Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi
BÜYÜKDEKE 360 361 BÜYÜKDERE CADDESİ
Yüklə 7,73 Mb.
|
| BÜYÜKDEKE
360 361 BÜYÜKDERE CADDESİ Büyükdere İstanbul Ansiklopedisi lardan da anlaşılmaktadır. Bu defterler-deki kayıtlara göre Kireçburnu'ndan Sarıyer Iskelesi'ne kadar uzanan ve Bü-yükdere'yi içeren sahil şeridindeki haneler ve yalılar büyük ağırlıkla gayrimüslimlere, bir de çoğu yabancı misyonlara mensup ecnebilere aittir. Yabancıların bölgeye yerleşmeleri, elçilik ve konsoloslukların yazlıklarının Büyükdere çevresine dizilmeleri, Fransa Elçisi Comte de Vergennes'in 1757'de Büyükdere ve çevresinde yabancıların da oturabilmesi için gerekli izni almasıyla başlamıştır. Fransızlar, Almanlar ve İtalyanlar daha çok Tarabya'yı tercih ederlerken, Ruslar Büyükdere'yi seçmişlerdir. 1828-1829'da ilk buharlı geminin, 1850' .den sonra da Şirket-i Hayriye vapurlarının Boğaziçi'ne seferlere başlamasından sonra, diğer Boğaziçi köyleri gibi Büyük-dere'ye de vapurların yanaşabileceği bir iskele yapılmış; yolcu ve yük indirim bindirimi için kullanılan bu iskelelerin meydanları ve meydan çevresinde gelişen yeni fonksiyonlar, arazi kullanımına da değişiklikler getirmiştir. Söz konusu iskele meydanlarında köy toplumunun ti- cari ve sosyal ilişki ve iletişimlerini sağlayan işlevler yer almıştır. Başta kahvehaneler, balıkçılar, berber, manav, bakkal, ayakkabıcı, züccaciye, tuhafiye dükkânları; terzilik, marangozluk, oymacılık, demircilik vb sanatkâr işlikleri, köy toplumunun gündelik ihtiyaç, dostluk, yardımlaşma ve haberleşme etkinliklerinin oluştuğu mekânlardır. Büyükdere iskelesi ve çevresi de böyle bir gelişmeye sahne olmuş 1853-1856 Kırım Savaşı sırasında, istanbul'a kimisi aileleriyle birlikte gelen Fransız, ingiliz ve İtalyan askerlerinin oldukça önemli bölümünün Boğaziçi'nde, özellikle de Büyükdere'de ev kiralayıp savaş sonuna kadar kalmaları, 19. yy ortalarında Büyükdere'yi ekonomik ve sosyal açıdan hareketlendir-miştir. Abdülaziz döneminde (1861-1876) Zincirlikuyu-Büyükdere yolu, Hacıosman Bayırı-İstinye-Tarabya şoseleri onarılmış, Büyükdere Köyü ve Çaym'na sırtlardan ulaşan yolların atlı arabaların rahatlıkla geçebilecekleri bir nitelik kazanmaları da II. Abdülhamid döneminde (1876-1909) gerçekleşmiştir. 20. yy'ın başında Büyükdere semtin- Yüzyıl başında Büyükdere sahilini
gösteren bir kartpostal. Ümit Ünkan koleksiyonu de, eski Abrahampaşa Korusu sınırından başlamak üzere güneye doğru sahil boyunca Avusturya, Rusya, Danimarka, İspanya, Portekiz ve Hollanda sefaretlerinin yazlık binaları; dere yakınlarında gemi kalafat yerleri; Şirket-i Hayriye'nin Boğaziçi Salnamesi 'ne göre 4.300 kadar Rum, 700 İslam, 300 Musevi ve 180 Er-meniden oluşan bir nüfusu; balıklarıyla ünlü dalyanları; 11 tuğla imalathanesi (Çayırbaşı'nda 1955'lere kadar varlığını korumuştur), Nektar adlı bir bira fabrikası tespit edilmiştir. 1930'da Nektar Bira Fabrikası'nın arsası üzerine kurulmuş olan Tekel Kibrit Fabrikası, Topser Kiremit Fabrikası da, bugünkü Büyükdere Mahallesi sınırları dışında kalmakla birlikte bir zamanlar Büyükdere semtine canlılık getirmiş ve iş alanı açmış olan işletmelerdendi. 1930'lu yıllarda Büyükdere ve Sarıyer sahil şeridini tepelerin üstünden Şişli'ye bağlayan Hacıosman Bayırı-Büyükdere yolu, 1940-1950 arasında Bebek-İstinye, Büyükdere-Bentler yolları genişletilip asfaltlanmış, 1948'den itibaren Taksim-Sa-rıyer otobüs hattı açılmış, böylece Büyükdere, toplutaşımacılığm ve ulaşımın sadece vapurlarla sağlandığı uzak bir Boğaz köyü olmaktan yavaş yavaş çıkıp şehirle daha sıkı bağlantılı, sadece yazlık değil sürekli oturulabilen bir semt haline gelmeye başlamıştır, 1936'da Fransız şehircilik uzmanı Prof. Prost ile başlatılmış olan İstanbul planlama çalışmaları çerçevesinde 1948 ve 1949'da Boğa-ziçi'ndeki diğer bazı köylerle birlikte Büyükdere köy içi imar planları da yapılmıştır. 