313 Aristoteles, I, 142; İbn Zür'a, s. 108;İbnSînâ,eş-Şi/S*,s. 54, 57, 65; İbn Rüşd, 7e/hîş, s. 500
314 İbn Sînâ, eş-Şifâ', s. 23 i, 389; en-Necat, s. 83-90; Kitâbü't-Hidâye, s. 105-106; el-İşârât, s. 48; el-Mûcez, s. 158-159; Esîrüddin Ebherî, s. 78-80; îsâ b. Muhammed b. Abdullah el-îcîes-Safevî, s. 202
315 el-haddü'1-evsat, el-haddü'I-müşterek
316 İbn Sînâ, eş-Şifâ\ s. 54, 451; en-Necât, s. 52-53
317 İbn Sînâ, eş-Şifa3, s. 108-119; el-Işârât, s. 49-55; İbn Rüşd, Te/htş, s. 158vd
318 Atay, XVI [19701, S- 58-66; Plattt, sy. 18 [1988], S. 177-178
319 eş-Şifâ\ s. 295-356
320 a.g.e., s. 356-357
321 en-Necâi, s. 83-90; Kitâbü'l-Hi-dâye, s. 105-106; el-İşârât, s. 48,56; el-Mû-cez, s. 159
322 Esîrüddin Ebherî, s. 78-80; îsâ b. Mu-hammed el-îcîes-Safevî, s. 202
323 s. 49-55
324 ibn Rüşd, Tethîs,s. 143
325 İbn Sînâ, eş-Şifâ\ s. 108, 1 19-120, 185-186; el-İşârât, s. 54-55; İbn Rüşd,7e/Auş, s. 158
326 Blanche, s. 77-78
327 eş~Şifâ\ s. 107; el-İşârât, s. 49
328 Tecâlîk,s. 184-185
329 Tedhiş, s. 152, 171-173
330 et-Taknb, IV, 228
331 Atay, XVI | J970|, s. 46-54
332 Blanche, s. 77-78, 115
333 a.g.e.,s. 82
334 a.g.e., s. 169-170
335 İbn Sînâ, eş-Şifâ\ s. 106, 389-390; en-Necât, s. 52; Ki-tâbü't-Hidâye, s. 92; el-İşârât, s. 57-58
336 İbn Sînâ, eş-Şifâ\ s. 390-392, 406
337 Fâ-râbî, Kitâbü'l-Kıyâs, II. 31; İbn Zür'a, s. 167; İbn Sînâ, eş-Şi/â5, s. 390-401; el-İşârât, s. 57-58; İbn Rüşd, Telhis, s. 234-237
338 Fârâbî, Kitâbü'l-Kıyâs, II, 35; Kitâbü'l-Kıyâsi'ş-şağir, II, 83
339 Telhis, s. 234-237
340 eş-Şifâ, S. 397
341 Fârâbî, Kitâbü'l-Kıyâs, II, 33-34; Kitâbü'l-Kıyâsi'ş-şağlr, U, 86-87; Şerhu'l-Kıyâs, II, 278, 351; İbn Sînâ, eş-Şifâ', s. 80-81, 409, 41 1, 41 5; el-İşârât, s. 58
342 elAşârât, s. 57
343 Fârâbî, Şerhu'l-Kıyâs, II, 305; İbn Sînâ, en-Mecât, s. 92-93; İbn Rüşd, Telhis, s. 242
344 Aristoteles, I, 207; İbn Sînâ, eş-Şı/â', s. İ08, 432, 448; el-İşârât, s. 51; İbn Rüşd, Telhis, s. 237-238
345 İbn Bâcce.s. 193
346 İbn Rüşd, Telhis, s. 1 52
347 Kindî, s. 380-381; İbn Hazm, IV, 220
348 İbn Hazm, IV, 229-230
349 Fârâbî, Kitâbü'l-Kı-yâs, II, 19; Kitâbû'l-Kıyâsi'ş-şağir, s. 75
350 İbn Bâcce, s. 182
351 İbn Sînâ, eş-Şifâ', s. 3-5; el-İşârât, s. 59; İbn Rüşd, Telhis, s. 138-I39
377 şer'î hükümlerin araştırılması konusundaki içtihadın kıblenin araştırılması konusundaki içtihada kıyas edilmesinin eleştirisi İçin bk. Muhammed b. Ahmed et-Ti-limsânî, Şerhu't-Me'âlim, li, 275
378 el-İhfcâm, Vll, 117, 177
379 Şener, s. 70
380 kıyası ilk kullanan kişinin Ebû Hanîfe'nin hocası Hamtnâd olduğu ve Ebû Hanîfe'nin de kıyası geliştirip sistemleştirdiği yönündeki tesbit için bk. E/2|İng.|, V, 239
