Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BELİĞ (Yenişehirli)

(?, Yenişehir [bugün Yunanistan'da] -l 760/61 Eski Zağra [bugün Bulgaristan 'da]) Divan şairi.

İlk eğitimini Yenişehir'de tamamladı. Medreseyi İstanbul'da okudu. Bir müddet müderrislik, sonra da İstanbul'da ve Eski Zağra, Yeni Zağra, Klavna gibi Rumeli'nin bazı kasabalarında kadılık yaptı. Bir ara azledildi ve zor yıllar yaşadı. İkinci defa getirildiği Eski Zağra kadılığı görevindeyken vefat etti.

Beliğ, çağının ilim ve şiir dünyasında seçkin bir yere sahiptir. Çok iyi Farsça bildiği kaynaklarda belirtilir. Şiirleri çok defa Bursalı İsmail Beliğ (ö. 1729) ile karıştırılmıştır. Yegâne eseri Divan'ıdıt (bas. 1842). Divan'mdaki kasideler, orta derecede mevki sahiplerine yazdığı samimi birer şikâyetnamedir. Asıl önemli eserlerinden sayılan müseddes veya ter-ci-i bend nazım şekilleriyle yazdığı müstakil manzumeleri (Kefşgername, Ham-mamname-i Dilsûz, Berbername, Hay-yâtname-i Dildûz ve Sakiname) ise kuvvetli bir gözlem ve keskin bir zekânın ürünüdürler.

Gençlik ve ilk olgunluk yıllarını İstanbul'da geçiren ve şairlik mesleğine burada başlayan (Sevdâ-yı nazm hâk-i Sitanbul'da cûş edip / Oldu Belîğ başı-

ma püsküllü bir belâ) Beliğ, ömrünün sonuna kadar hasret kaldığı İstanbul'u daima anar ve daha ilk günden itibaren özlemle hatırlar (Düştük vatan vatan diyerek akıbet yola / Şad elveda nükhet-i hâk-i Sitanbul'd). Manzumelerinde İstanbul'un canlı tasvirlerinin yanına mizahi epizotlarla günlük hayattan çeşni katmıştır. Şiirleri, 18. yy Türk hayatının mahalli örnekleriyle doludur. Her biri İstanbul kokan müstakil manzumelerinde, ayakkabıcıların, hamamcıların, terzilerin, berberlerin vb özel mesleki dilleri, argoları, terimleri ve sanat faaliyetleri, gelenekleri yalın ve mahalli bir dille anlatılır. Beliğ, Necati Bey ve Bakî'den, Nedim ve Sabit'e uzanan mahallilik cereyanı ve İstanbul Türkçesi akımında önemli bir köprü görevi üstlenmiştir. Folklorik kurgusu hayli zengin olan bu manzumelerden başka şairin çağdaşları hakkında kaleme aldığı hicviyeleri ve gazellerinde de İstanbul'la ilgili pek çok malzeme bulmak mümkündür (Çeşm-i pürhûn ile bu cây-ı meşakkatte Belîğ / Tutya oldu bana hâk-i reh-i istanbul). Her zaman hasretle andığı İstanbul'da konuşulan Türkçenin de değeri onun için pek büyüktür (Türkîzebanı eyle bu tarz ile intihâb / Elyak egerçi nazma ze-bân-i deriyyedir. Bezm-i Tarab'da sana şeker çiğneden Belîğ / Şîrin-lebân-t bel-de-i Kostantıniyyedlr). Bu özlem duygusuyladır ki, pek çok şiirinde isim vermeden İstanbul'un ünlü işrethanelerini, seçkin simalarını, semtlerini, mevsimlerini, tabiatını vb anlatır. Bazen bu anlatımlar şehrengizvari bir eda ve tasvir üslubuna bürünür (Hâk-i leb-i hûbân-ı Si-tanbul gibi daim / Ebnâ-yı zaman cümle müh eyye f iten üzre). Divan'mda, İstanbul semtlerinden bahseden beyitler de vardır. Fatih (Sultan Mehemmed'de seyr eyle Belîğ elbet / Derbeste ise gönlüm anda bulunur Fatih); Sultanahmet, (Bir donanma var Beliğâ cem olup hayli nücûm / Gece Atmeydam'na meş'al yapar mehtâb-ı cerh) ve Okmeydanı bunlardandır (Çekinir dil geze hûbân ile Okmeydanı'n / Korkanm ki yine bir kaşı kemana tutulur).

İtalya'nın

Ravenna

kentindeki

St Vitale

Kilisesi'nde

İmparator

I. lustinianos

(ortada, koyu

renk giysili) ve

maiyetini

gösteren

mozaik panoda

General

Belisarios

(imparatorun

sağında

sakallı).

Asnu Bilban

Yalçın fotoğraf

koleksiyonu

Bibi. Beliğ, Divan, İst., 1258; Ergun, Türk Şairleri, II, 817-820; F. A. Tansal, "Beliğ", M, II, 488-489; TDEA, I, 390-391; İ. Pala, "Beliğ Mehmed Emin", DİA, V, 417; Çelebi, Divan Şiirinde istanbul, 111-115.

İSKENDER PALA