Bibliyografya : 9 Modern Fizikte Madde

MÂDER-İ MEVLÂNÂ TEKKESİ ⁸⁶

MADRAS

Hindistan'ın Tamil Nadu eyaletinin merkezi olan şehir.

Hindistan'ın güneybatısındaki Bengal körfezinin Koromandel kıyısındadır. 1996'-dan beri resmî adı Chennai olan şehrin tarihî adı Madras hakkında ileri sürül­müş iki etimoloji teklifi bulunmakta ve bunların birincisinde, en eski haritalarda Madrasapatanam şeklinde görülen ismin bölgeye ilk yerleşen müslüman denizci­lerin kurdukları köyün medresesine nis-bet edilen adından, ikincisinde ise ma­hallî bir liderin isminden ⁸⁷ geldiği belirtilmektedir.⁸⁸

Madras, İngiliz Doğu Hindistan Şirke-ti'nin yarımadada geliştirdiği İlk büyük şehirdir. Chandragiri racasından kiralaya­rak buraya St. George adı altında küçük bir kale ve ticaret limanı inşa eden İngi-lizler"den önceki dönemlerde önemsiz ol­duğu, Güneydoğu Hindistan'ı gören İbni Battûta'nın buradan bahsetmemesinden anlaşılmaktadır. Özellikle XIX. yüzyılda Hindistan'daki İngiliz sömürgeciliğinin en büyük idarî ve iktisadî merkezlerinden biri haline gelen Madras, 16S3'e kadar daha önce burayı ele geçiren Java'daki Bentem Sultanlığı'na bağlı kaldı. Evreng-zîb döneminde Bâbürlüler şehri kuşattı-larsa da alamadılar (1702). 1741 "de Ma-ratalar'm hücumundan kurtulan Madras 1743'te Fransizlar'ın, 1746'da tekrar İn-gilizler'in eline geçti. 1758'deki iki aylık yeni bir Fransız işgali hariç 1947'ye kadar onların hâkimiyeti altında yaşadı. Bu ara­da iki defa Fransızlarla iş birliği yapan Meysûr Sultanı Haydar Ali Han'ın saldırı­sına mâruz kaldı. Başlangıçta Madras'ın bir yerleşim merkezi olarak seçiminin ekonomik sebeplerden çok stratejik se­beplere dayandığı görülmektedir. Önce­leri ulaşım ve liman imkânları açısından karşılaşılan coğrafî güçlükler XIX. yüzyılda gelişen teknoloji sayesinde kısmen aşılmış ve şehir, bölgenin siyasî ve askerî merkezi olmasının yanında Güney Hindistan'daki sömürge hükümetinin ekonomik faali­yetlerinin de merkezi haline gelmiştir. Böylece yeniden yapılanmaya başlayan Madras kaçınılmaz biçimde çok sayıda

göçmeni kendine çekmiş ve okulları, bü­rokrasisi, sanat etkinlikleri ve çeşitli ku­rumlarıyla İngiliz kültürünün Hindistan'­daki başlıca temsilcilerinden birini oluş­turmuştur. Ancak Madras, XIX. yüzyılın sonlarından itibaren Hint milliyetçiliğinin de geliştiği önemli şehirlerden biri ve bu­nun yanı sıra Tamil milliyetçiliğinin mer­kezi durumundadır: nitekim Hintli devlet adamı Raciv Gandhi 1991 yılında burada uğradığı bir suikast sonucu ölmüştür.

Bugün her türlü ulaşım imkânlarıyla Hindistan'ın diğer büyük şehirlerine bağ­lantısı bulunan Madras bölgenin gelenek­sel kültür ve sanat merkezidir ve bünye­sinde 1857'de kurulan üniversiteden baş­ka teknoloji enstitüsü, devlet müzesi, müzik akademisi ve film stüdyoları gibi kuruluşları da barındırmaktadır. Aynı za­manda Önemli bir sanayi merkezi olan Madras'ta otomobil, bisiklet, çimento, demir ve tekstil ⁸⁹ sanayileriyle de­ricilik çok gelişmiştir. Hindistan'daki en eski Anglikan kilisesi de ⁹⁰ buradadır.

