Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BAYRAM ALAYI

"Alay-ı iyd" de denmiştir. II. Mehmed (Fatih) döneminden (1453-1481) halifeliğin kaldırılışına (1924) kadar, her yıl Ramazan ve Kurban bayramlarında yinelenen saraya özgü dini ve resmi büyük tören. Osmanlı sarayının, programı ve süresiyle en kapsamlı töreni, önceki ve sonraki uzantılarıyla bayram alayıydı. Programın birinci aşaması arife günlerinde yapılan arife divam(->) ikinci aşaması muayede-i hümayun, muayede resm-i hümayunu denen padişahla bayramlaşma, üçüncü aşaması, bayram namazı için saraydan camiye gidiş ve dönüşü içeren asıl bayram alayı son aşamaları da padişahın saray hareminde, sadrazamın Paşakapısı'nda yaptıkları bayramlaşmalardı.

İslamiyetin buyruk ve gelenekleri arasında yer alan bayramların birer resmi alay ve tören biçimini alışı, Fatih Kanunnamesi de denen "Kanunname-i Âl-i

Bayram alayım betimleyen bir gravür. J. M. Tancoigne, Voyage, Paris, 1817. Galeri Alfa

Osman"a dayanır. Buna göre bayramlarda taht kurulup padişahın oturması, vezirlerin kazaskerlerin defterdarların el öpmeleri, ulemanın ve şeyhülislamın da bu törende bulunmaları, Osmanlı yasası gereğiydi. Fakat, giderek daha renkli ve görkemli düzenlenen bu törene İstanbul halkı katılmaz, ancak camiye kadar uzayan alayı oraya gelmiş bulunanlar izleyebilirlerdi.

Bayram alayı ve muayede töreni, program bakımından 15. yy sonlarından 19. yy'ın ikinci yarısına kadar hiç değişikliğe uğramadan uygulandı. Örneğin, Tarih-i Selânikî'de 973/1566 Ramazan Bayramı anlatılırken "kanun-ı kadim-i Osmaniyân üzere" düzenlenen bayramlaşma töreninin ayrıntıları verilir. Bunlarla 19. yy başlarındaki tören ayrıntılarının genelde bir farkının bulunmadığı görülmektedir. Tevkiî Abdurrahman Paşa Kanunnamesi 'nin "Kanun-ı Alay" bölümünde ağırlık, sefer ve zafer alaylarına verilmişse de cuma ve bayram alayları için öngörülen program, düzen ve davranışlar, eski geleneğin devam ettiğini göstermektedir.

Arife divanı ile bayramdan önceki günlerde başlayan törensel hareketlilik, bayram gecesi de devam ediyordu. Olasılıkla o geceyi haremde değil hasodada geçiren padişah, sabah ezanından çok önce kalkarak hazırlanıyor ve Tarih-i Atadaki açıklamaya göre ilk bayramlaşmayı hasodalılarla yaptıktan sonra tören için giyinmek üzere revan (sarık) odasına geçiyordu. Diğer taraftan, Es'ad Efen-di'nin Teşrifat-ı Kadime'de bütün ayrıntı ve özellikleriyle aktardığı üzere bayram gecesi Topkapı Sarayı'nın üçüncü avlusundaki Kubbealtı'nda "muayede-i âsafi" denen ve Divan-ı Hümayun toplantı programlarına koşut bir tören düzenleniyordu. O geceyi uyumadan geçiren

îl: ISElStiS îSPl

JL_