BəLƏDİYYƏLƏRİN İNKİŞafi namiNƏ qht alyansi

Tövsiyələr

1. 
   Hökumətin gender bərabərliyinin təmin edilməsinə, onun tərkib hissəsi kimi qadınların siyasi həyatda iştirakının artırılmasına yönəlik aydın gender siyasətini hazırlanması və mövcud institusional mexanizmlərin təkmilləşdirilməsi.
   

Hazırda hökumətin gender siyasətini tam əhatə edən konkret sənəd mövcud deyil və Milli Fəaliyyət Planı haqqında konkret informasiya yoxdur (Qeyd edək ki, bu sənədləri Azərbaycan Respublikasının Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin rəsmi internet səhifəsindən əldə etmək istəyimiz nəticə vermədi). Bununla yanaşı gender bərabərliyinin təmin olunması üçün mövcud Dövlət Komitəsinin fəaliyyətinin gücləndirilməsi və ya gender bərabərliyi üzrə ayrıca qurumun yaradılması (bu parlament komissiyası da ola bilər) da məqəsədəuyğun olardı.

2. 
   Nümayəndəli orqanlarda, o cümlədən bələdiyyələrdə qadın təmsilçiliyinin təmin olunması üçün seçki sisteminin mümkün islahatlarının nəzərdən keçirilməsi.
   

Bu təklif Avropa Şurası Parlament Assambleyasının 2010cu ildə qəbul etdiyi “Seçki sistemləri vasitəsilə qadınların siyasətdə təmsilçiliyinin artırılması” adlı 1899 saylı Tövsiyəsində də öz əksini tapıb. Bununla yanaşı Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin “Siyasətdə və Dövlət Əhəmiyyətli Qərarların Qəbul Edilməsində Qadın və Kişilərin Balanslaşdırılmış iştirakı” adlı Tövsiyəyə Əlavədə qeyd olunur ki, “Əgər seçki sistemləri seçki orqanlarında qadınların təmsil olunmasına aşkar mənfi təsir göstərirsə, bu sistemləri elə dəyişmək lazımdır ki, onlar qadın və kişilərin balanslaşdırılmış təmsilçiliyinə imkan yaratsınlar”.

3. 
   Seçki sisteminin mümükün islahatları ilə yanaşı bələdiyyələrdə qadın və kişilərin balanslaşdırılmış təmsilçiliyinin təmin olunması üçün kvotaların tətbiqi imkanlarının araşdırılması və qanunvericilikdə təsbit edilməsi.
   

1995-ci il Pekin Fəaliyyət Platforması qadın təmsilçiliyi üçün 30%-lik hədd müəyyənləşdirmişdir. Həmçinin Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin “Siyasətdə və Dövlət Əhəmiyyətli Qərarların Qəbul Edilməsində Qadın və Kişilərin Balanslaşdırılmış Iştirakı” adlı Tövsiyə siyasətdə və dövlət əhəmiyyətli qərarların qəbul edilmə prosesində qadınlar və kişilərin balanslaşdırılmış iştirakı üçün minimal dəhliz kimi, hər cinsdən 40 faizlik təmsilolunma şərtini müəyyən edir.

4. 
   Siyasi partiyaları gender balansının təmin olunması üçün öz daxili qayda və prosedurlarının müəyyənləşdirməyə həvəsləndirmək.
   

Bu təklif ayrı-ayrı vaxtlarda həm Avropa Şurasının, həm digər beynəlxalq təşkilatların, həm də bir sıra QHT-nin müxtəlif tipli sənədlərində də səsləndirilib.²⁰ Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin “Siyasətdə və Dövlət Əhəmiyyətli Qərarların Qəbul Edilməsində Qadın və Kişilərin Balanslaşdırılmış Iştirakı” adlı Tövsiyəyə Əlavənin 27-ci bəndinin izahında deyilir: “Bəzi ölkələrdə siyasi partiyalar digər partiyalara təsir edə biləcək strategiyalar qəbul edib. Hökumət seçilən qadınların sayının artması məqsədilə siyasi partiyaların xüsusi strategiyalarını və metodlarını inkişaf etdirməyə həvəsləndirilməsində aktiv rol oynaya bilərlər...”

5. 
   Yerli əhəmiyyətli qərarların qəbul edilməsində qadın və kişilərin balanslaşdırılmış təmsil olunmasının vacibliyinə ictimaiyyətin diqqətini cəlb etmək məqsədilə məlumatlandırma və maarifləndirmə kampaniyalarının həyata keçirilməsi.
   

Bu kampaniyalar hökumətin gender strategiyasının tərkib hissəsi kimi yerli hakimiyyət orqanlarını, qeyri-hökumət təşkilatlarını və digər sosial tərəfdaşları cəlb etməklə aparıla bilər və cəmiyyətdə qadın və kişilərin rolları ilə bağlı mövcud stereotiplərin dəyişməsində mühüm rol oynaya bilər. BMT-nin Qadınlara Qarşı Ayrı-Seçkiliyin Ləğv Edilməsi üzrə Komitəsinin Müşahidələrinin Yekununda (Komitənin 44-cü sessiyasında qəbul edilmiş Azərbaycana aid sənəd) da bu məsələ xüsusi qeyd olunur.