1952-1956 arasında çalışan müşavirler heyeti, Prost planlarının uygulanmış kısımlarını kabul etmiş, ancak planlama alanını Sarıyer'i de içine alacak şekilde genişletip "Beyoğlu Nâzım Planı" adıyla 1954'te yürürlüğe koymuştur. Plana göre Büyükdere sahil şeridi eski ahşap binalar restore edilmek suretiyle korunacak, balıkçı yerleri, lokanta ve gazinolar turistik özellikte olmak üzere iyileştirilecektir. Yine aynı plana göre bir yandan Tophane'den başlayıp Sarıyer'e kadar devam edecek 30 m genişliğinde sahil yolu, öte yandan Zincirliku-yu, Levent, Maslak'tan geçerek Büyük-dere'ye ulaşacak Büyükdere asfaltı (bak. Büyükdere Caddesi) Büyükdere'nin değişmesinde ve gelişmesinde etkili olmuşlardır. Boğaziçi yerleşmelerini besleyen yollar geliştirilirken Büyükdere'nin köy içi de yavaş yavaş değişerek kaçak bina ve yerleşmeleri de barındıran bir görünüm almaya başlamıştır. Mahallenin nüfusu, yaklaşık olarak 1955'te 3.000'den 19öO'ta 4.900'e, 1970'te 6.350'ye, 1975'te 7.900'e, 1980'de 10.400'e, 1985'te 11.700'e yükselmiş; 1990 nüfus sayımında, 2.797 kişilik Kocataş Mahallesi'nin ayrı muhtarlık olarak ayrılmasıyla Büyükdere Mahallesi' nin nüfusu 8.114'e düşmüştür. 1970-1973 arasında yapılan bir araştırmaya göre, o dönemde semt nüfusunun yüzde 62'si İstanbul dışı doğumlulardan, yüzde 38'i ise İstanbul doğumlulardan oluşmaktadır. İstanbul doğumlular çoğunlukla köy içindeki planlı alanlarda, başka yörelerden göçle gelen nüfus ise güneydeki Ça-yırbaşı Mahallesi sırtları başta olmak ü-zere tepelere doğru yayılmış gecekondularda oturmaktadırlar. Çeşidi imar yasalarına ve Boğaziçi Yasası'na(->) rağmen, yasa boşluklarından ve imar aflarından yararlanılarak yapılan inşaatlar, eski yerleşmenin tepelerim bir yandan gecekondular, öte yandan tepelere sefertası görünümü veren kat kat lüks villalarla örtmüş, doğal yeşil örtünün pek çok yerde Büyükdere mevkiinin havadan bir görünümü.
yok olmasına yol açmıştır. 1993' ün sonlarında, köy içindeki eski ahşap evler ve sahildeki yalılar hızla el değiştirip asıllarına uygun biçimde onarılırken, tepelerde ve yamaçlarda yasaya aykırı olduklarından mühürlenmiş lüks villa inşaatları yeni imar afları beklemektedir. Büyükdere sahilinin görünümünü olduğu kadar toplumsal yaşantısını da değiştiren en önemli gelişme 1985-1989 a-rasında, trafiği hafifletmek amacıyla, denize çakılan ayaklar üstünden geçilen "kazıklı yol" olmuştur. Dere ağzından başlayarak Sarıyer Merkez Mahallesi sınırında biten kazıklı yolun yapımıyla, sahildeki eski kalafat ve tekne inşa tezgâhlan kaldırılmış; bu bölgedeki yalılar yolun içinde kalarak Boğaziçi'nin simgesi olan yalı-su ilişkisinden ve görünümünden kopmuşlar; Büyükdere İskele-si'nin iki yanında sıralanan ünlü Rum lokantalarının tümü birbiri ardına kapanmış; iskele anlamsız ve terk edilmiş biçimde kalmıştır. Yerleşik nüfus yanında, öteden beri gayrimüslimlerin ve Türk orta sınıflarının yazlığı olan Büyükdere'ye son yıllarda Arap turistler rağbet etmeye başlamıştır. Uzun süreler boyunca çeşitli dinlerden ve etnik gruplardan meydana gelen karışık bir nüfusun bir arada yaşaması, semtte farklı kültürlerin yarattığı yumuşak ve hoş bir atmosferin hâkim olmasına yol açarken camilerle kiliseler de yan yana yaşamışlardır. Büyükdere'de halen Kara Kethüda Camii (bak. Büyükdere Camii) ve Cerrah Mahmud Efendi Camii(~») olmak üzere iki cami, bir Rum Ortodoks kilisesi (Ayios Paraskevi) bir Ermeni Gre-goryen kilisesi (Surp Hripsimyantz), bir Ermeni Katolik kilisesi (Surp Boğos) ve bir İtalyan Katolik kilisesi (Santa Maria) bulunmaktadır. Bir zamanlar Boğaz'ın bu kesiminde çekim merkezi olan Rum lokantası ve meyhaneleri, en ünlülerinden birinin Beyaz Park olduğu gazinolar, 1970-1980' lerden, özellikle kazıklı yolun yapımından sonra, bir yandan Kireçburnu ve Ta-rabya, öte yandan Sarıyer'e doğru kayarak semti terk etmişlerse de Büyükdere Koyu'nun manzarası, özellikle de mehtabı, güzelliğinden ve ününden bir şey yi-tirmemiştir. 18. yy sonu yapısı Keçecizade Fuad Paşa Yalısı (halen otel) ve halen Sadberk Hanım Müzesi adıyla müze olarak kullanılan Azaryan Yalısı(->) semtteki önemli tarihi eserlerden ve tek tuk kalmış eski yalılardan ikisi olup, asıllarına uygun restorasyon görerek günümüze kadar gelmiştir.
ÇİĞDEM AYSU Yüklə 7,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|