Bibliyografya : 6 mahzum (benî mahzûM) 6

MA'KIL B. SİNAN

Ebû Muhammed Ma'kıi b. Sinan b. Muzahhir (Müzahir) el-Eşcaî (ö. 63/683)

Harre Savaşı'nda öldürülen sahâbî.

Gatafân kabilesinin Eşca' koluna men­sup olup Ebû Abdurrahman, Ebû Yezîd, Ebû îsâ ve Ebû Sinan künyeleriyie de anı­lır. Kabilesinde ilk müslüman olanlardan­dır. Resûl-i Ekrem tarafından Benî Hilâl b. Âmir'e İslâm davetçisi olarak gönderilen Ma'kil Mekke'nin fethinde kabilesinin sancağını taşıdı; fetihten sonra bir müd­det orada kaldı, ardından Medine'ye dön­dü. Kaynaklarda bir süre Kûfe'de kaldığı.

Hz. Ömer döneminde tekrar Medine'ye gelip yerleştiği kaydedilmektedir. Eme-vîler devrinde Medine valisi tarafından Ye­zîd b. Muâviye'ye biat etmek üzere gön­derilen heyette yer aldı. Emevî kuman­danlarından Müslim b. Ukbe'ye kendile­rine istemeyerek biat ettiklerini söyledi ve Yezîd'in başta içki olmak üzere bazı haramları işlediğini anlattı. Daha sonra Yezîd b. Muâviye'ye karşı muhalefetleri giderek büyüyen Medineliler, valiyi ve Ye-zîd'i görevden uzaklaştırma karan alıp en-sardan Abdullah b. Hanzale'ye biat ettiler. Fakat bu seçim ensara üstünlük sağladı­ğı için huzursuzluğa yol açtı. Bunun üze­rine Kureyş ve mevâlîsinin başına Abdul­lah b. Mutr, muhacirlerin başına Ma'kıi b. Sinan getirildi. Yezîd b. Muâviye ile Me­dineliler arasındaki anlaşmazlık Harre Sa-vaşfna sebep oldu. Medineliler'le Emevî kuvvetleri arasında Harretülvâkım'da cereyan eden savaşta Emevî kumandan Müslim b. Ukbe galip geldi ve ertesi gü­nü Küba'da Medineliler'den biat aldı. Bu­na karşı çıkan bazı kişilerle birlikte Ma'kıi b. Sinan da öldürüldü. Ma'kıl'in Nevfel b. Mûsâ tarafından öldürüldüğü kaydedilir.

Cesaretiyle tanınan Ma'kıi b. Sinan Hz. Peygamber1 den hadis rivayet etmiş, ken­disinden de Alkame b. Kays, Mesrûk b. Ecda", Esved b. Yezîd, Salim b. Abdullah, Hasan-ı Basri gibi âlimler rivayette bulun­muştur. Ma'kıl'in rivayetleri Ebû Dâvûd. Tirmizî, İbn Mâce ve Nesâî'nin es-Sü-nen'lerinde yer almıştır.

Bibliyografya :

İbn Sa'd, et-Tabakât, IV, 282-283; VI, 55; İbn Hazm, Cemhere, s. 249; İbnü'1-Esîr, Üsdü'l-ğâ-be(Bennâ), V, 230-23Î; Mizzî, Tehzlbü'l-Kemâl, XXVIII, 273-274; Zehebî, Aclâmü'n-nübelâ\ II, 576-577; İbn Hacer. el-işâbe, III, 446; Mustafa Sabrı Küçükaşcı, "Harre Savaşı", DİA, XVI, 245-246. Ahmet Yücel

MA'KIL B. YESAR

Ma'kıl b. Yesâr b. Abdillâh el-Müzenî (ö. 59/679) Sahâbî.

Müzeni nisbesi dedelerinden Osman b. Amr'ın annesi Müzeyne bint Kelb'den gelmektedir. Künyesi hakkında Ebû Ab­dullah, Ebû Yesâr ve Ebû Ali şeklinde üç farklı rivayet vardır. Hudeybiye Antlaşma-sı'ndan önce müslüman olduğu anlaşıl­maktadır. Bey'atürrıdvân'da bulunan, haklarında Allah'ın rızâsını müjdeleyen âyetin ³¹⁷ indiği ashaptan bi­ridir. Boşanmış kadınların iddet süresini tamamladıktan sonra kocalarıyla tekrar evlenmek istemeleri halinde onlara mâni olunmamasını emreden âyetin ³¹⁸ Ma'kıl'in bu durumdaki kız kar­deşine engel olması üzerine nazil olduğu rivayet edilir.³¹⁹