6. 
   Kənd yerlərində qadınların öz hüquqları haqqında biliklərinin artırılması məqsədilə geniş məlumatlandırma kampaniyalarının hazırlanması və həyata keçirilməsi.
   

CEDAW Komitəsinin sənədində də bu məsələ öz əksini tapıb.²¹ Araşdırmalar göstərir ki, qadın təmsilçiliyinin və qadınların yerli əhəmiyyətli qərarların qəbulunda faktiki iştirakçılığının aşağı olmasının əsas səbəblərindən biri onların öz hüquqları haqqında məlumatlılığının yetərli olmamasıdır.

7. 
   Yerli səviyyədə qərar qəbuletmədə iştirakçılığa qadınların daha böyük maraq göstərmələrini təmin etmək üçün bələdiyyələrin səlahiyyətlərinin və maliyyə imkanlarının artırılması.
   

Araşdırmalar göstərir ki, bələdiyyələrin səlahiyyətləri və maliyyə imkanları məhdud olduğundan bələdiyyə üzvü seçilmiş qadınlar kifayət qədər fəal deyillər. Həmçinin bələdiyyə qulluğu cəlbedici olmadığından qadınlar bələdiyyə qulluğuna daxil olmağa da maraq göstərmirlər.

8. 
   Bələdiyyə üzvü seçilmiş və bələdiyyə qulluğuna daxil olmuş qadınların öz funnksiyalarını səmərəli yerinə yetirmələri üçün onların potensialının artırılmasına yönəlik tədbirlərin təşkili.
   

Araşdırmalar göstərir ki, bələdiyyə üzvü seçilmiş qadınların, eləcə də qadın bələdiyyə qulluqçularının əhəmiyyətli hissəsi bilik və bacarıqlarının artırılmasına ehtiyac duyur. Onların bir çoxu nəinki idarəetmə sahəsində zəruri biliklərə malik deyil, eyni zamanda müasir informasiya texnologiyalarından istifadədə də çətinlik çəkirlər.

9. 
   Yerli idarəetməni həyata keçirərkən gender bərabərliyini fəaliyyətə inteqrasiya etməyə bələdiyyələri təşviq etməyə yönəlik tədbirlərin təşkili.
   

Belə tədbirlər sırasına bələdiyyələrdə genderlə bağlı strukturların yaradılmasının stimullaşdırılması, gender büdcələşməsi ilə bağlı bələdiyyə təmsilçilərinin bilik və bacarıqlarının artırılması və s. daxil ola bilər.

İstinadlar

1. 
   Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası
   
2. 
   “Gender (kişi və qadınların) bərabərliyinin təminatları haqqında” Azərbaycan Respublikasinin Qanunu
   
3. 
   “Məişət zorakılığının qarşısının alınması haqqında”  Azərbaycan Respublikasinin Qanunu
   
4. 
   Azərbaycan Respublikasının Seçki Məcəlləsi
   
5. 
   “Bələdiyyələrin statusu haqqında” Azərbaycan Respublikasinin Qanunu
   
6. 
   “Bələdiyyə üzvünün statusu haqqında” Azərbaycan Respublikasinin Qanunu
   
7. 
   “Bələdiyyə qulluğu haqqında” Azərbaycan Respublikasinin Qanunu
   
8. 
   BMT-nin İnsan Hüquqları haqqında Ümumi Bəyannaməsi
   
9. 
   Mülki və Siyasi Hüquqlar Haqqında Beynəlxalq Pakt
   
10. 
    Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası və onun Protokolları
    
11. 
    “Qadınlara qarşı ayrıseçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi haqqında” Konvensiya (CEDAW)
    
12. 
    Pekin Fəaliyyət Platforması
    
13. 
    Avropa Sosial Xartiyası
    
14. 
    Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin “Siyasətdə və dövlət əhəmiyyətli qərarların qəbul olunmasında qadın və kişilərin balanslaşdırılmış iştirakı” adlı 3 saylı Tövsiyəsi və izahat memorandumu
    
15. 
    Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin “Cinsi ayriseçkiliyə qarşi hüquqi müdafiə haqqinda” 1985-ci il 2 saylı Tövsiyəsi
    
16. 
    Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin “Ailə həyati ilə peşə həyatinin uzlaşmasi haqqinda” 1996-cı il 5 saylı Tövsiyəsi
    
17. 
    Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin “Gender məsələsinə kompleks yanaşma haqinda” 1998-ci il 14 saylı Tövsiyəsi
    
18. 
    Avropa Şurası Parlament Assambleyasının “Qadın və kişilərin hüquq bərabərliyi haqqinda” 1994-cü il 1229 sayli Tövsiyəsi
    
