Baki – 2021 Elmi redaktor: adiU-nun “İqtisadiyyat və idarəetmə “ kafedrasının müdiri: I e. d.,professor Y. Kəlbiyev

Azərbaycan iqtisadiyyatına xarici investisiyaların dinamikası (mln. ABŞ dolları)

	2015	2016	2017	2018	2011-2018
Cəmi xarici investisiya	10719	10161	10610	8492	51946
Birbaşa investisiyalar	7483	7324	6990	3991	31184
Maliyyə kreditləri*	2210	2198	3621	4504	13576
- Neft sektoru	6693	5617	6290	3498	25985
- Qeyri-neft sektoru	860	1706	813	967	5199
Digərinvestisiyalar	1024	640	1622	797	7144

Mənbə: “Azərbaycanın statistik göstəriciləri”, Dövlətstatkom, 2019, s.405. https://www.stat.gov.az/source/system_nat_accounts/
* - Dövlət təminatı olmayan kreditlər daxildir
Xarici investorlar Azərbaycanın emal sənayesinə, de­mək olar ki, maraq göstərməmişlər. Beş il ərzində qoyulan 18 mln.manat inves­tisiyalar əsasən tikinti materialları və qida məhsulları istehsalına qoyulmuşdur. 2016-cı ildə sənayedə əsas kapitala istiqamətlənmiş xarici investisiyalar 2010-cu ilə nisbətən xeyli artmışdır.2018-ci ildə isə bu göstərici bir qədər azalmışdır. 2018-cı ildə sənayedə əsas kapitala istiqamətlənmiş xarici investisiyalar 2015-ci ilə nisbətən xeyli artmışdır. Artım, əsasən, neft-qaz hasilatı ilə bağlı olmuşdur. Onlar ölkənin neft emalı sektoruna investisiya qoymurlar.
Cədvəl 1.3.3
Əsas kapitala xarici investisiyaların ölkələr üzrə dinamikası (mln.manat)

	2015	2016	2017	2018	2015-2018	%
Türkiyə	960	1242	1137	578	3917	14,2
Çexiya	116	247	227	223	813	2,9
ABŞ	383	447	392	322	1544	5.6
Səudiyyə Ərəbistanı	-	36	42	35	113	0.4
İran	448	571	540	249	1808	6,5
Rusiya	498	571	540	249	1858	6,7
Böyük Britaniya	2018	2480	2018	2400	8916	32,5
Beynəlxalq təşkilatlar	477	1005	1154	656	3942	14,3
İsveçrə	545	793	614	590	2542	9,2
Fransa	63	204	714	64	1045	3.8
Norveç	481	199	174	143	997	3.6
Yaponiya	488	542	447	309	1786	6.5
Cəmi:	6899	9283	7999	5818	27423	100

Mənbə: https://www.stat.gov.az/source/system_nat_accounts/
1.3.8 saylı cədvəldən göründüyü kimi, xarici və birgə müəssisələr üzrə pərakəndə ticarət dövriyyəsi və onlar tərəfindən göstərilən xidmətlərin dəyəri ölkə üzrə 2015-ildə cəmi 54,9 mlrd. manat, 2014-cü ildə isə 55,4 mlrd.manat olmuşdur, göründüyü kimi, 2015-ci ildə azalmışdır. Sənaye üzrə 4,2 mlrd.manat olmuşdur. 2014-cü ilin göstəricilərinə nisbətən (41,4 mlrd.manat) artma baş vermişdir.
Cədvəl 1.3.4.
Azərbaycan sənayesində əsas kapitala xarici investisiyalar

№№	İqtisadi fəaliyyət növləri	2011		2016			2017			2018			2016-2018
		Mln.m.	%		Mln.man	%		Mln.m.	%		Mln.man	%		Mln.m	%
1	Sənaye, cəmi	1917	100		5742	100		6989	100		3993	100		16624	100
2	Xam neft və təbii qaz hasilatı	1881	98,1		5514	96,0		6289	89.1		3498	96.0		15301	92.0
3	Emal sənayesi	1,1	0,06		16.2	-		32	0.0		25	-		73,2	0,4-
4	Neft emalı	-	-		-	-		-	-		-	-		-	-
5	Elektrik enerjisi, qaz və buxar istehsalı, bölüşdürülməsi və təchizatı	23	1,2		16.5	0,3		200	8.9		158	0.3		374,5	2.2
6	Su təchizatı, tullantıların emalı	10,3	0,5		195	3.4		469	2.0		311	3.4		975	5,8