381 el-Macârif, s. 494-500
382 er-Risâte, s. 477
383 Zerkeşî, V, 13. 33
384 Fahreddin er-Râzî, Şafiî'nin ktyâsü'l-eşbâh olarak nitelediği işlemi fakihlerin çoğunun kıyâsü't-tard şeklinde adlandırdığını söyler, bk. Mefâtî-hu'l-ğayb, 111, 254
385 Zerkeşî, V, 20
386 el-Haşr59/2
387 el-Ankebûr.29/51
388 Cessâs, IV, 32; bu konuda Müzenîile Dâvûd ez-Zahirî arasındaki tartışma ve Cessâs'ın Davud'a cevabı için bk. a.g.e., IV, 26
389 Zerkeşî, V, 25, 26
390 s. 18
391 er-Risâle, s. 40,479
392 Alâeddines-Semerkandî, II, 792
393 a.g.e., H, 794; Lâmişî, s. 177
394 Fuşûtü'l-bedâyi1, il, 274-275
395 Mirkâtü'l-vüşûl, s. 48; tarifte niçin asıl ve fer' yerine "mezkûr", İspat yerine "ibâne" kelimelerinin seçildiğine, "hükmün misli, illetin misli" gibi İfadelerin kullanıldığına İlişkin açıklama İçin bk. Lâmişî, s. 178; Alâeddin es-Semerkandî, 11,793
396 e/-Vüşûf, 11,218
397 Bâkıllâ-nî'nin tanımına yöneltilen eleştiriler ve bunlarla ilgili tartışmalar için bk. İmâmü'l-Haremeyn el-Cüveynî, ei-Burhân, II, 745-747; İbn Berhân, II, 218-221: Zerkeşî, V, 8-10; farklı kıyas tanımları için bk. İbnü'1-Hâ-cib, s. 166; Beyzâvî, s. 209; Zerkeşî, V. 7:Tâ-ceddin es-Sübkî, II, 131; Şevkânî, s. 198
398 Muham-medb. Hasan el-Bedahşî, ili, 8-9
399 Zerke-şî, V, 7-8
400 Hillî, s. 217
401 s. 52-56
402 İslam Hukukunda Deliller, il, 243
403 a.g.e., II, 244; kıyasın kapsamı konusunda bir değerlendirme için bk. Cessâs, IV, 99-102
404 a.g.e., IV, 1 22; Ebü'l-Hüseyin el-Basrî, II, 235; Gazzâ\l İslam Hukukunda Deliller, II, 235
405 Mebâdi'ü'l-vüşûl, s. 218; aynı görüş İçin bk. İbnRüşd, et-Zarûrlfi uşûli'l-fıkh,s. 124-129; bu İşleme ancak mecaz yoluyla kıyas denilebileceği hususunda bk. Gazza\t İslam Hukukunda Deliller, 1, 50
406 Bey-zâvî, s. 209
407 Fahreddin er-Râzî, el-Mahşül, 11/2, s. 478-479; İbnü'l-Hâcib, s. 190-192; Zer-keşî, V, 30-31
408 bu konudaki görüşler ve tartışmaların ayrıntısı için bk. Ebü'l-Hüseyin el-Basrî, II, 235-240; Bâcî, s. 556-558; Ebû İshak eş-Şîrâzî, et-Tebşıra, s. 436-439; İmâ-mü'1-Haremeyn el-Cüveynî, el-Burhân, II, 573-581; Gazzâlî, İslam Hukukunda Deliller, II, 235; Fahreddin er-Râzî, et-Mahşûl, 11/ 2, s. 478-479; İbnü'l-Hâcib, s. 190-192; Bey-zâvî, s. 221; Tâceddin es-Sübkî, II, 135; Zer-keşî. V, 31-33
409 Bidâyetü'l-müctehid, 1, 3-4; ilhak işlemlerinin çeşitleri ve hangilerinin kıyas kapsamında olduğu hakkında bk. İmâmü'l-Haremeyn el-Cüveynî, el-Burhân, II, 573-581
410 Bâkıllânî. 312
411 Esâsü'l-kıyâs, s. 18; krş., İslam Hukukunda Deliller, I, 50
