Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

CAFER AĞA MEDRESESİ

I. Süleyman (Kanuni) dönemi (1520-1566) bâbüssaade ağalarından Cafer Ağa tarafından, Ayasofya'nm kuzeyindeki Soğuk-kuyu Sokağı ile Alemdar Caddesi arasındaki dik yamaç üzerine yaptırılmıştır.

Medrese, Tezkiretü'l-Ebniye, Tezkire-tü'l-Bünyan ve Tuhfetü'l-Mimaririe göre Mimar Sinan'ın eseridir. Yapımına Ca fer Ağa tarafından, muhtemelen bâbüs saade ağalığı görevinde bulunduğu yıl larda (1554-1557) başlanan medrese, ağa

CAFER AĞA MESCtoİ

366

367

CAFER PAŞA KÜLLİYESİ

Cafer Ağa Medresesi'nin güneydoğudan görünümü.

Vakıf inşaat Arşivi

nin 1557'de ölümünden sonra, kardeşi Gazanfer Ağa tarafından tamamlatılarak, 967/1559 tarihinde eğitime başlanmıştır.

Cafer Ağa Medresesi bir külliyeye bağlı olmayan bağımsız medreseler grubuna girmektedir. Yerleştiği arsanın eğimi dolayısıyla, Alemdar Caddesi yönünde bir bodrum kat üzerinde yükseltilmiştir. Yol üzerinde yer alan dört hücrenin üst katla bağlantıları bulunmamaktadır. Alt kat muhtemelen vakfa gelir sağlamak amacıyla kiraya verilen ayrı bir bölümdür. Alemdar Caddesi'ne açılan birer kapısı ile bir alt, iki üst penceresi ve ocağı o-lan alt kat odaları, basık beşik tonozla örtülüdür.

Medrese girişi, Soğukkuyu Sokağı'na bağlı Soğukkuyu Çıkmazı'nın sonunda yer almaktadır. Basık kemerli bir kapıdan, dikdörtgen planlı bir avlu ve onu çevreleyen hücreler ile dershaneye ulaşılmaktadır. Uzun ekseni kuzey-güney doğrultusunda uzanan medrese avlusuna giriş, arsa koşullarının zorlamasıyla, dershane ile hücrelerin doğu kolu arasında sağlanmıştır. Sonuç olarak, doğu yönündeki hücre sayısı azalmış; kolları eşit uzunlukta olmayan bir "U" plan düzeni ortaya çıkmıştır. Dershane "U"nun açık ucu üzerinde, tek başına yer almaktadır. Dershanenin önünde, yalnızca girişi koruyan bir saçak bulunmaktadır. Giriş cephesinde, biri kapı üstünde, ikisi yanlarda üç kitabe vardır. Mermer söve-li kapı üzerindeki 967/1560 tarihli kitabe Bodrum (Yerebatan Sarnıcı ?) suyundan medreseye bir masura su bağlanması için padişahın izin verdiği belirtilmiştir. 1845-1847 tarihli diğer iki kitabe, medrese kandillerine zeytinyağı satın alınması için hayırsever kişilerce yapılan bağışlarla ilgilidir.

Kare planlı (iç ölçüleri 6x6 m) dershaneye basık kemerli bir kapıdan girilmekte; girişteki pabuçluktan bir basamakla dershane döşemesine çıkılmaktadır. Giriş duvarında, kapının iki yanında birer dolap bulunmaktadır. Diğer kenar-

larda yer alan iki alt, iki üst pencere ile mekân aydınlanmaktadır. Örtü, geçiş ö-ğeleri küresel üçgen olan bir kubbedir. Özgün bezemesinden ancak kubbe ortasında, lacivert zemin üzerine beyaz renkli, geometrik desenli bir parça ko-runabilmiştir.

Kare planlı taş ayaklar ve onları birbirine ve hücre duvarlarına bağlayan kaş kemerlerle oluşturulan revak, sivri çapraz tonozlarla örtülüdür. On beş hücrenin tümü aynı boyutta değildir. Doğuda-kiler kareye yakın, batıdakiler dikdörtgen planlıdır. Hücreler genelde revakla-ra açılan pencerelerle aydınlatılmaktadır. Ayrıca dış cephelere açılan üst pencereler bulunmaktadır. Her hücrenin bir ocağı ve nişi vardır. Hücrelerin çoğu küresel bingili kubbe ile örtülüdür. Özel durumlar olarak, kuzeydoğu ve kuzeybatı köşelerdeki dikdörtgen planlı hücrelerde tekne tonoz, hela biriminde aynalı tonoz kullanılmıştır.

Zaman içinde değişikliğe uğrayan medresenin özgün ocakları yok olmakla birlikte, bacaları korunmuştur. Özellikle batı cephesinde, alt kattaki hücrelere ait bacalar ile üst katın bitişik iki hücresinin bacalarının üçlü kümeler oluşturacak biçimde dizilmesi özel bir ritim yaratmaktadır. Kurşunla örtülü olan baca biçimleri de dönemin diğer bacaları arasında tek uygulamadır.

Avluda bir kuyu ve üstü kırma çatılı bir kapakla örtülen mermer bir su haznesi vardır. Haznenin özgün muslukları korunmamıştır; iki yüzünde üç musluk çıkış deliği saptanabilmektedir.

Medresenin avlu cephesinde, revak-larda ve dershanede özenli bir kesme küfeki taşı işçiliği gözlenmektedir. Daha az önemli görülen arka cephelerde ve Alemdar Caddesi cephesinde ise almaşık örgü (bir taş/üç tuğla) ve geniş derzli kaba yönü taş örgü teknikleri uygulanmıştır.

Mimar Sinan'ın 16. yy ortalarında yaptığı Süleymaniye Evvel ve Sani, Semiz

Ali Paşa, Sultan Selim medreseleriyle benzer özellikler gösteren Cafer Ağa Medresesi, günümüze değişik tarihlerde geçirdiği onarımlarla ulaşmıştır. Son o-larâk, 1989'da Türk Kültürüne Hizmet Vakfı tarafından Vakıf İnşaat'a yaptırılan onarım sonrasında medrese, Cafer Ağa Medresesi Kültür Merkezi adı altında, geleneksel Türk el sanatlarının öğretildiği, üretildiği ve satıldığı bir turistik merkeze dönüştürülmüştür. Bibi. Ayvansarayî, Hadîka, I, 7-8; Sicill-i Os-manî, II, 69; Baltacı, Osmanlı Medreseleri, 173-174; Demircanlı, Evliya Çelebi, 328-329; Kütükoğlu, Darü'l-Hilafe, 33-34; Kütükoğlu, İstanbul Medreseleri, 305-306.

ZEYNEP AHUNBAY