Balkanlardan uluğ TÜRKİstan’a türk halk inançlari II

Üzerlik bu bölgede de koruyucu ve kurtarıcıdır. Nazardan koruduğu gibi nazarı gidericidir. Diğer Türk bölgelerinde olduğu gibi Azerbaycan’da da Dağdağan ağacının nazardan koruduğuna inanılır. İnsan, hayvan ve binaların korunması için yapılan nazarlıklarda kullanılır. Bu ağacın bittiği yerin de kutsiyetine inanılır. Ağaca adak bezi asılır. Herhangi bir amaçla bu ağaçtan bir parça alınacak olsa, buna karşılıklı ağaca, bez, düğme veya para sarılır. Ayrıca domuz dişinin de nazardan koruyucu gücüne inanılır.²⁶² Bilindiği gibi Ötügen kutsal ormanla kaplı idi. Yer-su iyesi bu topraklarla birlikte üzerinde yetişen ağaçları da kutsal kılıyordu. Anadolu’da ulu zatların yattıkları mezarlıkların ağaçları veya kutsal tepelerin ağaçlarının kutsal kabul edildiği yöreler vardır. Kutsal ağaçlar gibi kutsal mekanların da “sahipli” olduğuna inanılır. İcazet alınmadan buradan yaprak dahi alınmaz. Bizim yaptığımız tesbitler arasında Kurt dişinin fonksiyonuna inanılırdı.²⁶³ Domuz dişini ilk defa tesbit etmiş oluyoruz.
Kuzey Azerbaycan Ayrımlı Türklerinde adak adama inanç ve uygulaması oldukça yaygındır. Özlenilen her güzellik kaçınılan her felaket için adak adanır ve yerine getirilir. Adaklar para olabildikleri gibi küçük baş hayvan da olabilirler ciddi bir tehlike atlatan kimse için “Anan namaz üzereymiş” denir. Seyitler peygamber soyundan gelmiş, ermiş ulu zatlar olarak bilinirler. Adak münasebeti ile bunların mezarları ziyaret edildiği gibi evlerine gidilip bizzat kendileri de ziyaret edilebilir. ²⁶⁴ Anadolu’da ulu zatın ziyaretine o hayatta iken hediye ile gidilmesi sadece bazı yörelerde olur.
Ayrımlı bölgesi Azerbaycan Türklerinde “İy çıkarma” / koku çıkarma uygulaması diğer Türk boy ve bölgelerinde de olduğu gibi Perşembe günü yapılır. Bu gün ölünün ruhu için yemek pişirilip komşulara dağıtılır. Ruhun bu gün evini ziyarete geleceğine koku çıkarılması ile şad olacağına inanılır.²⁶⁵ Bu inanç sadece belirli bir bölgeye ait değildir daha ziyade helva kavurma ve pişi veya lokma yapma şeklinde uygulanır.²⁶⁶ Ayrımlı bölgesinde helva sadece ölünün defin günü dağıtılır. Genç ölmüş bir kimsenin helvasından az yenir. Bu tutum daha fazla üzüntünün ifadesidir. Genç ölülerin cenazesine kırmızı kurdele bağlandığı olur. Ölü; 3, 7, 40 günlerinde ve yılında anılır. Kadınlar merhumun giysilerini ortaya koyar ağıtlar söyleyerek ağlanır. Cenazenin 7. ve 40. gününde başsağlığı için gelen cemaata pilav ve dovga ikram edilir. Dovga, ıspana, cincilım ve nohutla yapılan cacığı andıran bir yemektir. Bu anmalarda ölenin mezarı ziyaret edilir, anmayı da sadece kadınlar yaparlar Anma merasimine gelenler, genellikle para verirler yapılan yardımlar sırası gelince ödenmek üzere usulünce tesbit edilir. Defin günü gelemeyenler daha sonraki gelişlerinde genellikle çay ve pirinç getirirler. Onlara yemek ikramında bulunulur. Onlar da çıkarken yaslı eve para bırakırlar.