19. 
    Avropa Şurası Parlament Assambleyasının “Qadın hüquqlari sahəsində 1995-ci ildən başlayaraq əldə edilmiş real tərəqqi haqında” 1995-ci il 1269 saylı Tövsiyəsi
    
20. 
    Avropa Şurası Parlament Assambleyasının “Siyasi fəaliyyət sahəsində bərabər təmsil olunma haqqında” 1996-cı il 1413 saylı Tövsiyəsi
    
21. 
    Avropa Şurası Parlament Assambleyasının “Seçki sistemləri vasitəsilə siyasətdə qadın iştirakçılığının artırılması” adlı 1899 saylı Tövsiyəsi
    
22. 
    Avropa Şurası Yerli və Regional Hakimiyyətlər Konqresinin “Yerli və regional səviyyələrdə siyasi həyatda cinslərin dayanıqlı bərabərliyinin dəstəklənməsi üçün” 288 saylı Tövsiyəsi
    
23. 
    BMT-nin Baş Assambleyasının 2000-ci ildə keçirilmiş Xüsusi Sessiyasında (Pekin+5) qəbul edilmiş Yekun Sənədlər
    
24. 
    Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin üzv dövlətlər üçün nəzərdə tutulan 12 mart, 2003-cü ildə qəbul edilmiş “Siyasətdə və Dövlət Əhəmiyyətli Qərarların Qəbul Edilməsində Qadın və Kişilərin Balanslaşdırılmış iştirakı” Tövsiyə və İzahat Memorandumunun Azərbaycanda həyata keçirilməsinin monitorinqi üzrə Hesabat. Gender Bərabərliyi və Qadın Təşəbbüsləri İctimai Birliyi
    
25. 
    “Qafqaz qadınlarının regionun siyasi həyatında iştirakı” adlı analitik hesabat. UNESCO-nun Moskvada yerləşən Azərbaycan, Ermənistan, Belorus, Moldova və Rusiya Federasiyası üzrə Bürosu
    
26. 
    “Qadınların siyasi proseslərdə rolunun artırılması və iştirakçılığının genişləndirilməsi: analitik icmal və Mərkəzi və Şərqi Avropa və Müstəqil Dövlətlər Birliyi ölkələri üçün tövsiyələr”. BMT İnkişaf Proqramının Avropa və Müstəqil Dövlətlər Birliyi ölkələri üzrə regional bürosu
    
27. 
    KADER. Women’s Political Participation and Their Leadership in the Eastern Europe and Commonwealth of Independent States Region.’Ankara, October 2008
    
28. 
    Medea Badashvili. Country Report on Women and Governance: Political Participation of Women and Women’s Leadership in Georgia. Tbilisi, December 2008
    
29. 
    The Global Gender Gap Report 2011. The World Economic Forum
    
30. 
    “Gender Meynstriminqi: Vətəndaş Cəmiyyətinin Rolu. Milli Gender Mexanizminin Monitorinqinin Nəticələri”. Gender Bərabərliyi və Qadın Təşəbbüsləri İctimai Birliyi
    

ƏLAVƏLƏR

Əlavə 1

Siyasətdə və dövlət əhmiyyətli qərarların qəbul edilməsində qadın və kişilərin balanslaşdırılmış iştirakı haqqında üzv- dövlətlərə Nazirlər Komitəsinin Rec (2003) 3 Tövsiyyəsi

(Nazir Müavinlərinin 12 mart 2003-cü il tarixli 831 saylı iclasında Nazirlər Komitəsi tərəfindən qəbul edilmişdir)

Avropa Şurası Nizamnaməsinin 156-cı maddəsinin şərtlərinə müvafiq olaraq Nazirlər Komitəsi,

Avropa Şurasına daxil olan üzv-dövlətlərdə qadınların əhalinin və seçicilərin yarısından çoxunu təşkil etməsini, lakin həmin dövlətlərin çoxunda onların siyasi və dövlət əhəmiyyətli qərar qəbuletmə səviyyəsində çox az təmsil olunmaları halını nəzərə alaraq;

Hüquqi cəhətdən bərabərliyin olmasına baxmayaraq, ənənəvi gender rollarının üstünlüyünün davamlılığına görə, qadınlar və kişilər arasında hakimiyyətin və məsuliyyətin bölünməsinin, iqtisadi, sosial və mədəni resurslardan istifadənin qeyri-bərabər olduğunu nəzərə alaraq;

Seçki sistemlərinin və siyasi partiyalar da daxil olmaqla, siyasi institutların fəaliyyətinin qadınların siyasət və dövlət həyatında iştirakına mane olacağını dərk edərək;

Siyasi və dövlət əhəmiyyətli qərarların qəbul edilməsində qadın və kişilərim balanslaşdırılmış iştirakının, insan hüquqlarının, sosial ədalətin və demokratik cəmiyyətin daha effektiv fəaliyyəti üçün zəruri şəraitin ayrılmaz hissəsi və elementi olduğunu hesab edərək;