Madras Delhi, Bombay ve Kalküta'dan sonra Hindistan'ın en büyük dördüncü şehridir; eski kesiminin (İngilizler'in yap­tırdığı kale ve çevresi) kuzey ve kuzey­batısındaki sanayi tesisleri, batı ve gü­neyine doğru genişleyen mahaileleriyle 172 km2'lik bir alana yayılmıştır ⁹¹ nüfusu (2001) 4.216.268'dir. Çoğunluğunu Tamil dili konu­şanların meydana getirdiği Hanefî mez­hebine mensup müslümanların şehrin nüfusunun yüzde 12'si civarında olduğu tahmin edilmektedir.

Bibliyografya :

W. S. N. Krishnaswami. Old Madras, Madras 1965; Muhammed Hüseyin Nainar, Arab Geog-rapher's Knoıuledge of Sourthern Indİa (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1993, s. 36; P. Rajara-man, Chennai Through the Ages, Chennai 1997; J. P. P. Moore, PoliÜcalEuolutİon ofMus-lims of Tamil Nadu and Madras, Delhi 1997; Besim Darkot, "Madras", İA,VII, 136-137;A. D. W. Forbes. "Madras", EP (İng.], V, 1122-1123; S. N. Basu, "Madras", Encyclopedia of Asian History, New York 1988, II, 455; R. P. Agaravral!. "Madari Community of India", En-cyclopaedia of the World Muslîms (ed. N. K. Singh-A. M. Khan}, Delhi 2001, 111,859-862.

Azmi Özcan

MA'DÛD ⁹²

MA'DÛM

Var olmayan anlamında fe'sefe ve kelâm terimi.⁹³

Ebii'l-Hüseyin el-Hayyât'a (ö. 300/913) atfedilen, hudûsu anında cisim olma vasfı sabit olan bir varlığın yokluk halinde de o vasfa sahip olması gerektiği düşüncesine dayanan akım.⁹⁴

MAGLAYLİÇ, İBRAHİM EFENDİ

(1861-1936) Bosnalı âlim, siyaset adamı.

25 Nisan 1861 'de Banyaluka'da (Bosna -Hersek) doğdu. Babası Banyafuka'da Mag-layliç ailesinden Hacı İsmail Ağa'dır. İlk öğrenimini tamamladıktan sonra Ban-yaluka Medresesi'ne girdi. Burada özel­likle İsmail Üskübî'nin derslerine katıldı. Bosna- Hersek'in 1878'de Avusturya -Ma­caristan Krailığı'na ilhakına karşı koyan direnişçiler arasında bulundu ve aynı yıl tutuklanarak Avusturya- Macaristan Krallığı'nın kuzey bölgesinde bulunan OIomouc toplama kampına gönderildi. Bir­kaç ay tutuklu kalıp memleketine döndü ve hemen ardından öğrenimini sürdür­mek için İstanbul'a gitti (1878). Burada dokuz yıl dinî ilimleri tahsil etti. Manisalı Emin Efendi, Priştîneli İbrahim Efendi ve Üçmihraplı Hafız İbrahim Efendi gibi ho­calardan ders aldı.

1887'de ülkesine döndükten sonra Banyaluka'daki Feyziye Medresesi'ne ho­ca ve yönetici olarak tayin edildi. Bu gö­revinin yanı sıra 1898'de Banyaluka'daki rüşdiye okulunun idareciliğini de üstlendi. 1914 yılında Tuzla müftülüğüne getiri­lince öbür görevlerinden ayrıldı. 1918'de yeni kurulan Krallık Yugoslavyası'ndaki müslümanların siyasî, içtimaî ve dinî problemlerini çözmek amacıyla Bosna-Hersek'te arkadaşlarıyla bir siyasî parti oluşturmaya çalıştı. 1919'da kurulan Ju-goslovenska Muslimanska Organizacija (Yugoslavya Müslüman Teşkilâtı) adlı siyasî partinin ilk başkanı seçildi. 1920'deki par­lamento seçimlerinde milletvekili oldu. 1922'de partide anlaşmazlık çıkınca Ju-goslovenska Muslimanska Narodna Organizacija (Yugoslavya Müslüman Halkı Teşkilâ­tı) adıyla ikinci bir parti kurdu. Ancak par­tisi seçimlerde başarısız olunca Maglay-liç'in siyasî hayatı sona erdi. Tuzla müf­tülüğü görevi 192S yılına kadar sürdü, aynı yıl Banyaluka müftülüğüne getirildi ve 1929'da emekliye ayrıldı.

