Belek b. BehrâM

BELON, PİERRE

(ö. 1564) Türk toplum hayatıyla ilgili bir seyahatname kaleme alan Fransız tabiat bilimcisi.

1517'de bugünkü Sarthe ilinin Le Mans şehri yakınında dünyaya geldi. Prusya'da Wittenberg Üniversitesi'nde botanik öğ­renimi gördü. 1540'ta buradan mezun olduktan sonra Fransa Kralı I. François'-nın en güvendiği devlet adamı olan Kar­dinal François de Tournon'nun himaye­sinde yetişti ve onun maddî yardımıyla hayvanları, bitkileri ve topraklan incele­mek üzere Avrupa'nın çeşitli ülkelerin­de dolaştı. Bu arada araştırmalarını Do-ğu'ya da kaydırarak 1546 yılı sonunda Osmanlı Devleti'ne elçi olarak gönderi­len Gabriel d'Aramon'un elçilik heyetine katıldı. 1547 Martında Adriyatik kıyısın­da Ragusa'dan hareket eden Belon Kor-fu, Zante ve Girit üzerinden nisan so­nunda veya mayıs başlarında İstanbul'a ulaştı. Burada üç ay incelemeler yaptık­tan sonra De Fumel'in heyetiyle birlikte Mısır'a gitmek üzere yola çıktı. Gelibolu ile Sakız ve Rodos adalarına uğrayarak Mısır'a varan Belon buradan ekim ayın­da Filistin'in kutsal yerlerini ziyaret edip yeniden kuzeye yöneldi; İç Anadolu'ya gitti. Kışı buralarda geçirdikten sonra ilkbaharda Bursa üzerinden İstanbul'a döndü. Ayrıca elçi G. d'Aramon'un yanın­da Kanunî Sultan Süleyman'ın 1548'de çıktığı İran Seferi'ne katıldı. Seyahatna­mesinin önsözünde 1549 yılı içinde Fran­sa'ya döndüğünü bildiren Belon bu se­yahatlerinde pek çok bitki ve arkeolojik eser topladı. Başka bir gemiyle gönder­diği eşyası Akdeniz'de korsanların eline geçerek kaybolmuşsa da elde ettiği bil­gileri kitaplarında anlattı. Belon Paris yakınındaki Boulogne ormanında 1564 Nisanında kimliği bilinmeyen kişiler ta­rafından öldürüldü.

Bir tabiat bilimcisi olarak en önemli eserlerini bu sahada veren Belon'un XVI. yüzyıl Türk toplum hayatı bakımından ehemmiyet arzeden Les observations de plusieurs singularitez et choses memo-rables, trouvees en Grece, Asie, Judee, Egypte, Arabie et autres pays estran-ges.... adlı seyahatnamesi ilk defa Pa­ris'te 1553'te basılmıştır. İçinde tahta oyma birçok gravür bulunan bu kitap ya­zar tarafından gözden geçirilerek 1554, 1555 ve 1588'de Paris'te tekrar yayım­landıktan başka 1555'te Anvers'te yine Fransızca bir baskısı yapılmış ve 1589'-da Antverpen'de Latince tercümesi neş­redilmiştir. Bu durum Belon'un eserinin ne derecede büyük bir ilgi gördüğüne işaret eder. Seyahatname her ne kadar modern ilim metoduna uymamakta ve bazı görüşleri bakımından çok basit kal­makta ise de gezilen yerler ve buralar­daki örf ve âdetler hakkında yine de de­ğerli bilgiler vermektedir. Beion İstan­bul'da bir dereceye kadar eski eserlerle de ilgilenmiş ve bilhassa Ayasofya'nın Roma'daki Pantheon'dan çok üstün ol­duğunu belirtmiştir. Bu arada Atmeyda-nı'nı, Çemberlitaş'ı ve Edirnekapı civa­rındaki Tekfur Sarayı'nı da görmüştür.