Siyasi və dövlət əhəmiyyətli qərarların qəbul edilməsində qadın və kişilərin balanslaşdırılmış iştirakına nail olmaq üçün siyasi prioritetlərin yenidən müəyyənləşdirilməsi və siyasi gündəliyə yeni məsələlərin qoyulması vasitəsilə daha yaxşı və daha effektli siyasətin aparılmasına və həmçinin hamı üçün həyat şəraitinin yaxşılaşdırılmasına gətirib çıxaracağını güman edərək;

Siyasi və dövlət əhəmiyyətli qərarların qəbul edilməsində qadın və kişilərin balanslaşdırılmış iştirakının, Avropanın bərabərlik, sosial birlik, həmrəylik və insan hüquqlarına hörmət prinsiplərinə əsasən qurulması və inkişafı üçün zəruri olduğunu güman edərək;

Avropa Şurası üzv - dövlətlərini və hökumət baçcılarının “siyasi sahələr daxil olmaqla, qadınların və kişilərin cəmiyyətin bütün sahələrində daha balanslaşdırılmış təmsil olunmalarının əhəmiyyətini” qeyd etdikləri və ”qadınlarla kişilər arasında həqiqi bərabərlik imkanlarının əldə edilmədi üçün səyləri davam etdirməyə” çağırdıqları Avropa Şurasının II Sammiti (oktyabr, 1997-ci il) çərçivəsində qəbul etdiyi Bəyannaməni yada salaraq;

İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların qorunması Konvensiyasını (1950-ci il), həmçinin onu Protokollarını nəzərə alaraq;

Avropa Sosial Xartiyasını (1961-ci il), yenidən baxılmış Avropa Sosial Xartiyasını (1996-cı il) və Avropa Sosial Xartiyasının kollektiv şikayətlər sistemini nəzərdə tutan Əlavə Protokolunu (1995-ci il) nəzərə alaraq;

2000-ci ildə Nazirlər səviyyəsində Romada keçirilmiş İnsan Hüquqları üzrə Avropa konfransı çərçivəsində qəbul edilmiş sənədləri nəzərə alaraq;

Avropa Şurasının üzv-dövlətlərinə Nazirlər Komitəsinin aşağıdakı tövsiyələrini nəzərə alaraq: Cinsi ayrı-seçkiliyə qarşı hüquqi müdafiyə haqqında Tovsiyə № R(85)2 ; Ailə həyatı ilə peşə fəaliyyətinin uzlaşması haqqında Tövsiyə №R(96)5; Gender məsələsinə kompleks yanaşma haqqında Tövsiyə №R(98)14;

Parlament Assambleyasının qəbul etdiyi aşağıdakı sənədləri nəzərə alaraq: Qadın və kişilərin hüquq bərabərliyi haqqında Tövsiyə 1229 (1994), Qadın hüquqları sahəsində 1995-ci ildən başlayaraq əldə edilmiş real tərəqqi haqqında Tövsiyə 1269 (1995) və Siyasi fəaliyyət sahəsində bərabər təmsil olunma haqqında Tövsiyə 1413 (1996);

BMT-nin İnsan Hüquqları Ümumi Bəyannaməsini, Vətəndaş və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktı nəzərə alaraq;

BMT-nin “Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv olunması haqqında” Konvensiyasını (CEDAW,1979-cu il), xüsusilə 7-ci 8-ci maddələri yada salaraq;

Həmçinin Pekin Fəaliyyət Platformasında və BMT-nin Baş Assambleyasının 2000-ci ildə keçirilmiş Xüsusi Sessiyasında (Pekin +5) qəbul edilmiş Yekun Sənədlərində mövcud olan öhdəlikləri yada salaraq;

güman edərək ki, demokratiyaya uyğun olaraq qadınların bacarıq və yaradıcılıq imkanlarının, səriştə və səviyyələrinin qəbul edilməməsi artıq davam edə bilməz, əksinə, gender həssaslı olmalıdır, yaşından və təbəqəsindən asılı olmayaraq, bütün qadınlar siyasətin və dövlət əhəmiyyətli qərar qəbuletmənin bütün səviyyələrində cəlb edilməlidir;

Avropa Şurasının insan hüquqları və demokratiyanın bərqərar olunmasına verdiyi yüksək əhəmiyyəti dərk edərək;

Üzv-dövlətlərin hökumətlərinə tövsiyə edir:

1. 
   Müxtəlif yaş və təbəqələri təmsil edən qadın və kişilər arasında qərar qəbuletmədə balanslaşdırılmış təmsil olunmanın demokratiyanın möhkəmlənməsi və inkişafına kömək edəcəyi faktın ictimaiyyətə açıq şəkildə etiraf edərək, qadın və kişilərin bərabər təmsil olunmalarına nail olmağa yardım etmək öhdəliyini öz üzərinə götürmək;
   
