Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BAŞÇI MESCİDİ, TEKKESİ VE ÇEŞMESİ

Fatih İlçesi'nde, Haseki'de, Nevbahar Mahallesi'nde, Cevdet Paşa Caddesi ile Özbek Süleyman Efendi Sokağı'nın kavşağında bulunmaktaydı.

II. Mehmed'in (Fatih) başçıbaşısı Hacı Mahmud (ö. 1495) tarafından mescit olarak inşa ettirilmiş, vakfiyesi 900 Zil-kâde'sinin başları/1495'te tescil edilmiştir. Mescidin naziresinde gömülü olan banisinin bir de çeşme yaptırmış olduğu anlaşılmaktadır.

Başçı Mescidi'ne, 18. yy'ın son çeyreği içinde Gülşenî tarikatına bağlı Şeyh Mehmed Said Efendi (ö. 1802) tarafından meşihat konulmuş, böylece tesis edilen mescit-tekke bazı kaynaklarda mescit banisinin adıyla (Başçı, Başçı Hacı Mahmud), bazı kaynaklarda da tekke banisinin adıyla (Said Efendi) anılmıştır. Ayrıca el-Hac Salih Efendi adında bir müezzin, görevli olduğu bu mescidi, bir minber ilave etmek suretiyle camiye dönüştürmüştür.

Gülşenîliğin Sezaî koluna mensup olduğu anlaşılan Mehmed Said Efendi'den sonra tekke şeyhliğinin babadan oğula intikal ettiği görülmekte ve şu isimler tespit edilmektedir: Şeyh Mustafa Rıfat Efendi (ö. 1841), Şeyh Hafız Mehmed Şerefeddin Efendi (ö. 1853), Şeyh Meh-

med Eşref Efendi (ö. 1879), Şeyh ibrahim Efendi. Ayin günü çarşamba olan Başçı Tekkesi'nin Maliye Nezareti'nden yılda 204 kuruş tahsisatı olduğu, 1885'te iki erkek ile dört kadının burada ikamet ettiği kayıtlıdır. Buradan, tekkenin tev-hidhanesi olarak kullanılan mescidin çevresinde, şeyh ailesinin barındığı bir harem dairesinin, ayrıca selamlık, derviş hücreleri, mutfak gibi birtakım tekke bölümlerinin inşa edildiği anlaşılmaktadır.

Gülşenîliğe bağlı kalan bu mescit-tekke 1918 yangınında harap olmuş, mescit-tevhidhanenin duvar kalıntıları 1953'te yıktırılmış, 1956'da arsanın bir kesimi, genişletilen Cevdet Paşa Cadde-si'ne katılmıştır. 1986'da burada, aynı adı taşıyan ancak eski yapıdan tamamen farklı bir cami inşa edilmiştir.

Başçı Mescidi'nin ve Tekkesi'nin mimari özellikleri ayrıntılı biçimde bilinmemektedir. Ancak mescit-tevhidhanenin kagir duvarlı ve ahşap çatılı bir yapı olduğu, bunu kuşatan tekke bölümlerinin de ahşap malzeme ile inşa edildiği söylenebilir. 1986'da yaptırılan kare planlı betonarme cami eski yapıdan daha geniş ve daha yüksek olup kubbe ile örtülmüştür.

Klasik Osmanlı mimarisinin özelliklerini sergileyen Başçı Çeşmesi kesme kü-feki taşı ile inşa edilmiştir. Çeşme nişini taçlandıran sivri kemerin içinde, 12187 1803 onarım tarihini taşıyan bir ayet kitabesi, bunun altında kırık kaş kemerli ayna taşı bulunmaktadır. Hazne kızmı ise almaşık örgülü duvarlara sahiptir.

Bibi. Barkan-Ayverdi, Tahrir Defteri, 339, no. 2011; Ayvansarayî, Hadîka, I, 55; Çetin, Tekkeler, 586; Aynur, Saliha Sultan, no. 34, 32; Âsitâne, 14; Osman Bey, Mecmua-i Ce-vâmi, I, 16-17, no. 80 (cami), no. 28 (tekke); Münib, Mecmua-i Tekâyâ, 11; thsaiyatll, 22; Zâkir, Mecmua-i Tekâyâ, 33; Tanışık, İstanbul Çeşmeleri, I, 224; H. Göktürk, "Başçı Mahmud Efendi Çeşmesi", "Başçı Mescidi", ISTA, IV, 2176; Öz, istanbul Camileri, I, 33; Ayverdi, Fatih III, 323; iKSA, II, 1066; Fatih Camileri, 66-67.

M. BAHA TANMAN