Definle ilgili de çeşitli inançlar vardır ceza götürülürker tabutun fazla sallanmamasına dikkat edilir. Aksi halde inanca göre, aynı çevreden bir ölüm daha olur. Bu arada boş beşik de sallanılmaz. Sallandığı halde bebeğin haşlanacağına inanılır. Ölen kimseler için “rahmete gitti” tabiri kullanılır. Ölüyü yıkayan kimseye “mürdeşir” denilir. Ölü suyunun bir başkasının üzerine sıçratılmamasına özen gösterilir. Bu suyun kişiye felaket ve uyuşukluk getireceğine inanılır. Nitekim bu amaçla ölü suyu kullanılarak büyü yapılır.²⁶⁷ Bu türden inançlar Anadolu, Suriye, Irak, Kuzey Kafkasya ve Balkan Türklüğünde de vardır. Ölü toprağının derin uyku yapacağı veya uyuyanın uyanmasını zorlaştıracağına inanılır. Cenaze evinin bütün suları dökülür.²⁶⁸
Taziyelerde ev sahibini teselli için “Allah sevdiği iyi insanları yanına erken alır” denir. Yaslı evin fertleri genellikle 40 gün tıraş olmazlar. Çocukları yemeleri için tavuğun başı ve ayakları verilmez, verilir ise ebeveynlerinin öleceğine inanılır. “Başını yemek” bir kimsenin ölümüne sebep olmak anlamındadır. Yas merasimlerinde verilen yemeğe “ehsan/ihsan” denilir. Yas elbisesi çoğunlukla kara olur. Yas evine taziyeye giden kimse tıraş olmamaya özen gösterir. Başsağlığına gidilince “Allah rahmet etsin” “Allah evezini/karşılığını versin” “başınız sağ olsun” denilir. Rüyasında ölmüş bir yakınını gören ölenin ruhu için bir hayır işler, Kur’an okutur.
Nevruz kutlamaları Kuzey Azerbaycan Ayrımlı Türk bölgesinde de bütün coşkusu ile kutlanır. Son Çarşamba veya Ahır Çarşamba Nevruz bayramının son salısıdır. Nevruz 21 Şubat ile 21 Mart arasında her Salı akşamı kutlanır. Bu bayramların en ünlü yemeği Azerbaycan Pilavıdır. Bu akşamlarda çeşitli dileklerde bulunulur. Niyetli kimse duyacağı ilk konuşmayı niyeti için yorumlar. Ergenlik çağındaki gençler 40 yıldız sayıp uyurlarsa rüyalarında sevdiklerini göreceklerine inanırlar. Ayrıca bu bayramın akşamı Lopa ve Şam yapılır Lopa; uzun süre yanabilecek telle sarılı yağlı bezdir. Şam ise, 40-50 cm uzunluğundaki ağaç parçasının ucuna pamuk veya bez sarılarak yapılır. Şamlar, hava karardıktan sonra evin çevresinde yakılır. Daha sonra gençler lopaları ile birlikte geniş ve boş bir alanda toplanırlar. Lopalar yakılır kimin lopasının daha yukarıya atıldığı veya daha uzun sürdüğü yarışmaları yapılır. Papah sallama, kapı dinlemeyerek yorumlama, yumurta süsleme gibi uygulamalar doğal olarak bu bölgede yaşatılır.

1 H.Spencer,zikreden S. M. Arsal, Milliyet Duygusunun Sosyolojik Esasları,(İstanbul: 1977) s.72

2 Spencer, Milliyet Duygusunun Sosyolojik Esasları, s.158-162

3 A.Shimmel, Dinler Tarihine Giriş, (İstanbul:1999)s.5.

4 A.g.e.

5 A.g.e.

6 A.g.e.

7 Tarık Demirkıran, Macar Turancıları, (İstanbul: 2000)s.139-150

8 Demirkıran, Macar Turancıları, s.139-153.

9 Demirkıran, a.g.m.

10 T.Bacınoğlu- A. Bacınoğlu, Modern Alman Oryantalizmi, (Ankara: ASAM Yayınları, 2001).

11 Geniş bilgi için bkz. Emre Bayır“Güney Azerbaycan Milli Demokratik Hareketi Yol Ayrımında „ Stratejik