Bilgili bir Türk'ten her çeşit malın, ba­harat ve benzerlerinin adlarını öğrene­rek bunların Fransız imlâsı ile okunuş­larını yazan Belon'un Türkiye'de çıkan mahsullere ilgisi, bunların Fransız tüc­carlarına tanıtılması düşüncesine daya­nır. Belon'a göre İslâm ülkesinde seya­hat, gerekli belgeleri, tercümanı ve Do-ğu'ya mahsus kıyafeti olan bir hıristiyan için zor değildir. Hıristiyanların müslü-man olmaya zorlandıkları iddiasını ise gülünç bulur. İdareciler parayı severler, fakat Türk tüccarı çok namusludur. Be­lon iki yol arkadaşı ile birlikte üç gün boyunca misafir edildiği bir kervansa­rayda ırk ve din ayırımı yapılmaksızın herkese nasıl parasız yiyecek dağıtıldı­ğını anlatır.

Belon Türkier'in yaşayışları, kıyafetle­ri, ibadetleri vb. hakkında da bilgi verir. İslâmiyet ve cennete dair sözleri ise hu­rafelerden ibarettir. Türkier'in çocuk­larına okuma yazma öğretmeye önem verdiklerine işaret eder. En küçük köy­de bile "porche" dediği sıbyan mektep­lerine rastladığını söyler. Oğlanlar gibi kızlar da okula giderler. Yalnız bunların öğretmenleri kadındır. Türkier'in başka dinlerden olanlara karşı büyük müsama­ha gösterdiklerini söyleyen Belon, Türk-ler'de Batı'daki gibi bir asiller sınıfı ol­madığını da belirtir.

XVI. yüzyıl İslâm ve Türk hayatını ta­nımak bakımından çok değerli bir bel­ge niteliğinde olan Belon'un kitabının içindeki bu bilgiler balıkların, bitkilerin, hayvanların tarifleriyle karmakarışık ola­rak verilir. Romanyalı tarihçi lorga'nın da dediği gibi Belon'un bu eseri lüzumsuz bilgilerden ve özellikle hurafelerden ayık­lanarak metotiu bir sıralama ile yeni­den basıldığı takdirde son derecede dik­kat çekici bir metnin ortaya çıkacağı mu­hakkaktır.

Bibliyografya:

J. Chesneau, Le Voyage de M. d'Aramon, ambassadear pour le Roy en Leuant, Paris 1887, Giriş; L. Deschamps, "Pierre Belon, Na-turaliste et explorateus", Reuue de Geog-raphie, XXI, Paris 1887, s. 321-333, 433-440; J. Ebersolt, Constantinople byzantine et les üoyageurs du Leuant, Paris 1919, s. 84; N. lorga. Les Voyageurs Français dans i'Orient Europeen, Paris 1928, s. 34; C. D. Rouillard, The Türk İn French History, Thought and Ltt-terature, Paris, ts. 119401, s. 199-203, ayrıca bk. İndeks; S. H. Weber, Voyages and Trauels in Greece, the fiear East and Adjacent Regions Made Preuious to the Year 180!, Princeton 1953, s. 34-36, nr, 153-161 (Belon'un eserleri­nin Atina'da Gennadios Kütüphanesi'nde bu­lunan nüshaları hakkında); ABr., III, 579.

BELOT, JEAN-BAPTİSTE

(1822-1904) Fransız ilâhiyatçısı ve sözlük yazarı.

Fransa'nın Bourgogne bölgesinde bu­gün Cöte d'Or vilâyetine bağlı olan Lux kasabasında doğdu. Dijon papaz oku­lunda belagat, Grek-Latin edebiyatı ve bir yıl felsefe okudu, özel olarak da gra­mer dersleri aldı. 1842'de Compagnie de Jesus teşkilâtına girdi, geri kaian pa­pazlık tahsilini burada tamamladı. 1844'-te Cezayir'e giderek orada iki yıl Öğret­menlik yaptı. Cezayir'de bulunduğu sı­rada Arapça öğrendi. 1847'de Fransa'­ya döndü ve iki yıl sonra Elements de la Grammaire Arabe adlı eserini yazdı¹⁶². Kilise teşkilâtında çeşitli gö­revlerde bulundu. 1855-1859 yılları ara­sında Roma'da ilahiyat tahsil etti. 1866'-da Lübnan'a gitti. Lübnan'daki ilk iki yı­lını Cizvit papazlarının idare etmekte ol­dukları bir okulda hocalık yaparak geçir­dikten sonra ölümüne kadar kalacağı Beyrut'a gitti. Beyrut'ta yazarlığa ve ya­yımcılığa başladı. Ruhanflik. hıristiyan ha­yatı ve kutsal metinle ilgili birçok Arap­ça eser neşretti¹⁶³, 1872'de Katolik Mat-baası'nın müdürü oldu ve 1898'e kadar bu görevde kaldı. 1898'den ölümüne ka­dar da sadece Arapça bölümüne nezâ­ret etti.