412 İstam Hukukunda Deliller, I, 50
413 Mâzerî'nin isim vermeksizin "bir nıüteahhir usulcü" diyerek Gazzâlî'ye yönelttiği eleştiri için bk. Şâtı-bî. IV, 249-250
414 Nihâyetü's-sûl, 111, &;Şerhu'l-Keokebi'l-münîr, IV, 7-8
415 İbn Berhân, 11,221-223; mantıkî kıyas -şer'î kıyas ayırımı konusundaki tartışmalar için ayrıca bk. Bâcî, s. 529-531
416 Bâcî, s. 626-627; Gazzâlî,Mihakkü'n-nazar, s. 70
417 el-Encüm, s. 230
418 Miftâhu'l-uüşûl,s. 129, 154-156
419 İslam Hukukunda Deliller, Iİ, 267; Hârizmî, birçok fakihin illet kıyası İle şebeh kıyası arasında ayırım gözetmediğini öne sürer, bk. Mefâtîhu'l-£ulûm, s. 22
420 Şemseddin Muham-med b. Osman el-Mardînî, s. 222
421 İhkâmü'l-fuşût, s. 626-627; Bâcî'nin ifadesine göre Bâkıllânî ceİÎ kıyas tabirini İllet ve delâlet kıyasını içine alacak şekilde kullanmaktadır
422 İslam Hukukunda Deliller, II, 266-267; illet kıyası ve şebeh kıyası arasındaki fark için ayrıca bk. Karâfî, III, 263
423 Mt-zânü'l-uşûl, 11, 798-8 i 7
424 er-Ri-sâ/e, s. 477-479; kıyasın deliller hiyerarşi-sindeki yerine ve değerine ilişkin olarak bk. Ebû Salih Mansûr b. İshak es-Sicistâ-nî, s. 27, 1 1 2; Ebû Ali eş-Şâşî, s. 308; Bâ-killânî, I, 221 -225; Ebü'J-Hüseyin el-Basrî, 11, 189-195; Bâcî, s. 187. 507; Fahreddin er-Râzî, el-Mahsûl, 1/1, s. 94; kıyası mücte-hidin istidlali olarakgörenlerle asıldaki ve fer'deki hükme delâlet eden anlam olarak görenler açısından kıyasın delil olup olmadığına dair bir değerlendirme için bk. Zerkeşî.V, 12; Şevkânî, s. !98
425 Zerkeşî, V, 28
426 kıyasla ulaşılan sonucun din olarak adlandırılmasının cevazı tartışması için bk. Ebü'l-Hüseyin el-Basrî, [|, 243-244; Zerkeşî, V, 14; Mahallî. 11,210
427 aksi yönde bir İddia için bk. Ebû Salih Mansûr b. İshakes-Sicistânî, s. 149
428 kıyas-haber-i vâhid çatışmasına ilişkin görüşlerin ayrıntıları için bk. Ebû Salih Mansûrb. İshakes-Sicistânî, s. 149; Şemsüleimme es-Serahsî, I. 327-328, 339;Zerkeşî,V, 34-35; İbn Âbidîn. s. 198
429 el-Usûl, II, 106; bu konuda diğer Örnekleriçin bk. İbn Rüşd, Bidâyetü'l-müctehid, I, 269; II, 271, 350, 356
430 Şemsüleimme es-Serahsî, II, 106
431 bu konudaki görüşler ve gerekçeler için bk. İbn Hazm, IV, 120; Şemsüleimme es-Serahsî, II, öö; Gazzâiî, İslam. Hukukunda Deliller, 11, 134, 137, 141; Alâeddin es-Semerkandî, 1, 469-471; bu tartışmanın yansıdığı birkaç problem için bk. İbn Rüşd, Bidâyetü'l-mücte-hid.\. 111, 136, 309,317, 359; II, 122,241, 296,365
432 e/-aşû(, II, 174
433
434 asıl terimiyle kastedilenin benzetme yapılan konu mu, aslın hükmü mü yoksa aslın hükmünün delili mi olduğu konusunda bk. İbnü'l-Hâcib, s. 167