2. 
   Seçilmək hüququ və təşkilatların azadlıq hüququ daxil olmaqla, qadınların və kişilərin bərabər siyasi və vətəndaş hüquqlarına kömək etmək və onları müdafiə etmək;
   
3. 
   Qadınların və kişilərin fərdi səsvermə hüququnu yerinə yetirməyə imkanı olduğunu təmin etmək; bununla əlaqədar olaraq “ailə səaverməsi” təcrübəsini ləğv etmək məqsədilə lazım olan bütün tədbirləri görmək;
   
4. 
   Bu tövsiyədə ifadə edilmiş strategiya və tədbirlərin tətbiq edilməsi və həyata keçirilməsi üçün qanunvericiliyə və təcrübəyə yenidən baxmaq;
   
5. 
   Siyasi və dövlət əhəmiyyətli qərarların qəbul edilməsində qadınların iştirak etmək arzularını stimullaşdırmaq üçün xüsusi tədbirləri inkişaf etdirmək;
   
6. 
   Siyasi və dövlət əhəmiyyətli qərarların qəbul edilməsində qadın və kişilərin balanslaşdırılmış iştirak etməsinə nail olmaq üçün müddət təyin etmək;
   
7. 
   Tövsiyənin aidiyyatı siyasi qrumlara, həmçinin dövlət və özəl təşkilatlara, xüsusilə milli parlamentlərə, yerli hakimiyyət orqanlarına, siyasi partiyalara, dövlət idarələri və təsisatlarına, müəssisələrə, həmkarlar ittifaqlarına, sahibkarlar və qeyri-hökumət təşkilatlarının nəzərinə çatdırılmasını təmin etmək;
   
8. 
   Qadın və kişilərin siyasi sahədə və dövlət əhəmiyyətli qərar qəbuletməsində balanslaşdırılmış iştirakına nəzarət etmək və əldə olunmuş nailiyyəti qiymətləndirmək; Nazirlər Komitəsinə bu sahədə olan nailiyyətlər, görülmüş tədbirlər haqqında mütəmadi hesabatlar təqdim etmək.
   

Rec (2003)3 Tövsiyəyə

ƏLAVƏ

Bu tövsiyənin məqsədlərinə müvafiq olaraq qadın və kişilərin balanslaşdırılmış iştirakı o deməkdir ki, siyasi və ya dövlət həyatında qərar qəbul edən orqanın tərkibində hər bir cinsi təmsil edənlərin sayı 40%- dən aşağı olmamalıdır.

Bundan çıxış edərək, üzv-dövlətlərin hökumətlərinə aşağıdakı tədbirlərə nəzər salmaq təklif olunur:

1. 
   Qanunverici və inzibati tədbirlər
   

Üzv-dövlətlər aşağıdakılarını yerinə yetirməlidirlər:

1. 
   Siyasi və dövlət əhəmiyyətli qərarların qəbul edilməsində qadın və kişilərin daha balanslaşdırılmış iştirakını təmin etmək üçün pozitiv tədbirlər daxil olmaqla, mümkün ola biləcək konstitusiya və ya qanunverici dəyişiklikləri nəzərdə saxlamaq;
   
2. 
   Rəsmi dilin, qadın və kişilər qrasında hakimiyyətin balanslaşdırılmış bölüşdürülməsində əks olunması üçün inzibati tədbirlər qəbul etmək;
   
3. 
   Yerli, regional, milli səviyyələrdə keçirilən seçkilərdə namizədlər üçün paritet həddi təqdim etmək məqsədi ilə qanunverici islahatların qəbul edilməsini nəzərə almaq. Əgər söhbət proposional siyahılardan istifadə olunmasından gedirsə, qadın və kişi namizədlər arasında növbələşmə (bir qadım/bir kişi) sisteminin tətbiq edilməsini nəzərdə tutmaq;
   
4. 
   Gender bərabərliyini həvəsləndirmək və təmin etmək məqsədi ilə siyasi partiyaların dövlət maliyyələşdirilməsindən istifadə etmələrini nəzərə almaq;
   
5. 
   Əgər seçki sistemləri seçki orqanlarında qadınların siyasi təmsil olunmasına aşkar mənfi təsir göstərirsə, bu sistemləri elə dəyişmək lazımdır ki, onlar qadın və kişilərin balanslaşdırılmış təmsil olunmasına imkan yaratsınlar;
   
6. 
   Tək bir fərdin eyni zamanda bir neçə seçilmiş siyasi vəzifəni tutmasını məhdutlaşdırmaq üçün müvafiq qanunverici tədbirlərin qəbul edilməsini nəzərdə tutmaq;
   
7. 
   Yerli, regional, milli seçkilərdə seçilmiş fərdlərin əmək şəraitlərinin yaxşılaşdırılması məqsədi ilə və seçki orqanlarına daha demokratik yolla gəlməyi təmin etmək üçün, müvafiq inzibati tədbirlər və/və ya qanunvericilik qəbul etmək;
   