Eserleri:

1- Blements de la Grammaire Arabe.¹⁶⁴

2- Nüha-bü'1-mülah¹⁶⁵. Arap edebiyatından seç­meleri ihtiva eden eserin daha sonra bir­çok baskısı yapılmıştır.

3- el-Ferâ'idü'd-dürriyye Arabiyye ve'î-Faransiyye.¹⁶⁶ Belot bu eserini P. Cuche'un sözlüğünü esas alarak hazırlamıştır. Bu eser de birçok defa basılmıştır; ayrıca küçük hacimli baskıları da vardır.

4- Dictionnaire Français-Arabe.¹⁶⁷

5- Cours Pratique de Langue Arabe.¹⁶⁸

Bibliyografya:

Philip Dî Tarrâzî, Târîhu'ş-şahâfeü'l^Arabiy-ye, Beyrut 1913, II, 81-87; L. ŞeyhO. Tânhu'l-âdâbi'l-^Arabiyye fi'r-rub'i'l-euuei mine'l-kar-ni'l-cişrîrt, Beyrut 1926, s. 33; Serkîs. Mu'cem, i, 587-588; J. Fück, Die Arabischen Studien in Europa, Leipzig 1955, s. 294-295; F. Tutel. el-Müncid fi'i-edeb ae'l-'ulûm, Beyrut 1960, s. 84; Mu.A, I, 402; Necîb el-Akîki, el-Müsteşri-İçtin, Kahire 1965, ili, 1063; III (1980], s. 289-290; Ziriklî, el-AUâm (Fethullah), VIII, 210; P. Louis Cheikho, "Un Orientaliste Jesuite, le P. Jean Belot (1822-1904)", el-Meşrık, VII, Beyrut 1904, s. 1144-1151; H. Fleisch, "Les Peres Cuc-he, Belot et Hava, Auteurs de Dictionnaires Arabes", Arabica, X/l, Leiden 1963, s. 57-61; a.mlf., "Jean-Baptis1e Belot (1822-1906)", a.e., XXV, Leiden 1978, s. 1-9.

