Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BÜYÜK BENT

Büyük Bent veya Belgrad Bendi, İstanbul'un kuzeyindeki Belgrad Ormanı'nda, Kâğıthane Deresi'nin bir kolu olan Topuz Deresi üzerindedir.

Bendin kitabesinde III. Ahmed tarafından 1135/1723'te yaptırıldığı yazılır. Kitabenin bir beytinde, Yapup mecrasın istanbul'a bu âbı getirmişti / Cenâb-ı Hazret-i Fatih Mehmed Hân Cem Paye denmektedir. Buradan bendin II. Mehmed (Fatih) tarafından yaptırıldığı anlaşı-

Büyük Bent'ten iki görünüm.

Fotoğraflar Kâzım Çeçen

labilir. Ancak bu bendin suyunun Fatih döneminde (1451-1481) İstanbul'a gitmesi imkânsızdı. Bendin bulunduğu yerden Cebeciköy'e kadar isale hattının, üç tanesi çok büyük olmak üzere, 7 kemerden geçmesi gerekir. Belgrad Ormanı'nda buradaki geç Roma devrinde, 4. yy' da yapılmış olan büyük isale hatlarının bütün kemerleri Konstantinopolis'i kuşatan kavimler tarafından 7. yy'dan itibaren yıkılmıştı. 1542-1550 arasında bu bölgeyi gezen P. Gilles de bütün kemerlerin temeline kadar yıkılmış oluğunu bildirmektedir.

İstanbul 1453'te fethedildikten sonra şehirde büyük su sıkıntısı çekiliyordu. Fatih eski isale hatlarının derhal onarılmasını emretti. Belgrad Ormanı'ndan su getiren geç Roma tesislerinin ana galerisinin Cebeciköy ile Bozdoğan Kemeri arasındaki bölümü yeniden yapılır gibi onarıldı ve bu 25 km uzunluğundaki bölüm-

de bulunan 21 kemer de yeniden yapıldı. Cebeciköy Deresi'nin sağ sahilinden alınan su, Bozdoğan Kemeri'nden Halic'e doğru 50 m uzakta, bugünkü Atatürk Bulvarı üzerinde bulunan yine Fatih'in yaptırdığı sıra çeşmelere akıtıldı. Bu çeşmelere çokluk anlamında "Kırkçeşme" dendi, sonra bütün tesis aynı ad ile anıldı. Büyük Bent'in kitabesindeki beyitten II. Mehmed'in (Fatih) İstanbul'a Cebeciköy civarından gelen isale hattının suyunun getirildiğinin anlaşılması gerekir. Büyük Bent ve civarından gelen Kırkçeşme' nin isale hatları, I. Süleyman (Kanuni) (hd 1520-1566) tarafından 1554-1563 arasında Mimar Sinan'a yaptırılmıştı. Sinan büyük kemerleri yeniden yaptı, Roma galerilerim tamir etti, yenilerini de ekledi ve eski tesisi çok genişleterek Cebedköy'de-ki Güzelcekemer'i de yaparak isale hattını ana galeriye bağladı. Bu arada Fatih'in yaptırdığı bölüm de yeniden onarıldı.

Büyük Bent'in yerinde Roma devrinde yapılan bir bendin bulunmuş olması ihtimali fazladır. Bendin geç Roma devrinde yapıldığı ve I. Süleyman tarafından ona-rıldığı aşağıdaki belgelerden de anlaşılmaktadır: Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmed bölümünde bulunan 1815 numaralı Kırkçeşme isale hattının, Sinan tarafından çizildiği sanılan krokisinde, tam Büyük Bent'in bulunduğu yerde bir havuz görülmektedir. Bu kroki 1563'ten önce yapılmıştır. Çünkü 20 Eylül 1563'te afet şeklinde yağan yağmurlardan sonra meydana gelen sellerden yıkılan kemerlerin onarıldığı 1563-1564'te yapılan Paşa Kemeri veya Balıkzade Kemeri denen kemer bu krokide yoktur.

Kırkçeşme tesislerinin 1564'te hizmete girmesinden 15 yıl sonra, 1579'da yazılan bir Süleymanname'de (Chester Be-atty, Dublin Ms. 418) Nakkaş Osman tarafından çizilen Kırkçeşme isale hattının planında, Büyük Bent'in bulunduğu yere "havuzha-i Belgrad" (Belgrad havuzlan) yazılmış olması da burada bir bendin olduğunu doğrular.

Büyük Bent'in bulunduğu Topuz Deresi üzerinde, 2 km kadar memba tarafında, 1620'de II. Osman (hd 1618-1622) tarafından yaptırılan Topuz Bendi veya KaranhksBent'in suyu Büyük Bent'in haznesine akar. Bütün bentlerde bulunan lülelerle debi ölçme tertibatı bu bentte yoktur. Ayrıca bent inşası bakımından Büyük Bent'in bulunduğu yer Karanlık Bent'in-kine göre çok daha uygundur. 1563'te Mimar Sinan'ın yaptığı Kırkçeşme isale hattının doğu kolunun başlangıcı Büyük Bent'in hemen altındadır. Büyük Bent' ten alınan suların debisi lülelerle ölçülerek su alma yerine verilir. Bütün bunlar . 1620'de Karanlık Bent'in inşası sırasında Büyük Bent'in mevcut olduğunu gösterir.

Özetlenecek olursa, Büyük Bent geç Roma devrinde, 4. yy'da inşa edilmiş, 7. yy'da Konstantinopolis'i kuşatan kavimler tarafından tahrip edilmiş, I. Süleyman (Kanuni) tarafından Kırkçeşme tesislerinin yapımı sırasında onarılmış, tekrar harap olması üzerine 1723'te III. Ahmed yeniden yaptırmıştır. 1730-1755 arasında I. Mahmud (hd 1730-1754) yıkılan bu bendi tekrar inşa etmiştir. 1900'de II. Abdülhamid bendin üstüne bir kademe ekleyerek yükseltmiş, su tutma kapasitesini artırmıştır.

Büyük Bent doğrusal eksenli kagir ağırlık barajı tipindedir. Büyük Bent'in drenaj alanı 6,930 km2'dir. Derenin man-sap tarafındaki en alçak yerinden (talveg) korkuluk duvarı üstüne kadar yüksekliği 12,5 m, korkuluk duvarı kalınlığı 0,70 m, yüksekliği 0,85 m'dir. İki sahil arasındaki tepe uzunluğu (kret) 845 m, kret genişliği 2,30 m'dir. Bendin taban genişliği ise 9,70 m, hava tarafının yüzü alt kademede 100/48, üst kademede 100/17'dir.

Bendin her iki tarafında serbest dolu-savak bulunmaktadır. Göl hacmi 1.318.162 rrf'tür. Dipsavak olarak l adet 400 mm çapında font boru, su alma için ise l

adet 250 mm çapında boru konmuştur. Debi ölçme tertibatı olarak, ölçme sandığı üzerine, eksenleri dolusavak seviyesinden 96 mm aşağıda olan 18 orifis konmuştur. Osmanlı debi ölçme birimi olan l lüle=36 it veya 52 mVgündür. Boru çapına göre akıttığı debi lüle cinsinden şöyledir: 4 adet 5'lik lüle, 4 adet 10'luk lüle, 4 adet 15'lik lüle, 4 adet 20'lik lüle, 2 adet 25'lik lüle; toplam 18 orifisten 250 lüle (13.000 mVgün) su alınabilir.