Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BÂKi EFENDİ CAMÜ VE SffiYAN 2

3

BAKKALLAR

dükkân açabilsinler ki, yaşamak için gerekli olan nesneler kolayca alınabilsin" diye buyurduktan sonra, bakkallar et, tuzlu balık, un, peynir, bal, zeytinyağı, her cins meyve, tereyağı, kuru bezelye, sedir yağı, keten, kenevir, toprak kap, şişe, çivi satmakla yükümlü tutulur; parfüm, sabun, giysi, kabara ya da kasapların iş alanlarına giren şeylerle uğraşmamaları istenir.

Osmanlı İmparatorluğu belgelerinde de, İstanbul bakkallarından sık sık söz edildiği görülür. 15öO'a ait bir Divan-ı Hümayun defterinde bakkalların, hisar dışındaki bazı kimselerin, dükkânlarının mahzenlerinde sakladıkları erzakı teknelerle gizlice etrafa perakende satma-

GAZEL

Reh-i meyhaneyi kat' itdi tîg-î kahrı

sultânın Su gîbî arasın kesdî Sıtanbûl u

Galâtânın

Miyâh-î âb ü âteş oldu câm-î keşti-î

sahbâ

Yitürdü rüzgâr âyin-i 'ayşin bezm-i rindâmn

Hilâl asa ftirûzân oldu bahr-i nîlgûn

üzre Şafakdan dem ürür âb-î şerâb-

alûdu deryanın

Bakub âb üzre âteş sanmanuz

keşt-i sahbâyi Şu'â-î tîg-i kahrından tutuşdû

Şeh Süleymânın

Semâ'-î çeng ü nây ü devr-i sağar

devletî döndü Safâsın süregör ey sûfi-î salûs

devrânın

Şerâb-ı nâbdan humlar tehî

humhâneler tenhâ 'Aceb hâlîliğin buldu riya ehlî bu

meydânın

Şu meclis içre kim dâim dokuz

peymâne devr eyler Ne denlû olsa ey Bakî zemân-î

'ayşi dünyânın BAKÎ

kündür (örn. Yollarda görse ağladığım bana taş atar-, Atılır ok gibi yabana doğru; Gül idi kapmadık budağında; Ahım tütünü perde çeker yıldızım üzre; Gül hasretinle yollara tutsun kulağını; Güzeller mihribân olmaz demek yanlışdır ey Bakî; Olur vallahi billahi hemân yal-van görsünler... gibi)

Bakî, 16. yy Osmanlı Devleti'nin ihtişamını simgeleyen İstanbul'un günlük hayatını, zevk ve eğlencesini, sanat ve siyaset çevrelerini, kırgınlık ve dostluklarını vb ihtişamlı zengin motiflerle şiirlerine işlemiştir. Tabiatından coğrafyasına, gecesinden gündüzüne dek istanbul, gazel şairi Bakî'nin pek çok mısraında canlı akisler bulmuştur. Onun anlattığı normal tabiat manzaraları tamamen İstanbul'dan alınmadır. Yazıyla kı-şıyla, baharıyla sonbaharıyla yaşayan bir İstanbul. O, adeta eline paletini, fırçasını alır, canlı renklerle oynayan bir ressam gibi kelimeleriyle gerçek tablolar çizer. Bahar onun dilinde altın, lal, gümüş ve yeşime dönüşür (örn. Servkâ-metler iki yanın alırlar yolun / Râh-ı gülzâra döner yolları İstanbul'un [şehir]; Döşedi mihr-i felek yollan dibalar ile / Etdi teşrif çemen mülkünü sultân-ı bahar [bahar]; Cihâna zîb ü fer verdi yine meşşâta-i kudret / Arûs-ı nev gibi ârâyiş etdi köhne dünyayı [bahar]; " 'g-i gül-i sefîdi bulup bâğbân-ı cerh /

Mânend-i berf yollara eyledi nisâr [son-bahar-kış]; Rûh-bahş oldu Mesîhâ-sıfat enfâs-ı bahar / Açdılar dîdelerin hâb-ı ademden ezhâr [bahar]; Pür oldu şahları üzre yâhtan âyîneler / Garîb surete girdi bu f asi içinde gazal [don ve buz]; Döşendi berf serâpây sahn-ı sahraya / Ağardı rûy-ı zemîn sanki tahta-i rem-mâl [kar]; Cihanı berf ile yah tutdu kış kıyametten / Aceb mi yeryüzüne çıksa hep def âyin-i mâl [kar ve buz] ... gibi). O, Semerkant ve Buhara'yı bile İstanbul denen gelinin ayağına saçı diye serpmeye hazırdır (Zamane hâl-i Hindu ve benefşe zînetin görsün / Nisâr etsin Si-tanbul'a Semerkand u Buhara'yı).

Özellikle I. Süleyman (Kanuni) döneminin gündelik hayatını, savaşlarını, eğlencelerini, ihtişam ve zenginliğini, hüznünü ve sevincini en güzel Bakî anlatmıştır. Bilhassa kasidelerinin nesib kısımlarında İstanbul'a ait bu tür zengin sosyal, tarihi ve folklorik ifadelere rastlamak mümkündür (örn. Perişan etmedi devrinde her giz kimseyi kimse [refah]; Dilrübâlarla aceb kesreti var her yolun / Geçemez hûblarından gönül İstanbul'un [günlük hayat]; Âsitân-ı hâkini kıldı Kırım hânı konuk / İrte bir gün seyredin hâkân-ı Türkistan gelir [diplomasi]; Muktezâ-yı ulema hazret-i Kadı-zâde /Ma'den-i fazl u hüner ınenba-ı Um ü irfan [toplum]; Şimşir gibi rûy-ı zemine taraf taraf / Saldın demir kuşaklı cihanpehlevânları [savaş]; Heryâ-neden ayağına altun akup gelir [iktidar]; Reh-i meyhaneyi kat' etti tîğ-ı kahrı sultânın / Su gibi arasın açdı Sitan-bul u Galata'nın [içki yasağı]... gibi). Bibi. Ergun, Türk Şairleri, II, 697-721; ay, Baki Divanı, İst., 1935; T. Olgun, Baki'ye Dair, İst., 1938; A. H. Tanpmar, Edebiyat Üzerine Makaleler, (haz. Z. Kerman), İst., 1969, s. 152-156; H. ipekten, Bakî, Ankara, 1993; S. Küçük, Baki ve Divanından Seçmeler, Ankara, 1988; F. K. Timurtaş, Baki Divanından Seçmeler, Ankara, 1987; 1. Z. Eyü-boğlu, Bakî, ist., 1972; A. Karahan, "Bakî'de İstanbul Sevgisi", Türk Dili, c. II, 1953, s. 567-570; Çelebi, Divan Şiirinde İstanbul; DİA, IV, 537-540; TDEA, I, 300-303; M, II, 243-253.

İSKENDER PALA

Bâki Efendi

Camii'nin

harim bölümü.

Tarkan Okçuoğlu,

1993