Mənbə: “Azərbaycanın sənayesi”, “Azərbaycanda tikinti”, Dövlətstatkom, 2019, əsasında iddiaçı tərtib etmişdir.
Xarici mülkiyyətli müəssisələrin sayı birgə müəssisələrin syından çoxdur.
Cədvəl 1.3.5
Xarici və birgə müəssisələr tərəfindən iqtisadi fəaliyyət növləri üzrə görülmüş işlərin həcmi

İqtisadi fəaliyyət	Fəaliyyət göstərən müəssisələrin sayı, ədəd								Yüklənmiş malların və göstərilən xidmətlərin həcmi, mln.man.
	2018				2017			2018				2017
Ölkə üzrə cəmi	2837				2582			3167,6				2343,5
Xarici mülkiyyət	98				78			2754,2				2039,8
Birgə mülkiyyət	233				135			413,4				303,7
Ümumi cəmdən:
Sənaye	254				238			2147,8				1614,7
Ölkə üzrə cəmi	859,2				549,3			1016				1091
O cümlədən:
Sənaye	10,3				4,2			1,9				119,8
Xarici və birgə müəssisələr üzrə pərakəndə ticarət dövriyyəsi və göstərilən xidmətlərin həcmi
		Rərakəndə ticarət dövriyyəsi (mln.man)						Əhaliyə göstəriən xidmətlər (mln.mam)
Ölkə üzrə cəmi			859,2		549,3			1016						1091
O cümlədən: sənaye			10.3		4,2			1,9						11,98
Xarici və birgə müəssisələrdə çalışan işçilərin sayı, min nəfər
	İşçilərin sayı, cəmi:				İqtisadi fəaliyyət növlərinə görə sayı					Əcnəbilərin sayı
	2018			2017		2018	2017				2018		2017
Ölkə üzrə cəmi: xarici birgə müəssisələrdə daxil olmaqla	8,93			93,0		88,9	92,6				6,3		5,3
Sənaye	23,7			24,8		23,6	26,3				23		20

Mənbə: Xarici investisiyalı müəssisələrin işinin əsas göstəriciləri. Azstat.orq.2019

Tədqiqatda əsasən transmilli biznes məsələlərinə toxunduğundan və qoyulan investisiyalar isə sənaye sahəsinə daha çox tətbiq olunduğundan qeyd edə bilərik ki, (cədvəl 2.3.5) iqtisadi fəaliyyət növləri üzrə fəaliyyət göstərən müəssisələrin ümumi sayı 2015-ci ildə 2014-cü ilə nisbətən azalmışdır. Eyni zamanda yerinə yetirilmiş işlərin həcminə görə bu göstərici 27,5 mlrd.manatdan 23.4 mlrd.manata qədər azalmışdır. 2.3.5 saylı cədvəldən görünür ki, 2016-cı ildə Azərbaycanda fəaliyyət göstərən 1277 xarici və birgə müəssi­sədən 75 faizə qədəri xarici mülkiyyətli müəssisə olmuşdur. Xarici və birgə mülkiyyətli müəssisələrdən yalnız 25 faizi Azərbaycanın təsərrüfat subyektləri ilə yaradılmışdır. Xarici və birgə mülkiyyətli müəssisələrin ancaq beşdə biri (20%) sənaye sektorunda yaradılmışdır. Xarici və birgə mülkiyyətli müəssisələrin əksəriyyəti, yəni1158 müəssisə, o cümlədən sənayedə 204 Bakı şə­hərində yerləşir. Gö­rün­düyü kimi, respublikadakı xarici və birgə müəssisələrin əksəriyyəti sənayedə yox, başqa sektorlarda yaradılmışdır. ABƏŞ-in tərkibindəki payçı şirkətlərin sayı və istehsal olunmuş məhsulların həcmi Bakı şəhərində və ölkənin göstəricilərinin cəmində əks olunmuşdur. Respublika üzrə bütün iqtisadi fəaliyyət göstərən xarici və birgə mülkiyyətli müəssisələrin 950-i xarici mülkiy­yətlidir. 2018-ci ildə respub­likada yüklənmiş malların və göstərilən xidmətlərin ümumi dəyərinin əsas hissəsi, 27,5 mlrd.manatı və ya 87% xarici müəssisələrin payına düşmüşdür (cədvəl 1.3.6).

Cədvəl 1.3.6