Bibliyografya : 9 Modern Fizikte Madde

MAHMÜD HAMDÎ ³³⁵

MAHMÜD HAMZA

Mahmüd Hamza b. Muhammed Nesîb b. Hüseyn b. Yahya el-Hüseynî (1821-1887)

Osmanlı Devleti'nde Şam müftülüğü yapan Hanefî fakihi.

Dımaşk'ta doğdu. Aileye adını veren dedesine nisbetle İbn Hamza olarak da bilinir. Aslen Harranlı olup Dımaşk'a yer­leşen ve soyu Hz. Hüseyin'e ulaşan bir aileden gelmektedir. Aile. 330'da (942) İsmail b. Hüseyin en-Netîf ten itibaren Dımaşk'ta uzun yıllar nakîbüleşraflıkyap­tığından "beytü'n-naklb" diye meşhur ol­muş, önemli şahsiyetlerinden Hamza el-Harrânî'ye nisbetle "beytü'l-Hamza" olarak da anılmıştır. Muhibbi ailenin XI. (XVII.) yüzyıla kadar tam bir şeceresini verir.³³⁶

İlkeğitimini babasından alan Mahmüd Hamza, Kur'an öğrendikten sonra yazısı­nı geliştirip henüz on iki yaşlarında iken güzel yazısıyla tanındı. Sarf. nahiv, fıkıh ve usulüyle kelâmı Saîd el-Halebî'den, ha­dis ve usulünü Abdurrahman el-Küzbe-rî'den. tefsir ve tasavvufu Hâmid el-At-târ'dan, meânî ve beyânı Ömer el-Âmidî'-den, ferâiz. hesap ve aruzu Hasan eş-Şat-tî'den, hikmet ve âdâb ilmini Molla Ebû Bekir b. Ahmed el-Kürdfden öğrendi ve bunların hepsinden icazet aldı. 1260 (1844) yılından itibaren Şam'da çeşitli mahkemelerde kadı nâibliği yaptı. 1266'-da (1850) mevleviyet derecesine yükseldi ve Dımaşk Vilâyeti Meclis-i Kebîri'ne üye seçildi. İki yıl sonra İstanbul'a gitti. 1269'-da (1853) evkaf müdürü ve vergi nâzın oldu, ardından Meclis-i Zirâatın reisliği de uhdesine verildi. Bu arada kethüda ola­rak Harpufa gönderildiyse de tekrar Dı-maşk'a döndü ve Meclis-i Kebîr üyeliği ya­nında 1273te (1857) Defter-i Hâkânî me­muriyetine getirildi. Bu sırada noktasız harflerden oluşan kelimelerle Dürerü'l-esrâr adlı tefsirini yazdı ve bu tefsirin anlaşılması için el-Kümmeî üe'l-kelâ-mi'1-mühmel adlı lügatini telif etti. Tef­sirini sunduğu Sultan Abdülmecid kendi­sini dördüncü rütbeden Mecîdî nişanı ile ödüllendirdi. Fransız Kralı III. Napolyon da 1860'ta Şam'da müslümanlarla hıris tiyanlar arasında çıkan olayda halkı yatış­tırıp hıristiyanları koruduğu için ona bazı hediyeler gönderdi; böylece Avrupa'da da tanındı.

Mahmüd Hamza 1284 (1867) yılında Dımaşk ve Suriye (Şam) bölgesi müftülü­ğüne getirildi ve ölümüne kadar bu gö­revde kaldı. Bundan dolayı "Şam müftü­sü" olarak şöhret kazandı; çeşitli İslâm ülkelerinden kendisine fetvalar sorulmaya başlandı. Suriye'de 1299'da (1882) oluş­turulan Meclis-i Maârifin ilk reisi oldu. 1272'de (1856) elde ettiği İzmir payesi, 1291'de (1874) üçüncü derecesinden Mecîdî nişanıyla birlikte bilâd-ı hamseye, 1296'da (1879) üçüncü dereceden Os­manlı nişanıyla bir derece daha yükselti­lerek 1299'da (1882) Haremeyn payesine ulaştı. Bir yıl sonra kendisine ikinci dere­ceden Mecîdî nişanıyla İstanbul payesi verildi.