8. 
   Müvafiq qanunverici və ya inzibati tədbirlərin qəbul edilməsi yolu ilə, seçilmiş nümayəndələrə (qadın və kişilər) ailə həyatını və vəzifələrini uzlaşdırmağa imkan yaratmaq, xüsusilə də, seçilmiş nümayəndələrin (qadınlar və kişilər) iş metodları və iş günləri cədvəlinin peşə fəaliyyətlərinin ailə həyatı ilə uzlaşdırılmasına öz təsirini göstərməsi üçün müvafiq tədbirlər görməyə parlament və yerli hakimiyyət orqanlarını həvəsləndirmək;
   
9. 
   Qadın və kişi namizədlər nazirliklərin nəzdində və ya kökumət tərəfindənn dövlət komitələrinə təyin edilərkən, onların balanslaşdırılmış təmsil olunmasını təmin etmək üçün qanunverici və ya inzibati tədbirlərin qəbul edilməsini nəzərə almaq;
   
10. 
    Qadın və kişilərin hökumət və ya başqa dövlət orqanları tərəfindən təyin edilmiş vəzifələrdə balanslaşdırılmış təmsil olunmasını təmin etmək;
    
11. 
    Namizədlərin seçilmə üsullarında, həmçinin rəhbər vəzifələrə təyin olunmaları zamanı gender həssaslığını və onların şəffaflığını təmin etmək;
    
12. 
    Həm qərar qəbuletmə vəzifələrinin paylanmasında gender balanslaşdırılmasına əsaslanaraq, həm də qadınların və kişilərin irəli çəkilməsində bərabər imkanlar yaradılması ilə dövlət idarəçiliyini nümunəvi etmək;
    
13. 
    Beynəlxalq təşkilatlarda və forumlarda bütün milli nümayəndə heyətlərin tərkibində gender balansını təmin etməyə imkan verən qanunverici və ya inzibati tədbirlərin qəbul edilməsini nəzərdə tutmaq;
    
14. 
    Beynəlxalq komitələrə danışıq və vasitəçilik üzrə, xüsusilə sülh prosesi və münaqişələrin həll edilməsində təyin olunma zamanı gender balansına riayət olunmasını nəzərə almaq;
    
15. 
    Siyasi və dövlət əhəmiyyətli qərarların qəbul edilməsində iştirak edənləri cəzalanmamaq şərtilə işdən icazə almağa imkan verən işlə təmin edən şəxsləri dəstəkləyən və həvəsləndirən qanunverici və ya inzibati tədbirlərin qəbul edilməsini nəzərdə tutmaq;
    
16. 
    Siyasətdə və dövlət fəaliyyətində qadın və kişilərin balanslaşdırılmış təmsil olunmasını təmin edən, bərabərlik üzrə milli mexanizmlərin işini dəstəkləmək və möhkəmləndirmək;
    
17. 
    Bütün səviyyələrdən olan parlamentləri qadınların hüquqları və bərabər imkanları üçün, həmçinin gender məsələsinə kompleks yanaşmanın tətbiq edilməsi üçün parlament komitələri və ya nümayəndə heyətləri yaradılmasına təşviq etmək;
    

2. 
   Əlavə tədbirlər
   

Üzv-dövlətlər aşağıdakıları yerinə yetirməlidirlər:

18. 
    Qadın təşkilatları və gender bərabərliyi üzrə təşkilatların siyasətdə və dövlət məsələləri üzrə qərar qəbul edilməsində gender balansının stimullaşdırılmasına yönəlmiş proqramlarını müvafiq tədbirlər vasitəsilə dəstəkləmək;
    
19. 
    Siyasi və dövlət əhəmiyyətli qərarların qəbul edilməsi ilə bağlı vəzifələrdə xidmət etmək arzusunu bildirən qadınlar haqqında məlumatlar bankının yaradılmasını nəzərə almaq;
    
20. 
    Seçilmiş qadın nümayəndələrin yerli, regional, milli və beynəlxalq səviyyələrdə şəbəkələrdə birləşmək imkanını təmin etmək vasitəsi ilə qadınların siyasi fəaliyyətini dəstəkləmək və inkişaf etdirmək;
    
21. 
    Siyasi və dövlət əhəmiyyətli qərarların qəbul edilməsində iştirak etmək arzzusunda olan qadınlara kütləvi informasiya vasitələri ilə əlaqə yaratmaq texnikasını öyrətmək, eləcə də özlərinə inamın möhkəmləndirilməsi və qadın liderlərin inkişafı üçün müvafiq treninqləri, məsləhətçi, nəzarətçi proqramlarını dəstəkləmək və inkişaf etdirmək;
    
22. 
    Seçkiyə namizəd-qadınlara və qadın-deputatlara informasiya və kommunikasiya texnalogiyalarından istifadə edilməsi təliminin təşkilini dəstəkləmək.
    