Hz. Peygamber, Ma'kıl'i kabilesindeki bazı ihtilâfları çözmek üzere kadı olarak görevlendirmişti. Ma'kıl, Hz. Ömer döne­minde kurulan Basra'ya ilk yerleşenler­den olup bu şehrin gelişmesinde önemli katkıları olmuştur. 18 (639) yılında Hz. Ömer'in Ma'kıl'i burada bir sulama kana­lı açmak üzere görevlendirdiği, onun da Basra yakınlarında kendi adıyla anılan (Nehr-i Ma'kıl) kanalı açtırdığı rivayet edi­lir. Bir rivayete göre ise kanalı Ebû Mûsâ el-Eş'arî kazdırmış. Hz. Ömer onun Ma'kıl eliyle açılmasını istemiştir.³²⁰ Daha sonra Ziyâd ta­rafından Übülle'de kazdırılan bir kanalın açılışı da hayatta olan az sayıdaki sahâ-bîden biri olması dolayısıyla ona yaptırıl­mıştır.³²¹ Ziyâd. Ma'kıl ailesi­ne Basra'da iktâ yoluyla araziler tahsis etmişti. Burada yetişen bir tür hurmaya ona nisbetle "ma'kılî" denilmiştir. Ma'kıl, Hz. Ali döneminde İran fetihlerine katıl­mış. Abdullah b. Abbas'm Basra valiliği sırasında Abdullah b. Âmir b. Küreyz'in İstahr'ı İkinci fethinde de ordunun bir kanadına kumanda etmiştir.³²² Ölümüyle sonuçlanan hastalığı sı­rasında kendisini Vali Ubeydullah b. Zi-yâd'ın ziyaret ettiğine ve cenaze nama­zını Ubeydullah'ın kıldırdığına dair riva­yetlerden ³²³ Ma'kıl'in übeyduliah'ın öldürüldüğü tarih olan 66 (685-86) yılından önce vefat ettiği anla­şılmaktadır. Ma'kıl'in ölümüyle ilgili ola­rak İbn Kesîr 59 (679) senesini verirken Buhârî onu 60-70 (680-690) yılları arasın­da vefat edenler içinde zikreder.

Sahih ve sünen türü hadis mecmuala­rında Ma'kil'den sınırlı sayıda hadis riva­yeti bulunsa da Ahmed b. Hanbel'in el-Mü'sned'inde ondan yirmi yedi (V, 25-27),Taberânrnine-Mucemü-îebîr'in-de mükerrerleriyle birlikte 100 civarında rivayet mevcuttur. Kendisi Nu'mân b. Mukarrİn'den rivayette bulun­muş, ondan da kızı Hind, oğlu Abdullah, mevlâsı Habîb el-Muallim ile İmrân b. Hu-sayn, Amr b. Meymûn, Ebû Osman en-Nehdî, Hasan-ı Basrî, Muâviye b. Kurre, Nâfi' b. Ebû Nâfi". Ebû Hâlid el-Becelî. Al-kame b. Abdullah, Ebü'l-Esved Müslim b. Mihrak gibi râviler hadis rivayet etmiş­lerdir.

Bibliyografya :

Müsned, V, 25-27; Buhârî. "Tefsir", 2/40, "Nikâh", 36, "Talâk", 44;a.mif., et-Târttıuİ-ev-sat(nşr. Muhammed b. İbrahim el-Lahîdân), Ri-yad 1418/1998.1, 247, 248, 258-259, 262; Şa­fiî, Afıkâmü.'1-Ku.r'ân (nşr. Ebû Üsâme İzzet el-Attâr). Beyrut 1400/1980, 1, 173; Abdürrezzâk es-San'ânî, ei-Muşannef'(nşr. Habîbürrahman el-A'zamî}, Beyrut 1403/1983, 111, 419; İbn Sa'd, ei-Tabakal, 11,99, 100; VII, 14; VİN, 481; İbn Ebû Şeybe, el-Muşannef (nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût), Beyrut 1409/1989, VI, 559-560; Halîfe b. Hayyât. et-Jabakât (Zekkâr), I, 83-84, 414, 415; a.mlf.. et-rârîh(Ömerî), Riyad 1985, s. 81, 148, 251; Belâzürî, Fütüh (Fayda), s. 506, 515, 530, 566;Taberî, Câmicu'i-beyân,]l, 484-487; Mes-'ûdî. Mürûcü'z-zeheb (Abdülhamîd). 11, 322-324; Taberânî. el-Muccemü't-kebîr (nşr. Hamdî b. Abdülmecîd es-Seletî), Musul-Kahire 1403/ 1983, XX, 199-232; İbn Beşküvâl. Ğauâmİzü'l-esma'i'l-mü.bhem.elnşr. İzzeddin Alies-Seyyid-M. Kemâleddin İzzeddin). Beyrut 1407/1987, I, 292-293; Yâküt, Mu^cernü'l-büldân, I, 432; V, 323, 324; İbn Kesîr, el-Bidâye ue'n-nihâye[nşr. Ahmed Ebû Müslim v.dğr.), Beyrut 1985, IV, 174; Vlll, 106, 286, 288; İbn Hacer. FeLhu'l-bâri (Hatîb). XIII, 127;a.mlf.. e/-/şâöe(Bicâvî), VI, 184-185. Hamdı Döndüren