuların dağılması

- nəqliyyat vastələrdə qəzalar.

Sosial-Siyasi xarakterli fövqəladə hallar.

1. 
   Millətlərarası münaqişələr;
   
2. 
   Genişmiqyaslı narkomaniya.