Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına

Arxaizmlərdən bədii dilin üslub xüsusiyyətlərini vermək üçün istifadə olunur. Aşıq Hüseynin yaradıcılığında dövrün müəyyən dil xüsusiyyətlərini nəzərə çatdıran arxaizmlərə kifayət qədər rast gəlirik:
Qara bağrım şan-şan oldu,

Dərmanımı bilən yoxdu (1, 17).

Bağır sözü bu gün də Tovuz şivələrində işlənməkdədir : Bü:nkü bağır-öyfə savaxkı quyruxdan irəlidi. Qərb qrupu şivələrində bağrı badaş ifadəsi də işlənir. "Dədə Qorqud kitabı"nda bağrı yanmaq ifadəsinə rast gəlirik: Yalnuzca oğul görünməz, bağrım yanar; Yandı bağrım, göynədi içim (6, 38, 61).

Gözəllər gözəli, hüsnü sənubər,

Al yaşıl geyindi, yar bizə gəldi.

Nə gözəl çəkilib qəddi-qaməti,

Xubluğu mahala car bizə gəldi (1,44).
Qırmızı sözünün sinonimi olaraq rəng bildirən sifət mənasını ifadə edən al,ümumiyyətlə, aşıq poeziyasında, adətən, yaşıl sözü ilə qoşa işlənir.
Yaraşır əndamına

Yaşılı, alı gözəlin (Aşıq Ələsgər).
Al-yaşıl geyinib qarşıda durma,

Yayın bədnəzərdən, göz dəyər sənə ( Qurbani).

Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, qırmızı rəngin yaşılla yaraşdırılması "Şuşanın dağları" xalq mahnısında xüsusilə diqqəti çəkir: Qırmızı qoftalı, yaşıl tumanlı, Dərdindən ölməyə çoxdur gümanlı.

Tovuz şivələrində al sözü bu gün də müşahidə edilir:

Al sözü qırmızı rəng mənasında "Dədə Qorqud" dastanında dəfələrlə iş­lənir: Alca qanun yer yüzinə dökəyinmi? Güz alması kibi al yanağın tutdu, yırtdı (6, 35, 47).
Dağları bürüyüb aşiqin ünü,

Niyə qıyıb şirin cana, gedirsən (1, 45).

Ün sözü səs anlamında Tovuz şivələrində hazırda işlənməkdədir. Bu sözə şifahi xalq yaradıcılığı nümunələrində daha çox rast gəlinir. "Dədə Qorqud" dastanında da ün sözü dəfələrlə işlənib (6, 42, 45).
Hərcayıdan kənar eylə kəndini,

Çəkginən əlini iraq-irağa.

Nakəslərdən gizlin eylə sirrini,

Yayarlar sirrini iraq-irağa (1,68).

İraq arxaizmi bu gün də qərb qrupu şivələrində, xüsusilə Gəncəbasar böl­gəsində yaşlı insanların dilində işləkliyini saxlayıb.

Xalqımızın inkişaf tarixinin müəyyənləşdirilməsində mühüm rola malik peşə-sənət sözləri də aşığın şeirlərində əks olunmuşdur:

Səhər durub kolxozçular

Tarlıya kotan aparır (1.89).