Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

Beylerbeyi

istanbul Ansiklopedisi

(1574-1595) öldürülen Rumeli Beylerbeyi Mehmed Paşa'nın yalısının aşağı yukarı şimdiki Beylerbeyi Camii'nin(-») bulunduğu yerde olduğunu, yöreye bu yüzden daha sonra Beylerbeyi dendiğini anlatır.

Ne olursa olsun, oldukça kesin görünen, Beylerbeyi'nin (veya İstavroz'un) 16. yy'ın son çeyreğinde ilgi görmeye ve imar edilmeye başladığıdır. Rumeli Beylerbeyi Mehmed Paşa'nın sahilsara-yının tek olmadığı, aynı dönemlerde Bostancıbaşı Abdullah Ağa'nın da (ö. 1592) İstavroz kesiminde bir cami inşa ettirmesinden anlaşılmaktadır (bak. İstavroz Camii). I. Ahmed döneminde ise (1603-1617) İstavroz Bahçesi'ne ilgi artmış, padişah bu bahçeye ve oradaki saray ve kasırlarına sık sık gelmiş; oğlu Şehzade Murad I6l2'de İstavroz Bahçe-si'ndeki kasırlardan birinde doğmuş; daha sonra IV. Murad adıyla tahta geçtiğinde de (1623) bu yöreye olan ilgisini sürdürmüştür. I. Mahmud'a (hd 1730-1754) kadar bahçe bir ölçüde ihmal edilmiş görünmektedir. Evliya Çelebi'nin İstavroz'dan söz ederken buraların bağlık bahçelik olduğunu, bir de camisi bulunduğunu yazıp geçmesi, belki de 17. yy'ın ikinci yarısında semtin saray çevresi tarafından terk edilmiş durumu yü-zündedir. I. Mahmud döneminde semtin yıldızının yeniden parladığı anlaşılıyor. I. Mahmud, İstavroz Bahçesi'ne yeni köşk ve kasırlar yaptırmış, Abdullah Ağa Camii'ni tamir ettirmiştir. İnciciyan, burada bulunan bir sarayın III. Mustafa

tarafından yıktırılıp geniş arazinin parçalanarak kişilere satıldığını, arsaları alanların da sahilde güzel yalılar yaptırdıklarını yazar. H. Şehsuvaroğlu ise, İstavroz Bahçesi'nin topraklarının parçalanıp dağıtılmasını I. Abdülhamid dönemine (1774-1789) tarihler. Yine I. Abdülhamid, bugünkü Beylerbeyi Camii'ni ve Hamamı'nı yaptırmıştır.

Beylerbeyi'nin padişahların itibar ettiği bir semt olarak önem kazanması, asıl II. Mahmud dönemindedir (1808-1839). 19. yy'ın başından itibaren Boğaziçi, ön plana çıkan ve sarayın itibar etmeye başladığı bir bölge haline gelirken Beylerbeyi de unutulmamıştır. II. Mahmud, bugünkü Beylerbeyi Sarayı' nın yerinde ahşap bir saray yaptırmış, I. Abdülhamid Camii'ni (Beylerbeyi Camii) büyütmüştür ve halen tarihi kahvehanenin bulunduğu yerde Beylerbeyi İskele Meydanı Çeşmesi'ni yaptırmıştır. Artık kaynaklarda Beylerbeyi diye anılan semt, 19. yy Bostancıbaşı Defterle-rz'nden de anlaşılacağı gibi, Osmanlı devlet ricalinin, saraya yakın zengin ve nüfuzlu kimselerin sahilsaray ve köşklerinin bulunduğu, seçkin bir Boğaz semti olmuştur. Abdülaziz (hd 1861-1876) Beylerbeyi Sarayı'nı bugünkü haliyle yeniden yaptırmış; ayrıca 19. yy'ın ikinci yarısından sonra semte giderek daha fazla köşk, yalı, iç taraflara ahşap evler yapılmış, nüfus artmıştır. Beylerbeyi'n-de, bu uzun ve görkemli geçmişten günümüze tarihi eser olarak Beylerbeyi Sarayı dışında Beylerbeyi Camii ve Ha-

mamı, 200 yıllık tarihi olduğu belirtilen ve caminin karşısında deniz kenarındaki kahvehanenin bulunduğu yerdeki Beylerbeyi İskele Çeşmesi, 16. yy'ın sonlarında Bostancıbaşı Abdullah Ağa tarafından yaptırılan cami ve yine ona ait çeşme, daha önce sözü edilen Bizans sarnıçları kalmıştır. Bunlar dışında, sahildeki yalılarla korudaki ve tepelerdeki köşklerin en eskilerinin tarihi bile ancak 19. yy'ın ikinci yarısına ulaşmaktadır. Daha eski yapıların bir bölümü oldukça yakın dönemlerde yanmış, yıkılmış ya da harap olmaya terk edilmiştir. Örneğin 19. yy başlarında inşa edilmiş Hasib Paşa Yalısı(->) 1970'lerde yanmış, Hasib Paşa Yalısı'ndan Beylerbeyi İske-lesi'ne doğru sıra sıra dizilen ve sırayâlı-lar olarak bilinen, ahşap mimarinin en güzel örneklerini sergileyen yalılar, aralarındaki Haşim Paşa Yalısı ile birlikte 1930'larda kül olmuş, Prenses Fatma Ha-nım'ın yalısı da yıktırılmıştır. Sahildeki yalıların arkalara, yamaçlara doğru uzanan korularındaki köşkler de aynı kaderi paylaşmış, pek azı restore edilerek günümüze kadar gelebilmiştir. Halen, camiden sonra gelen ve 1983'te yanan İsmail Paşa Yalısı(->) Turizm Bakanlığı tarafından restore edilmektedir. Diğer bazı yüzyıl başı veya 19. yy sonu yalıları da son yıllarda, başarılı başarısız restorasyonlar görmüşlerdir.

Günümüzde Beylerbeyi, Boğaziçi Köprüsü'nün ayaklarına ve köprünün bağlantı yollarına yakınlığı ve 1965-1980 arasındaki yapılaşma nedeniyle eski do-