11 Haziran 1930 tarihinde toplanan Krallık Yugoslavyası Seçim Meclis Baş­kanlığı tarafından Diyanet İşleri başkanı (reîsülulemâ) seçildi. 30 Eylül i 930'da Bel-grad'daki Bayraklı Camii'nde bu münase­betle düzenlenen resmî törende Yugos­lavya Kralı I. Aleksandar, devlet ricali ve diplomatlar da bulundu. Böylece Yugos­lavya Diyanet İşleri Başkanlığı Saraybos-na'dan Belgrad'a taşınmış oldu. 1932'de reîsülulemâ sıfatıyla Saraybosna'ya geldi ve burada tertiplenen 400. Gazi Hüsrev Bey Camii ve Medresesi törenlerine ka­tıldı. 14 Mart 1936'da Yugoslavya kralının talimatıyla emekliye sevkedildi. Hemen arkasından Banyaluka'ya dönen Maglay-liç 16 Eylül 1936'da vefat etti ve Gazan­fer Camii'nin yanına defnedildi.

Arapça ve Türkçe bilen Maglayliç, I. Dünya Savaşı'ndan sonra kurulan ilk Krallık Yugoslavyası döneminde müslü-man halkın dertlerini dile getirmek için Makedonya, Kosova ve Bosna-Hersek bölgelerini dolaşıp bu konuda Belgrad'da-ki resmî yetkililere raporlar sunmuştur. Bu raporlar, I ve II. Dünya savaşları ara­sında müslümanlann durumunu göz önü­ne seren önemli belgeler sayılır. Siyasî ki­şiliğinin ön planda olması ve onun baş­kanlığı döneminde reîsülulemâ makamı­nın Belgrad'a taşınması bir kısım çevreler tarafından ağır biçimde eleştirilmiştir.

Maglayliç'în kaleme aldığı eserler hak­kında kaynaklarda bilgi yoktur. Onun re­îsülulemâ olduğu dönemde Glasnik VIS adlı o dönemde Gtasnik Vrhounog Vjerskog Starjesinstva Islamske Vjerske Zajednice adıyla tanınan) derginin İlk sa­yılarının çıktığı görülmektedir. Bu der­gide yayımlanan makaleleri şunlardır: "Prva Rijec" (ilk söz) ⁹⁵ "Bajramska Cestitka Muslimanima Kraljevine Jugoslavije ⁹⁶ "Sustîna Vjere" (dinin mahiyeti) ⁹⁷ "Va'z u Begovoj Dzamiji" (Begova Ca­mii'nde vaaz) ⁹⁸ "Cestitka Kurban-Bajrama Muslima­nima Kraljevine Jugoslavije ^{99 100}Mevludi âerif" (mevlid-i şerif) ¹⁰¹ "Cestitka Kurban-Bajrama" (kurban bayramı tebriği) ¹⁰² "Muslimani Kraljevine Jugoslavije" (Krallık Yugoslav­yası müslümanlan) ¹⁰³ "Ramazanska Cestitka Mus­limanima Kraljevine Jugoslavije" (Krallık Yugoslavyası müslümanlarına ramazan tebriği). ¹⁰⁴

Bibliyografya :

Zejnil Fajid, "Maglajlic, ibrahim Hafız Hadzi", Bibtiografija Glasnika Vrhounog Islamskog Starjesinstua u SFRJod 1933. do 1982. Godine, Sarajevo 1983, s. 129-130; Ferhat Seta, Reis-ui-uteme u Bosni İ Hercegoüİni i Jugosiauiji od 1882. do 1991. Godine, Sarajevo 1991, s. 39-40; Mustafa Ceman, Bibliografija BoSnjacke Knjizeunosti, Zagreb 1994, s. 167 (nr. 4392); Mahmud Traljic, IstaknuÜ Bosnjaci, Sarajevo 1998, s. 178-182; "Merhum Hadzi Hafız ibra­him Ef. Maglajlic", Giasnik VIS, İV/1 Of 1936), s. 382-383. Muhammed Aruçi