1 Ağustos 1123

2 Eylül 1123

3 6 Mayıs 1124

4 haz. Ali Sevim

5 trc. Abdülkerim Obaydın

6 nşr. ve trc. H. D. Andreasyan

7 Kâtib Çelebi, s. 597

8 nşr. Sevim İlgürel

9 nşr. M. Saîd el-Uryân — Muhammed el-Ara-bî

10 nşr. Hüseyin Mü'nis

11 nşr. Selahaddin el-Müneccid

12 nşr. İhsan Abbas

13 nşr. E. Levİ-Provençal

14 trc. F. G. Stokes

15 Tarih, nr. 242

16 Dımaşk 1358/1939

17 İbnü'n-Ne­dîm, s. 273; Muhammed Kürd Ali, Künû-zü'l-ecd, s. 162

18 nşr. Muham­med Kürd Ali

19 Mektebetü's-Sekâ-feti'd-dîniyye

20 Bk. EBÜ'I-HACCÂC el-BELEVİ

21 Brockel-mann, II, 226; Seyyİd Abddülazîz Sâîim, s. 230

22 Bk. Tâcd'l-rnefnk, na­şirin mukaddimesi, I, 11-12

23 Rabat, ts

24 Buharı, "Edeb", 19

25 nşr. Hasan b. Muhammed es-Sâih

26 Dâru lhyâi'1-ls-lâmî

27 nşr. İhsan Abbas

28 nşr. Muhammed Ab­dullah İnan

29 ed-Dîbâcü'l-müzheb içinde

30 Dârü'l-Kutübİ'l-ilmiyye

31 Bk. tarih vesika­ları

32 Temmuz 1964

33 Evliya Çelebi, V, 377-379

34 20 Ekim 1944

35 Bk. Ay-verdi, s. 11

36 İstanbul Atatürk Ktp., Muallim Cevdet, nr. O.90; BA, MAD, nr. 18

37 BA, TO, nr. 370

38 TK, TO, nr. 57, vr. 12öa-b

39 Belâzürî, s. 592

40 Belâzürî, s. 594

41 el-Belhü'1-behiyye

42 1988'de tahminî nüfusu 130.000

43 Keşfü'z-zunûn, I, 289; Muhammed Mahrûs Abdüllatîf el-Müderris, I, 42-43

44 trc. Abdullah Muhammed b. Muhammed el-Belhî

45 TSMK, Hazine, nr. 486

46 Kitâbü'l-Medhal fı'l-ah-kâmi'i-felekiyye. Süleymaniye Ktp., Ye-nicami, nr. H93, Ayasofya, nr. 2702; Nu-ruosmaniye Ktp., nr. 2799

47 Nuruosmaniye Ktp., nr. 2799/2. Eserleri ve diğer yazmaları hakkında ge­niş bilgi için bk. Sezgin, VII, 176-177

48 Tezkîretü'l-huffSz, II, 690

49 Bk. Sezgin, I, 188, 220

50 bk. EBÛ MUTİ' el-BELHİ

51 el-Fihrist, s. 153

52 el-Müel, II, 158

53 el-Fihrist, s. 357

54 Bk. Kutiuer, s. 131-132; Abdullah Ni'met, s. 119

55 Bk. Beyhakî, s. 27

56 Bk. Safedî, VI, 378

57 Bk. Yâküt, ili, 65-66

58 Bk. Hudûdü'l-'âlem, s. 19

59 Bk. Mesâlihu'l-eb-dân ue'l-enfüs, s. 273-275

60 Ayasofya, nr. 3740, 3741

61 Frankfurt 1984

62 Mektebetü'l-hakîm el-âmme, nr. 632

63 Resâ'üü Ebi'l-Hasan el-cÂmirt.., s. 165

64 Halîfât, s. 167

65 Paris 1899-1919

66 Brockeimann, I, 222; Zlriklî, VII, 159

67 Felâslfetü'ş-Şfa, s. 117, 127

68 nşr. Fuat Sezgin

69 nşr. Fuat Sezgin

70 nşr. Sahbân Halîfât

71 Bk. Ka'b

72 Bk. Muhammed B. Fazl El-Belhl

73 Sovyet halkları müziğinin kısa tarihi, 1. bölüm, Kırgız, Ka­zakistan, Türkmen, Tacikistan ve Özbekis­tan'ın müzik kültürü, Moskova 1962

74 Sovyet halk­ları müziğinin kısa tarihi, 2. bölüm, Azer­baycan, Ermeni ve Gürcü müzik kültürü, Moskova 1963

75 Bk. Bibl

76 Tezkire, s, 27

77 TSMK, Hazine, nr. 1281, 1282; İÜ Küp., TY, nr. 2382, 6195; Süleymaniye Ktp., Âşir Efendi, nr. 264, La­la İsmail, nr. 366; Bursa Genel Ktp., nr. 122; DTCF Ktp., nr. 428

78 TY, nr. 1182

79 Ankara 1985

80 İÜ Ktp.,TY, nr. 2206; İskilip Halk Ktp., nr. I217/5

81 Millet Ktp., Ali Emîrî, nr. 665

82 Türk Kültürü Araş­tırmaları İ. Kafesoğiu Hâtırasına Armağan, XXII / 1-2, Ankara 1985, s. 75-91

83 TY, nr. 1653, 9845

84 Bk. Divan, s. 125 vd

85 İstanbul 1258

86 Divan, s. 85, 109

87 Esâmi; s. 87

88 Tahrtb-İ Harabat, s. 114 vd.

89 Paris 1894

90 3. seri, IX Ocak 1840I, s. 5-29

91 Ocak 1842

92 Kasım - Aralık 1851, Şubat - Mart 1852

93 4. seri, XIX [Nisan 1852], s. 365-378

94 Kasım-Aralık 1852

95 5. seri, IV (1854), s. 482-518

96 5. seri, XVIII [1861|, s. 390-431, 477-517; XIX |18Ö2|, s. 156-212, 257-358

97 6. seri, İli [18631, s. 416-489; )V 11864], s. 242-296, 301-390, 477-530; V M865I, s. 127-167

