B. A. Nazarbayeva
Yüklə 3,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Termoelektrlikni
tadqiq qilish uchun ikkita turli materiallardan (yoki bir xil, biroq turlicha sharoitlarda joylashgan, masalan, biri – kuchlangan holatda bo‘lgan, boshqasi esa – kuchlangan holatda bo‘lmagan materiallardan) tarkib topgan konturga ega bo‘lish zarur bo‘ladi. Faqat shundagina ularning termoelektrik xususiyatlaridagi farqlarni aniqlash mumkin bo‘ladi. 4.20B-rasmda ikkita turlicha metallardan tarkib topgan, unda ∆i = i a – i b toklar farqi vujudga keladigan kontur ko‘rsatilgan. ∆i kattalik ko‘pgina omillarga bog‘liq bo‘ladi, o‘tkazgichning shakli va o‘lchami ham shu hisobga kiradi. Agar tutashmagan o‘tkazgichda tokning o‘rnita kuchlanish o‘lchansa, potensiallar farqi faqatgina materiallarning tipi va ularning harorati bilan belgilanadi va boshqa hech qanday omilga bog‘liq bo‘lmaydi. Issiqlik tomonidan induksiyalangan potensiallar farqi Zeebek kuchlanishi deb ataladi. Ikkita o‘tkazgich bir-biri bilan tutashtirilsa nima sodir bo‘ladi? Metalldagi erkin elektronlar o‘zlarini huddi ideal gaz kabi tutadi. Elektronlarning kinetik energiyasi materialning harorati bilan belgilanadi. Biroq turli materiallarda erkin elektronlarning energiyasi va zichligi bir xil bo‘lmaydi. Bir xil haroratda bo‘lgan ikkita turlicha material bir-biri bilan tutashtirilganda erkin elektronlar diffuziya hisobiga tutashuv joyi orqali aralashib ketadi. Elektronlarni qabul qilib olgan materialning elektr potensiali ko‘proq manfiy bo‘lib qoladi, elektronlarni bergan materialniki esa – ko‘proq musbat bo‘lib qoladi. Tutashuvning ikki tomonida elektronlarning turlicha konsentratsiyasi diffuziya jarayonini muvozanatlaydigan elektr maydonini shakllantiradi, natijada qandaydir bir muvozanat qaror topadi. Agar kontur yopiq bo‘lsa, va har ikkala tutashma bir xil haroratda joylashgan bo‘lsa, ularning atrofidagi elektr maydonlari bir-birini o‘zaro yo‘q qiladi, tutashuv joylari turlicha haroratga ega bo‘lganda bunday voqea sodir bo‘lmaydi. Keyingi tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, Zeebek effekti tabiati bo‘yicha elektr hodisasi bo‘lib hisoblanadi. Shuni ta’kidlash mumkinki, o‘tkazgichlarning termoelektrik xususiyatlari – bu materiallarning xuddi elektr o‘tkazuvchanlik va issiqlik o‘tkazuvchanlik kabi hajmiy xususiyatlaridir, a a koeffitsiyent esa – materialning noyob tavsifsi bo‘lib hisoblanadi. Ikkita turli materialni (A va V) 181 kombinatsiyalashda har doim Zeebek kuchlanishini aniqlash talab qilinadi. Buni Zeebek differensial koeffitsiyenti yordamida bajarish mumkin: α AV = α A – α B (4.48) SHunda tutashuvdagi kuchlanish quyidagiga teng bo‘ladi: dV AV = α AB dT (4.49) (4.49) tenglama ba’zan differensial koeffitsiyentni aniqlash uchun qo‘llaniladi: α AV = (4.50) Masalan, T-tipidagi termojuftlik uchun harorat gradiyentidan kuchlanish funksiyasini ikkinchi tartibli tenglama yordamida etarlicha darajadagi aniqlik bilan approksimatsiyalash mumkin: V AV = α 0 + α 1 T + α 2 T 2 = -0,0543 + 4,094 10 -2 T + 2,874 10 -5 T 2 (4.51) Shunda Zeebek differensial koeffitsiyenti uchun ifoda quyidagi ko‘rinishni oladi: Yüklə 3,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|