Devrindeki ilmî tartışmalara da katılan Mahmüd Hamza. Mecelle Heyeti üyelerin­den Kırımlı Abdüssettâr Efendi'nin yaz­dığı Tenbîhü'r-ruküd ıalâ enne'î-imzâ'e mine'I-kazâ fi'1-kışâş ve'1-hudûd adlı esere Tenbîhü'l-havâş alâ enne'l-im-zâ'e fi'1-hudûd lâ fi'1-kışâş adıyla bir reddiye yazdı (Dımaşk 1303). Resminin yapılmasına müsaade ettiğinden dolayı bazı âlimlerin tenkidine uğradığı bilin­mektedir.³³⁷ Mahmüd Hamza. ei-Fe-râ^idü'I-behiyye H'1-kavâHdi'l-fıkhiy-ye adlı eserini 1295te (1878) tamamla­yıp II. Abdülhamid'e ithaf etti. Sultan Abdülhamid'in ona çok saygı gösterdiği ve Dımaşk'a sürülen bazı Medine ayanını onun aracılığıyla affettiği kaydedilir. Ab­dülhay el-Kettânî, hocaları ve isnadlanna yer verdiği 'Unvânü'l-esânîd adlı küçük "sebefini zikrederken Ebü'l-Hayr İbn Âbidîn, Yûsuf b. İsmail en-Nebhânî ve Ce-mâleddin el-Hallâk'a rivayet icazeti verdiğini, kendisinin de bunlardan rivayette bulunduğunu belirtir.

9 Muharrem 1305 (27 Eylül 1887) tari­hinde Dımaşk'ta vefat eden Mahmüd Hamza bazı el sanatlarıyla da meşgul ol­muştur. İyi bir şair olup Türkçe'yi de ede­biyatına vâkıf olacak şekilde öğrenmişti. Hattı çok okunaklı ve güzeldi. Fatiha sû­resini bir pirinç tanesinin üzerine işledi­ği, yüzük taşı kadar bir kâğıt parçasına on dört Bedir şehidinin adını yazdığı kay­dedilmektedir. Ayrıca meşhur bir avcı ol­duğu nakledilir.

Eserleri.

1. Dürrü'l-esrâr. ³³⁸

2. el-Kümmel ile'l- kelâmı'1-mühmel (Beyrut 1306).

3. el-Ferâ'idü'l-behiyye ü'J-kavâldi'l-hkhiy-ye (Dımaşk i1298, 1986). MeceJJe'nin ilk kitabının neşrinden on yıl sonra Kâdî-hân'ın Fefâvâ'sından ihtisar edilerek ya­zılan eser Meceiie'den sonra kaleme alı­nan ilk kavâid kitaplarından dır.

4. et-Ta-rîkatü'l-vâzıha ile'l-beyyinâti'r-râciha (Dımaşk 1300). Muhammed Bahâeddin tarafından ei-£ey-yinâtü'r-râcihâfi't-tarîkati'I-vâzıha adıyla Türkçe'ye çevrilmiştir (İstanbul 1328).

5. el-Burhân caiâ beka'i mülki Benî Oşmân ilâ âhiri'z-zamân (Beyrut 1308). Eseri Bereketzâde İsmail Hakkı Beköyı Saltanat-ı Osmâniyye adıyla Türk­çe'ye tercüme etmiş (İstanbul 1332), bu tercüme Ahmet Sürün tarafından Latin harfleriyle de yayımlanmıştır.³³⁹

Bibliyografya :

Muhibbi, Ijutâşâtü'l-eşer, II, 105; IV, 124; Nu'mân Kasâtilî, er-Rauzatü'l-ğannâ fi Dımaş-ki't-feyhâ, Beyrut 1296/1879, s. 142, 143; C. Zeydân. Meşâhîm'ş-şark, Kahire 1902,11, 164-168; Muhammed es-Senûsî. er-Rihletü'l-Hi-câziyye, Tunus 1398/1978, III, 225-235; Ab-dürrezzâk el-Baytâr, Hilyetii't-beşer fi Lârî-hi'l-karni'ş-şâliş caşer{nşT. M. Behçet el-Bay­târ), Beyrut 1413/1993, III, 1467-1477; M. Edîb Âlü Takıyyüddin el-Hısnî, MilnlehabâtCı't-teuâ-rîh U-Dımaşk, Beyrut 1399/1979, II, 768-787; Serkîs, Mu'cem, II, 1706-1708; Brockelmann, GAL SuppL, II, 775; Ebül'ulâ Mardin. Medenî Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa, İs­tanbul 1946, s. 166; M. Cemîl eş-Şattî, Temcİmü. a'yâni Dımaşk, Dımaşk 1367/1948, s. 35-21; kâhu'l-meknûn, I, 30, 293, 300, 324, 327,443, 479; II, 86, 127, 146, 179,243,360,366,491, 686; Hediyyetü.'t-''arifin, 11, 420; Karatay, Arap­ça Basmalar, s. 331-332;Zirik1î, e/-Âc/âm, VII, 185; Kehhâle, Mu^cemü'l-mü'eüifın, XI], 200-201; Abdülhay e!-Kettânî, Fihrisü'l-fehâris, I, 372; II, 879-880; Bilmen. Kamus2, I, 433-434; M. Abdüllatîf Salih el-Ferfûr. Aclâmü Dımaşk, Dımaşk 1408/1987, s. 333; "Hamza Harrânî", \A, V/l, s. 206-207; N. ElissĞeff. "Hamza al-Harrânı",£:(lng.), III, 155-156. Mustafa Baktır