Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BÜYÜKDERE CADDESİ

Şişli Camii'nden başlayıp Mecidiyeköy, Esentepe, Zincirlikuyu, Levent, Sanayi mahallelerinin önünden ve Maslak Kav-şağı'ndan geçerek soluna Fatih Ormanı' m alıp kuzeye doğru devam eden ve Ha-

BÜYÜKDERE CADDESİ

362

363

BÜYÜKDERE ÇAYIRI

KONUT

SANAYİ

DEPOLAMA

TiCARET © EĞiTiM

SPOR ALANLARI

KORULAR

ORMAN YASAL SINIRI O AÇIK YEŞiL ALANLAR

FİDANLIKLAR

MEZARLIKLAR

KAMU

1965'ten 1989'a Büyükdere Caddesi çevresinde arazi kullanımının değişimi.

Çiğdem Aysu

cıosman Bayırı'na kavuşan yol. Zincirli-kuyu Mezarlığı'nm güneyinde Barbaros Bulvarı'nınC-O bittiği noktada bu bulvarla kesişen şimdiki Büyükdere Caddesi, I. Levent'in kuzeyinden Sanayi Mahallesi" nin Fatih Sultan Mehmet Köprüsü çevre yolunda sona erdiği yere kadar eski Büyükdere Caddesi'ne paralel gider. Çevre yolu kavşağından (Harp Akademileri Köprülü Kavşağı), Harp Akademileri lojman ve tesislerim, İstanbul Teknik Üniversitesi Ayazağa Kampusu'nu sağda; büyük şirket ve işyeri binalarım solda bırakarak kuzeydoğu yönünde devam eder. Solda Mövenpick Oteli, Emlak Bankası, TYT ve inşaatları bitmek üzere olan birkaç iş merkezi binası; sağda benzin istasyonunun bulunduğu kavşak noktasında (Maslak Kavşağı) Şişli-İstinye yolu, doğuya İstinye istikametine doğru ayrılırken Bü-

yükdere Caddesi, Işık Lisesi binalarını sağda, Nova iş Merkezi, Pabetland vb binaları, Yıldız Üniversitesi Mühendislik Fakültesi'ni, Atatürk Sanayi Sitesi'ni ve İstanbul Trafik Şubesi'ni solda bırakarak kuzey yönünde devanı eder ve Fatih Or-mam'nın doğu sınırından geçer. Bir süre sonra Tarabya Caddesi, doğu yönünde ayrılır; kuzeye doğru inen Büyükdere Caddesi, Büyükdere Körfezi' ne l km kala, en dik bölümünde Hacıosman Bayırı adım alır. Büyükdere'ye doğru, önce Ke-feliköy Caddesi; Çayırbaşı kavşağından sonra da Çetin Emeç ve Demokrasi Şehitleri Caddesi (kazıklı yol), daha sonra Büyükdere'den Sarıyer'e doğru Piyasa Caddesi olarak devam eden yolu, Büyükdere Caddesi'nin uzantısı saymak müm-. kündür.

Büyükdere Caddesi ve Hacıosman Ba-

yırı üstünden Boğaziçi'nin Rumeli kesiminin kuzeyini kente, Şişli'ye ve Beşiktaş'a bağlayan güzergâh istanbul'un en eski yollarından biridir. 1837-1839'da von Moltke'ye hazırlattırılan bir planın çalışma'haritası üzerinde, bu bölgede kırsal nitelikli birçok yol görülmektedir. Bunlardan biri Şişli'den başlayıp batıdaki yayla sırtlan üzerinden devam ederek denize ve Büyükdere'ye inmektedir. Fiziki yapının elverdiği yerlerde, bu yolun tepeler üstünden Rumeli kesimindeki bazı Boğaziçi köylerine bağlandığı da haritada görülmektedir. II. Mahmud döneminden (1808-1839) itibaren, Boğaziçi'nin yazlık olarak kullanımı hızlanmış, I. Ab-dülmecid (hd 1839-1861) ve Abdülaziz (hd 1861-1876) dönemlerinde bu süreç daha da gelişmiş ve gerek Belgrad Ormanı ve oradaki bentlere, gerek Büyük-

dere çevresindeki yalılara, sefaretlerin yazlıklarına ve mesirelere ulaşımın kolaylaştırılması gereği, Büyükdere Caddesi'ne önem kazandırmıştır. I. Abdülme-cid'in saltanatı sırasında, yayla sırtların-daki yolu güçlendirmeye ilişkin bir girişim Beşiktaş sırtlarındaki ıssız alanlarda bir cami ve karakolun (Teşvikiye Camii ve Karakolu) inşa ettirilmesi olmuştur.

Aynı dönemde Mecidiyeköy Balkan-lar'dan gelen göçmenlerin iskânına açılmış, bölgenin meskûn hale gelmesi Şişli-Maslak Yolu'nun (Büyükdere Yolu) kullanımını yoğunlaştırmıştır. Abdülaziz döneminde Zincirlikuyu-Büyükdere yolu, Hacıosman Bayırı, Istinye-Tarabya ve Boğaz sırtlarındaki diğer bazı bağlantı yollan düzeltilmiş, şose haline getirilmiştir. Büyükdere Köyü'nü ve Çayırı'nı her açıdan besleyen bu yayla sırtı yollarının atlı arabaların rahatlıkla geçebileceği bir nitelik kazanması ise II. Abdülhamid zamanında gerçekleşmiştir.

