Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BUYUKDERE

Boğaziçi'nin Rumeli yakasında, Kireç-burnu-Kefeliköy ile Sarıyer arasında, Ha-cıosman Bayırı'ndan inen yolun sahile kavuştuğu Çayırbaşı'ndan kuzeye doğru uzanan, Büyükdere Koyu'nun kuzeybatı sahilinde ve çevredeki yamaçlar üzerinde kurulu semt. Halen Sarıyer Ilçesi'nin bir mahallesi.

Geçmişte Büyükdere dendiğinde, bugün Çayırbaşı Fidanlığı'nm da içinde bulunduğu ünlü Büyükdere Çayırı'ndan gerideki Belgrad Ormanı'na ve bentlere u-zanan, Büyükdere Koyu'nu çevreleyen tepelerin yamaçlarını, buralardaki koruları ve koyun kuzey sahilindeki Büyükdere Köyü'nü de içeren geniş bir çevre anlaşılırdı. Günümüzde Büyükdere, semt olarak, Çayırbaşı'ndan Kocataş Memba Suyu tesislerine kadar sahil boyunca ve yamaçlara doğru gelişmiş yerleşim bölgesini içermekle birlikte, idari açıdan, 1954' te Çayırbaşı, 1987'de ise Kocataş muhtarlıklarının kurulmasıyla daha dar bir mahalle halini almıştır. 1870'lerdeki sınırları, batıda 1877'de tespit edilmiş Der-saadet belediye sınırlarına, güneyde Büyük Dere (Bakla Deresi) yatağının güneyindeki eski yola, kuzeyde Sarıyer Merkez Mahallesi'ne kadar uzanırken, bugünkü sınırlarını Sarıyer Merkez Mahallesi ile Bülbül Sokak, Kocataş Mahallesi ile Cumhuriyet Caddesi, Çayırbaşı Mahallesi ile de Sırmacılar (Topser) Sokak çizmektedir. Bu sınırlar içinde mahallenin 53 sokağı vardır ve 1993'te yaklaşık 15.000 nüfusa sahiptir.

Kuruluş ve Tarihsel Gelişme: Geçmişinin Bizans dönemine kadar gittiği sanılan Büyükdere, Belgrad Ormanı'ndaki

Bartlett'in

mesire yeri

olarak

Büyükdere'yi

betimlediği

deseninden

gravür,

19. yy.

TETTVArşivi

Valide Bendi'nin doğusundaki tepelerden doğan ve Kefeliköy'le Kalafatyeri a-rasından Büyükdere Koyu'na dökülen Bakla Deresi de denen Büyük Dere çevresinde, sahilde kurulmuş küçük bir balıkçı köyüydü, istanbul'un fethinden sonraki ilk yüzyılda nasıl geliştiğine dair fazla bilgi yoksa da, Evliya Çelebi 17. yy'da yöreyi, bir dere içinde, ulu ağaçların bulunduğu, eşi benzeri bulunmaz bir mesire olarak tasvir eder ve bin kadar haneli Büyükdere kasabasının bu mesirenin varlığı nedeniyle geliştiğini sezdirir. Yine Evliya Çelebi'ye göre, yerleşmenin, biri Müslüman mahallesi olmak üzere sekiz mahallesi vardır. Aynı yüzyılda yaşamış Eremya Çelebi, köyün Rumlarla meskûn olduğunu ve evlerinin derenin başında toplandığını yazar.

Bu dönemlerde Büyükdere, Boğaziçi'nin doğal yapısı gereği gür bitki örtüsüyle kaplı ve adeta içerilerdeki Belgrad Ormanı'nın Boğaziçi'ne kavuşan bir kolu görünümünde olmalıdır. Bugünkü Bakla Deresi ve Çayırbaşı düzlüğünü kapsayan çayır ve bu çayır üzerindeki, dünyaca tanınan binlerce yıl yaşındaki çınar (Yedi Kardeşler Çınarı), kasabadan çok daha ünlüdür. Eski gravürlerde görüldüğü gibi, derenin ve dereyi aşan küçük taş köprünün hemen yakınında bulunan bu çınarın altında, Haçlı ordusu kumandanı Godefroy de Bouillon'un 1096'da karargâh kurduğu söylenir. Çınarın gövdesinin çevresinin 32 m olduğu, 19. yy'da içinde bir kahve bulunduğu, 20. yy başlarındaki bazı notlarda ise gövdesinin çevresinin 45 m'yi bulduğu, ancak artık sadece kök ve gövde olarak kaldığı belirtilmektedir.

Gerek çınar, gerekse Büyükdere Çayırı, Büyükdere tarihinde önemli yer işgal etmiştir. Büyükdere Çayırı Mesiresi' nin burayı seven ve buralarda avlanan II. Selim'den (hd 1566-1574) itibaren rağbet bulmaya başladığı sanılmaktadır. I. Abdülhamid'in sahilden çayırın içlerine kadar uzanan bir araba yolu yaptırdığı ve burada aynı dönemden bir kasrın kalıntılarının görüldüğüne dair notlar vardır. Bir yandan Büyükdere Çayırı, öte yandan Abrahampaşa Korusu ve zamanın en önemli su kaynaklarından ve mesire yerlerinden olan Belgrad Ormanı ve bentlerine yakınlık, yöreyi Osmanlı hükümdarlarının ve saray çevresinin olduğu kadar halkın da sevdiği bir yer haline getirmiştir. III. Selim'i tahttan indiren ve tarihte Kabakçı Mustafa İsyanı olarak bilinen 1807'deki yeniçeri ayaklanmasının sahnesi de Büyükdere Çayırı ve çevresi olmuş, Boğaz kalelerinin "yamak" adıyla bilinen muhafızları ayaklanmadan önce burada toplanmışlardır.

Büyükdere'yi seven ve bu çevredeki kasırlarda vakit geçirmekten hoşlanan bir padişah da II. Mahmud'dur (hd 1808-1839). Yine de bütün bu dönemler boyunca ve daha sonraları, Büyükdere, saray çevresinin ilgisini daha çok çayırıyla, günübirlik mesire yeri olarak çekmiş görünmekte, burada padişahların, sultanların, sadrazamların ve diğer Osmanlı devlet büyüklerinin sahilsaraylarına, konaklarına, yalılarına tek tuk örnekler dışında rastlanmamaktadır. Yerleşmenin nüfus a-ğırlığımn Rumlarda, 19. yy'dan sonra da bir grup Ermeninin buraya yerleşmesiyle gayrimüslimlerde olduğu 1814-1815 tarihli Bostancıbaşı Defteri'ndeki kayıt-