98 6. seri, XV [1870], s. 187-301

99 5. seri, XVII [1861], s. 175-256, 281-357

100 6. seri, VII [1866], s. 523-552; VIII 11866], s. 126-154

101 6. seri, XI |I868], s. 465-491; XIV 11869], s. 65-95; [1871|, s. 125-157; 7. se­ri, ! 11873], s. 522-563; IX [1877], s. 122-146

102 Le Conlempomin, Re-uue d'Economie Chretienne, 1869

103 JA, 5. seri V H855İ, s. 548-571

104 Paris 1841

105 Paris 1841

106 Pa­ris 1841

107 Paris 1843

108 nşr. A. de Chatel

109 Bk. APOLLONİOS

110 Câsiye 45/ 24

111 Ebû Dâvûd, "Cenâ'iz", 70; Müsned,III, 197

112 nşr. Muhammed b. Ali el-Ekvâ1

113 Dâru Mektebetî'l-Hayât

114 1. Krallar, 10/1-10, 13; II. Tarihler, 9/1-9, 12

115 Bk. EJd, XIII, 1424

116 Karşılaştır­malı bilgiler için bk. Canova, s. 109-113

117 M, 11,492; E/2|İng.l, 1, 1220

118 Çağatay, s. 13

119 krş. a.e., s. 17

120 Seyahatname, II, 7-8; VIII, 11 5, 249; X, 958

121 nşr. Merkezü'd-Dirâsât

122 Yk. bk

123 Bk. Abbasîler [Sanat]

124 Persische Reisebil-der trc. K. von Schab, Hamburg

125 London 1897, 1928

126 London 1907; Almanca'si: Durch die Wüsten und Kulturstatten Syriens, Leip-zig 1908

127 Lon­don 1909

128 Oxford 1913

129 London 191!, 1924

130 Amida, Heidel-berg 1910

131 Heidelberg 1913

132 London 1927

133 London 1937

134 Londra 1926, 1968

135 Edinburgh 1953

136 Edin­burgh 1970

137 Bk. Arberry, 1, 14

138 MW, XLVIll/3 119571,5.248

139 Glasgow (Jniversity Oriental Society Transac-tions, IV [1913-1922), s. 37-38

140 MW, XX 119301, s. 120-124

141 Surah VII: 44, MW, XXII [1932|, s. 43-48

142 MW, XXIII 119331, s. 117-120

143 MW, XXIV (1934), s. 13-19

144 MW, XXIV (1934), s. 145-154

145 MW, XXIV (1934)], s. 330-340

146 School of Oriental Studies Bulie-tin, Cairo 1935, s. 1-9

147 Glasgoıv (Jniversity OrientaS Society Transactions, VII (1934-1935), s. 16-24

148 JRAS 119371, s. 233-244

149 MW, XXIX 11939!, s. 55-62

150 a.e, XI (1942-1944), s. 9-15

151 Studia Semitica et Orienta-ita, II (1945), s. I-20

152 MW, XXXVIII 119481, s. 29-42

153 Mayıs 1931

154 Şah­sî tetkikler, mühim tercümeler vs

155 Hafriyat neticeleri, kurumumu­zun faaliyeti, tarih hareketleri, kongreler vs.).

156 Vesika­lar, eski ana metinler, kanunnâmeler, ay­nen ve icabına göre tenkitli ve hâşiyeli ola­rak neşredilecektir

157 Beileten'in 70. sayısına kadar çı­kan sayılandaki yazıların indeks

158 Kasım 966

159 Bk. İbn Hâkân el-Kaysî, s. 239-244; Yâküt, XIX, 176-185

160 Cezuetü'l-muktebis, s. 349

161 nşr. Muhammed Ali Şevâbike

162 Vals 1849

163 Bu eserler için bk. H. Fleisch, s. 3-4

164 Taş baskısı, Vals 1849

165 A. Rodet ile birlikte; I-V, Bey­rut 1870-1874

166 Vocabulaire Arabe-Français. Beyrut 1883

167 Beyrut 1890

168 Beyrut 1896