Cumhuriyetin kuruluşundan sonra, Boğaziçi çevresinde araziden yararlanmada en önemli faktörlerden biri haline gelecek olan karayolu ulaşımına iki farklı dönemde müdahale edilmiş ve karayolları iyileştirilmiştir. 1938'e kadarki dönemde Mecidiyeköy-İstinye yayla sırtı yolu ile Hacıosman Bayırı-İstinye yolu ve Hacıosman Baym-Büyükdere Koyu yolu asfaltlanmış, ayrıca Hacıosman Ba-yırı-Tarabya Koyu arasına beton dökülmüştür. 1938-1949 arasında da Bebek-İstinye yolu genişletilmiş, Büyükdere-Bentler yolu onarılmıştır. 1948'den itibaren Taksim-Sarıyer otobüs hattı devreye girmiştir. Vapur hatlarına bağlı iskele çevrelerinin Boğaziçi'ne ve Boğaziçi köylerine farklı bir işlevsel yapı ve görünüm kazandırmasına benzer bir biçimde (bak. Büyükdere), bugünkü karayolu ulaşımının ana dokusunun 1950 öncesinde mekâna oturmuş olması da Boğaziçi'nin Rumeli kıyıları ile yayla sırtı yolu (Büyükdere Caddesi) arasında konut ve diğer kentsel işlevlerin 1950, özellikle 1970 sonrasında hızla gelişmesine zemin hazırlamıştır.

Önceleri Şişli semtinden başlayıp Levent Çiftliği'nden ve Maslak'tan geçerek Istinye'ye, Tarabya'ya ve Büyükdere'ye ulaşan yola Şişli-Maslak Yolu denilmekteyken sonraları adı Büyükdere Yolu o-larak değiştirilmiştir. 1954'te, daha önce Prost'un hazırladığı planın uygulamaya geçirilmesiyle Şişli-Maslak Yolu, Taksim-Kilyos Korniş Yolu adı altında (bugünkü Büyükdere Caddesi) düzenlenmeye ve yapılmaya başlanmıştır. 1952-1956 arasında, İstanbul Belediyesi'nce üniversite öğretim üyelerinden oluşturulan müşavirler heyeti, Prost'a hazırlatılmış olan Beyoğlu Nâzım Planı sınırlarını yaklaşık iki misli genişletmiş, "Beyoğlu Ciheti Esas Plam'n-da Yeni Yollar" başlıklı bir haritada eski Şişli-Maslak Yolu'nu Taksim-Şişli-Büyük-dere Asfaltı adıyla belirlemiştir. Bu plana göre Tophane Meydanı'ndan başlayacak olan Boğaz sahil yolu 30 m genişliğinde Sarıyer'e kadar devam edecek, Mecidiye-

köy'den başlayıp bir yandan Beşiktaş'a uzanan (şimdiki Barbaros Bulvarı), diğer yandan Zincirlikuyu, Levent, İstinye, Tarabya ve Büyükdere'ye ulaşacak Taksim-Şişli-Büyükdere Asfaltı da ortalama 50 m genişliğinde olacaktı. Planın önemli bölümleri 1956'da başlayıp 19öO'a kadar devam eden dönemin başbakanı Adnan Menderes'in İstanbul imar hareketleri kapsamı içinde sürmüştür. Böylece 1960' lardan sonra bir zamanlar İstanbul'un trafik açısından en tehlikeli yollarından sayılan sık ve dik virajlı, daracık ve iki yanı ağaçlı Büyükdere-Hacıosman Bayı-rı-Maslak-Şişli yolu tarihe karışmıştır. Bu yolun küçük bir bölümü halen I. Levent'in sonundan Fatih Köprüsü çevre yolunun köprülü kavşağına kadar Büyükdere Caddesi'ne paralel olarak korunmuştur ve eski yol hakkında bir fikir vermektedir.

Sürekli genişletilen ve niteliği iyileştirilen Büyükdere Caddesi'nin çevresinde var olan önce 1950'de Levent, sonra 2., 3., ve 4. Levent'ler; 1960'larda gecekondu semtleri olarak başlayan, şimdi büyük mahalleler halini almış bulunan Telsizler, Ortabayır, Sanayi Mahallesi vb konut işlevlerine zaman içinde yeni şehirsel işlevler katılmıştır. Örneğin Eczacıba-şı (1952), Squip (1953), Philips (1956), Neyir (1958), Sandoz (1960), daha sonraları Oto Sanayii alanı (1963), Tekfen (1963), Roche ve Metal Kapak (1966), A-pa Ofset (1967), Fako (1970), Deva (1974) sanayi tesisleri kurulmuştur. Daha sonraki yıllarda Renault, Sesa, International Motorlu Araçlar, oto tamir bakım ve parça servisleri, Atatürk Oto Sanayii sahası tesisleri ve 1980-1990'larda da büyük bankaların, şirketlerin çok katlı gökdelen benzeri merkezleri, Mövenpick gibi uluslararası bir otel, büyük mağazaların alışveriş birimleri yer almıştır. 1993'te, merkezi iş alanını oluşturan idari birimlerin bulunduğu binalar ve gökdelenler, özellikle Maslak-İstinye Kavşağı çevresindedir. Ayrıca yine bu çevrede üniversite birimleri ve başka eğitim tesisleri de kurulmuş, böylece eğitimden turizme, konuttan sanayiye çok sayıda şehirsel işlev yıllar boyunca yolun etrafına yerleşmiştir. Günümüzde Büyükdere Caddesi iki yanı ağaçlıklı daracık eski kır yolundan bütünüyle farklı görüntüsü ve nitelikleri, her iki Boğaz köprüsüne ulaşan bağlantı yolları ve trafiğinin yoğunluğuyla bir şehir içi bulvarı olma aşamasındadır.

ÇİĞDEM AYSU