23. 
    Gənclərin gender bərabərliyi həssaslığının artırılmasına və demokratik vətəndaşlıq hazırlığına yönəlmiş təmsil və təlim fəaliyyətini məktəb proqramlarına daxil etmək;
    
24. 
    Gənclərin, xüsusilə də gənc qadınların ictimai təşkilatların fəaliyyətində iştirakına kömək etmək, bunun nəticəsində, onların qazandıqları bilik, bacarıq və təcrübələrindən gələcək institusional mühitdə, xüsusən siyasətdə istifadə edilməsinə şərait yaratmaq;
    
25. 
    Gənclər təşkilatlarının qərar qəbul edən orqanlarında qadın və kişilərin balanslaşdırılmış iştirakının təmin edilməsini təşviq etmək;
    
26. 
    Milli və mədəni azlıqların, xüsusilə bu azlıqlara aid olan qadınların, qərar qəbuletmənin bütün səviyyələrində daha geniş iştirakını təşviq etmək;
    
27. 
    Seçki orqanlarında qadın və kişilərin balanslaşdırılmış iştirakına kömək etmək məqsədilə, müxtəlif ölkələrdə tətbiq edilən strategiyalar haqqında siyasi partiyaları məlumatlandırmaq; onların qərar qəbuledici orqanlarda qadın və kişilərin balanslaşdırılmış iştirakına yardım etməklə, bu strategiyalardan birinin və ya bir neçəsinin tətbiq edilməsinə həvəsləndirmək;
    
28. 
    Sosial partiyaların (işlə təmin edənlər və müəyyən peşə işçilərini birləşdirən təşkilatların) hazırladıqları və onların öz vəzifələri, həmçinin kollektiv danışıq çərçivəsində, məsul və qərar qəbuletmə vəzifələrində qadın və kişilərin balanslaşdırılmış təmsil olunmasının dəstəklənməsinə yönələn proqramları müdafiə etmək;
    
29. 
    Xüsusilə dövlət siyasətini və ya dövlət xidmətlərini yerinə yetirmək üçün dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən müəssisə və ya assosiasiyalar öz qərar qəbuletmə orqanlarının tərkibində qərar qəbuletmədə qadın və kişilərin balanslaşdırılmış iştirakını təmin edirlərsə, həmin assosiasiyaları həvəsləndirmək;
    
30. 
    Əsl demokratiyanın şərti kimi siyasi və dövlət əhəmiyyətli qərarların qəbul edilməsində qadın və kişilərin balanslaşdırılmış təmsil olunmasının vacibliyinə ictimaiyyətin diqqətini cəlb etmək məqsədi ilə məlumatlandırma kampaniyalarının keşirilməsinə kömək etmək;
    
31. 
    Özəl sektorda, qadın və kişilər arasında məsuliyyətin bölünməsini təşviq etmək məqsədi ilə məlumatlandırma kampaniyalarının təşkil olunmasına kömək etmək;
    
32. 
    Siyasi və dövlət əhəmiyyətli qərarların qəbul edilməsində qadın və kişilərin balanslaşdırılmış təmsilçiliyinin vacibliyinə diqqəti cəlb etmək məqsədilə, cəmiyyətin müəyyən qruplarına, xüsusilə siyasətçilərə və sosial partiyalara, siyasi və dövlət fəaliyyətini həyata keçirənləri təyin edənlərə məlumatlandırma kampaniyalarının aparılmasında kömək etmək;
    
33. 
    Dövlətdə yüksək vəzifəli şəxslərin qərar qəbuletmənin bütün səviyyələrində qadın və kişilərin balanslaşdırılmış iştirakının əhəmiyyətini tam dərk etmələri üçün gender bərabərliyi məsələləri üzrə interaktiv seminarlar təşkil etmək;
    
34. 
    Qərar qəbuletməyə və qərar qəbuletmə mühitinə qadınların iştirakı və təsirini öyrənən tədqiqat institutları və qeyri-hökumət təşkilatlarını dəstəkləmək;
    
35. 
    Qadın və kişilərin səsvermə üsullarını təmin etmək məqsədilə ictimai rəy sorğularına uyğun olaraq səslərin paylanması üzrə tədqiqat aparmaq;
    
36. 
    Qadınların siyasətdə və dövlət sahələrində, bütün səviyyələrdə qərar qəbuledici vəzifələrə yolunu kəsən maneələr haqqında tədqiqatların aparılmasına köməklik etmək və nəticələri dərc etmək;
    
37. 
    Qadınların qərar qəbuletmənin sosial və könüllü bölmələrində iştirakları haqqında gender-həssaslı tədqiqatların aparılmasına köməklik etmək;
    
38. 
    Bütün səviyyələrdə seçilmiş nümayəndələrin iş şəraiti, rolları, funksiyaları, statusları üzrə tədqiqatların aparılmasına kömək etmək;
    
39. 
    İdarəetmə, proqramlaşdırma, təlim, tədris, tədqiqat və nizamlama orqanları daxil olmaqla, kütləvi informasiya vasitələrində qərar qəbuledici vəzifələrdə qadın və kişilərin balanslaşdırılmış iştirakına köməklik etmək;
    
