Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

CAFER ÇELEBİ (Tacizade)

(1452, Amasya - 13 Ağustos 1515, İstanbul) Divan şairi.

II. Bayezid'in şehzadeliğinde onun şehreminliğini yapan Taci Bey'in oğludur. Devrin ünlü hocalarından ders gördü. Hat hocası ünlü hattat Şeyh Hamdullah'tır. Medrese öğreniminden sonra çeşitli yerlerde müderrislik ve kadılık yaptı. Çaldıran seferinde (1514) Şah İsmail' in esir alınan eşi ile evlendirildi. 15l4'te Anadolu kazaskeri oldu. Ancak çok geçmeden patlak veren yeniçeri ayaklanmasında önce evi yağmalandı ve bir müddet sonra haksız yere suçlanarak I. Se-lim'in (Yavuz) emri ile öldürüldü. Mezarı İstanbul Balat'taki, adını taşıyan mescidinin haziresindedir.

Şiir ve düzyazı sahasında oldukça önemli eserler vermiş olan Cafer Çelebi' nin bilinen 6 kitabı vardır. Divan (3.000 beyit kadar tutar), Münşeat (tarihi önemi olan nesirler), Mahrûsa-i istanbul Fetihnamesi (İstanbul'un fethine dair küçük bir risale), Enîsü'l-Ârifîn Tercümesi (Farsçadan tercüme ahlak kitabı), Kûs-name (hicivler) ve Hevesname. Edebi eserlerinde dili oldukça yalın olan Cafer Çelebi'nin en önemli eseri Hevesname' dir (yazılışı: 1493). II. Bayezid'e sunulan eser, 15. yy'da Türk edebiyatım istila etmiş olan tercüme hareketinin dışında orijinal bir mesnevidir. 3.750 beyitlik Hevesname'nin en önemli yanı da istanbul'un ilk defa bir mesnevide geniş çaplı anlatılmış olmasıdır.

Kitabın baş kısımlarında yer alan İstanbul anlatımları, 15. yy için şehrin bir aynası sayılır. Cafer Çelebi'nin Mahrûse-i İstanbul Fetihnamesi 'nde anlattığı İstanbul'a ait tarihi bilgiler, coğrafi, sosyolojik, toplumsal ve çevresel bilgilerle adeta pekiştirilmiştir. İstanbul'un pek çok semtinin ve kurumunun ayrıntılarıyla ve canlı tablolar halinde sunulduğu bu eserdeki genel İstanbul tasvirleri ile Galata' daki ticaret hayatının anlatıldığı bölümler oldukça önemlidir. Galata için, De-rûnun cây-gâh-ı işret etmiş / Frengin bütleriyle ziynet etmiş övgüsüne karşın

oranın İstanbul'a nispetle fazla bir değeri olmadığı, Ana sen karşı durmak böyle her gah /Ne haddindür deyû kesmiş deniz râh beytiyle ifade edilir. Burada şairin İstanbul hakkındaki sözleri ise sanatın doruğuna ulaşır: Eder rüc-hânını Firdevs teslim / Sığar bir kuşesine yedi iklîm. Eserde Topkapı Sarayı, kubbeleri, mermer havuzu ve bahçeleriyle ihtişamlı bir mekân olarak zikredilir. Saraydaki hamam için de ayrıca bir bölüm açılmıştır. Burada devrin hamam âdetleri ve padişahın hamama gidişleri zengin motiflerle canlandırılır.

Cafer Çelebi Hevesname'nin sonraki bölümlerinde İstanbul'daki önemli mekânları tanıtır. 17 beyitlik Ayasofya bahsinde buranın ihtişamını mimari ve tarihi değeri ile Türk İstanbul için önemim vurgular: Cihan mülküne vüs'atde müsavi / Muallâ kubbesi eflâka havî / Mülevven câ-be-câ a'mâd u lâkı / Yeşil mermer kimi, kimi somaki. Yedikule hakkında yazdığı 4 beyitte surları ve kuleleri tanıtır. Eserin en uzun mekân tasviri Fatih Camii hakkındadır (54 beyit). Bu bölümde Fatih'in İstanbul'da pek çok imar hareketine giriştiği, eserler yaptırdığı, caminin de bunlardan biri olduğu, sanat şaheseri olmak yanında İstanbul için bir sembol telakki edildiği anlatılıp kapısı ve pencereleriyle, minareler ve şadırva-nıyla, müştemilat ve bahçesiyle, süslemesi ve hatlarıyla gerçekten övülecek bir mekân olarak gösterilir. Anâsır ner-dübândır kapısında / Zühal bir kara taşdır yapısında denilerek tasvir edilen Semâniye Medresesi hakkında da 19 güzel beyit yazılmış olup o devir ilim hayatı ve Fatih medreseleri müderrisleri hakkında bilgi verilir. İmaret ve darüşşi-fa tasvirinde ise hastaların ne yolla tedavi edildikleri ve fakir-fukaranın imaret-lerdeki hayatları ele alınır. Sırada Eyüb

Cafer Paşa Külliyesi'nin vaziyet planı. ibrahim Rıfat Erkoğlu, 1970/Vakıflar Arşivi

Sultan adına kurulan cami ve semt vardır. Daha sonra Fatih'in kabri ile 15. yy devlet büyüklerinin yaptırdıkları eserlerden de kısa kısa bahsedilmektedir.

Cafer Çelebi, eserinin asıl mesnevi bölümünde öncelikle İstanbul'un bahar tasvirlerini yapar ve Kâğıthane hakkında geniş anlatımlara yer verir. Onun Kâğıthane'de gördüğü eğlenceler, zevk ve safa âlemi, gündelik mesire hayatı vb hakkında değerli epizotları da yine bu bölümde anlatır. Hevesname'nin tamamı göz önüne getirildiğinde 15. yy İstanbul' unu bu denli berrak anlatabilen ikinci bir esere rastlamak zorlaşır. Nitekim Cafer Çelebi'deki İstanbul sevgisi, onun diğer eserlerine de yansımıştır. Divaridaki pek çok gazelde, güzellerden, güzelliklerden, aşktan, kadından ve içkiden söz e-dilirken onun hemen daima İstanbul' daki hayatı terennüm ettiği sezilir.

Bibi. M. T. Gökbilgin, "Cafer Çelebi", lA, III, 8-10; Ergun, Türk Şairleri, II, 882-890; î. Erünsal, The Life and Works of Tâcî-zâde Ca'fer Çelebi with a Critical Edition of His Divan, ist., 1980, 15-31; Çelebi, Divan Şiirinde istanbul, 15-31.

İSKENDER PALA