435 bk. illet
436 Ebû Sâlih Mansûrb. İshakes-Sicistânî, s. 165; Şemsüleimme es-Serahsî, II, 232-233; İbnü'l-Hâcib, s. 192-202; Sirâced-din el-Urmevî, II, 209-221; Muhammed b. Ahmed et-Tilimsânî, Miftâhu'l-uüşûl, s. 156-159
437 Ebû İshâkeş-Şîrâzî. et-Tebşıra, s. 447
438 İbnü'I-Hâcib, s. 169; Beyzâvî, s. 239
439 İbn Berhân, II, 232-233
440 İbn Dâvûd ez-Zâhirî ve bazı Haricîler
441 bilginin zaruri olduğunu savunanların bazıları ve İmâmü'I-Haremeyn ei-Cüveynî'nin tesbi-tinegöreAhmedb. Hanbe!;bk. ei-Burhân, il, 751
442 Ebû ishak eş-Şîrâzî, Şerhu'l-Lümac, 11, 760-761; Nazzâm'ın kıyası aklen imkânsız görmediği, fakat şeriatın kıyas mantığına uygun düşmeyen bir yapıya sahip olduğu gerekçesiyle kıyası inkâr ettiğinin tesbitî içinbk. İbn Berhân, II, 233; Zerkeşî, V, 20
443 Muvaffakud-din ibn Kudâme, s. 147
444 ibn Berhân, II, 243
445 Ebû İshak eş-Şîrâzî, Şerhu'l-Lüma1, II, 760
446 İbnül-Hâcib, s. 186; Beyzâvî, s. 209; Tûfî, III, 246
447 Cessâs, IV, 75-76
448 ibn Berhân, II, 238
449 el-MuuâfakâL,U, 186-188;III, 36-37
450 zanna ve bilgiye dayanmaksızın söz söylemeyi yeren âyetler: el-Bakara 2/80, 169; el-En'âm 6/116; el-ATâf 7/33; Yûnus 10/36; el-İsrâ 17/36; el-Ahzâb 33/10; el-Câsiye 45/32; el-Hucurât 49/12; en-Necm 53/28; Kur'an'da her şeyin açıklanmış olduğunu İfade eden âyetler: el-En'âm 6/38;en-Nahl 16/89; el-Ankebût 29/ 51; Allah'ın İndirdiğiyle hükmetmeyi öngören, tartışma konusu olan konuların Allah ve Resulü'ne götürülmesinin gerektiğini ifade eden ve kendiliğinden hüküm vermeyi kötüleyen âyetler; en-Nisâ 4/59; el-Mâide 5/44, 49; en-Nahi 16/116; el-Hucurât 49/1
453 Taberânî, XVIII, 90; Hâkim, IV, 430; kıyas karşıtlarının gerekçelerinin ayrıntıları için bk. Muhammed b. Ahmed et-Tilimsânî, Şerhu'l'Me'âlim, II, 275-298; Zerkeşî, V, 25-26
454 Ebû Salih Mansûr b. İs-hak es-Sicistânî, s. 153
455 İslam. Hukukunda Deliller, II, 216-217, 239
456 Kitâb fîuşûli'l-fıkh, s. i 82-183
457 İbn Berhân,!!, 239-241, 249
458 el-Haşr 59/2
459 el-Haşr 59/2 ayetinin kıyasa delaletiyle ilgili olarak bk. Cessâs, IV, 31, 33; İbn Berhân, II, 247; İbnü'l-Hâcib, s. 190; Beyzâvî, s. 209; Sadrüşşerîa, M, 54-55; Zerkeşî, V, 25, 26
460 Lâmişî, s. 18i
461 ibn Berhân, II. 248-249
462 İmâmü'i-Haremeynel-Cüveynî, e/-Burhân, II, 763; İbn Berhân, II, 242; Zerkeşî, V, 29
477 İzzeddin İbn Abdiisselâm, II, 166;Zerkeşî, II, 335; M, 13, 82; Ali b. Süleyman el-Merdâvî, III, 2 1 5; V. 225-226; VI, 194; Şemseddin er-Remlî. IV, 44, 228; V, 158; Muhammed b. Ahmed ed-Desûki, II, 198, 207, 305, 350; III, 71-77, 95. 97, 336, 500; İbn Âbidîn, IV, 531