40. 
    Jurnalistika fakultəsi tələblərinin və peşəkar media nümayəndələrinin diqqətini gender bərabərliyi məsələlərinə, seksizm-qadınları ayrı-seçkiliyə məruz qoyan köhnə əxlaq və dərketmə stereotiplərinin aradan qaldırılması ilə bağlı məlumatların genişləndirilməsi və treninqlərin keçirilməsini dəstəkləmək;
    
41. 
    Xüsusən seçkilər zamanı kütləvi informasiya vasitələrində qadın və kişi nümayəndələrin eyni səviyyədə işıqlandırılmasını təmin etmək üçün media nümayəndələrini həvəsləndirmək.
    

3. 
   Monitorinq
   

Üzv-dövlətlər aşağıdakılarını yerinə yetirməlidirlər:

42. Siyasətdə və dövlət həyatında qadın və kişilərin balanslaşdırılmış iştirakı sahəsində hökumətin siyasət aparması üçün müstəqil orqanların – məsələn, paritet müşahidəçi və ya xüsusi müstəqil vasitəçi orqanın yaradılmasını nəzərdə tutmaq və ya bu məsələnin həllini bərabərliyin təmin edilməsi üzrə milli mexanizmlərə tapşırmaq;

43. Gender bölünməsi üzrə beynəlxalq müqayisə edilmiş məlumatlar əsasında qərar qəbuletmədə qadın və kişilərin balanslaşdırılmış iştirakının qiymətləndirilməsi və nəzarəti məqsədilə göstəricilərin müəyyənləşdirilməsi və onların tətbiq edilməsini nəzərdə tutmaq;

44. Siyasətdə və dövlət fəaliyyətində əldə edilmiş nailiyyətlərin qiymətləndirilməsi üçün aşağıdakı göstəricilərdən istifadə edilməsini nəzərdə saxlamaq:

I. Siyasi partiyaya uyğun olaraq parlamentə (milli, federal, regional) və yerli orqanlara seçilmiş qadın və kişi nümayəndələrinin faizlə nisbəti;

II. Siyasi partiyaya uyğun olaraq namizədlərin sayının parlamentlərə seçilmiş qadın və kişilərin faizlə nisbətinin müqayisəsi (müvəffəqiyyət əmsalı) ;

III. Təyin olunmuş assambleyaların nəzdində məsələn, Avropa Şurasının Parlament Assambleasında və Avropa Şurasının Yerli və Regional Hakimiyyətlər Konqresində həmçinin beynəlxalq təşkilat və forumlarda milli nümayəndə heyətinin tərkibində qadın və kişilərin faizlə nisbəti;

IV. Milli, federal və regional hökumətlərin tərkibində qadın və kişilərin faizlə nisbəti;

V. Avropa Şurasına üzv-dövlətlərin milli, federal və regional kökumətlərinin müxtəlif sahələrində qadınların və kişilərin sayı (nazir, dövlət katibi və ümumiyyətlə dövlət xadimləri);

VI. Yüksək vəzifəli məmurların və onların müxtəlif fəaliyyət sahələrinə gorə qadın və kişilərin faizlə nisbəti;

VII.Ali məhkəmədə qadın və kişi hakimlərin faizlə nisbəti;

8. 
   Hökumət tərəfindən təyin olunmuş orqanların tərkibində qadın və kişilərin faizlə nisbəti;
   
9. 
   Milli səviyyədə siyasi partiyaların qərar qəbuledici orqanlarının tərkibində qadın və kişilərin faizlə nisbəti;
   
10. 
    Sahibkarlıq şurası, həmkarlar ittifaqı üzvləri arasında qadın və kişilərin faizlə nisbəti, həmçinin onların milli səviyyədə qərar qəbuledici orqanlarının tərkibində qadın və kişilərin faizlə nisbəti;
    

45. Yuxarıdakı gösrəricilərə əsasən görülmüş tədbirlər və əldə edilmiş naliyyətlər haqqında hesabatları hər iki ildən bir dəfə öz parlamentlərinə göndərmək;

46. Hər iki ildə bir dəfə qərar qəbuletmədə qadınların iştirakı məsələlərində əldə edilmiş naliyyətlər və görülmüş tədbirlər haqqında hesabatları dərc etmək və geniş kütlə arasında yaymaq;

47. Siyasi vəzifələrə namizədlər və seçilmiş nümayəndələr haqqında, cinsi, yaşı, vəzifəsi, fəaliyyət sektoru (dövlət/özəl) və təhsil üzrə statistik məlumatları dərc etmək və yaymaq;

48. Milli xəbərlər və gündəlik informasiya proqramlarında, xüsusilə seçki kompaniyaları dövründə qadın və kişilərin hansının daha çox göründüyünün və necə təsvir edildiyinin müntəzəm təhlilinin aparılmasına həvəsləndirmək.