Bibliyografya: 3 batn-i nahle seriyyesi 3
Yüklə 382 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bibliyografya
BAYBURT KALESİBayburt ilinde şehre hâkim bir tepe üzerinde inşa edilen kale. Çoruh ırmağının yukarı havzasında ve bu ırmağın kenarında yer alan Bayburt iline hâkim, şehrin kuzeyindeki kayalık bir tepe üzerinde inşa edilmiştir. Çoruh nehrinin, etrafını bir yanmada halinde dolaştığı sarp bir tepede ilk defa ne zaman ve kimler tarafından yaptırıldığı kesin olarak tesbit edilemeyen bu kalenin Bizans İmparatoru I. Iustinianos devrinde (527-565) tahkim edildiği bilinmektedir. Türkler'in Anadolu'da ilk fethettikleri ve yerleştikleri sahalardan biri olan Bayburt ve civarı 1054-1055'te Büyük Selçuklular'ın, Malazgirt Savaşı'n-dan sonra da Saltuklular'ın eline geçmiş, bir ara Dânişmendliler'in elinde kalmıştır. Bu devrelerde de onarılan kalenin en geniş ve esaslı bir şekilde Selçuklular tarafından tamir edildiği kitabelerinden anlaşılmaktadır. Buna göre Selçuklu hükümdarı II. Kılıcarslan'ın oğlu ve Erzurum meliki olan Tuğrul Şah (ö, 622/1225) özellikle Trabzon İmpara-torluğu'ndan gelecek saldırılara karşı müstahkem bir mevki olan bu kaleyi âdeta yeniden inşa ettirmiştir. Bir müddet de Akkoyunlular'ın elinde kalan kale 1514 yılında Osmanlılar'a intikal ettikten sonra Kanunî Sultan Süleyman ve III. Murad dönemlerinde de büyük onarımlar görmüştür. Müdafaa hendeği bulunmadığından iki kat sur ile çevrili olan kale beş veya altı cepheli olup çevresi 2 kilometreden uzun ve yüksekliği 30 m. kadar olan surlarla kuşatılmıştır. İç ve dış surlar arasındaki mesafe 200 metredir. İstinat duvarları ile takviye edilmiş bu surların kö-şeleriyle muhtelif yerlerinde yarım daire, dörtgen, üçgen şeklinde burçlar yer almaktadır. Dış surlar, kaleye heybetli bir manzara veren yalçın kayalar üzerine yapılmıştır. 1647'de Bayburt'u ziyaret eden Evliya Çelebi kale içinde 300 evlik bir mahalle ile Ebü'l-Feth Camii'nin bulunduğunu yazmaktadır. Yine onun bildirdiğine göre kalenin doğu ve batıda iki büyük kapısı bulunmaktadır. Üç kat demirden yapılmış doğudakine Demirka-pı, diğerine ise Nöbethâne Kapısı denilmektedir. Asırlar boyunca Trabzon-İran transit yolu üzerindeki önemli bir konaklama yeri olan Bayburt'la bu yolun muhafazası için önemli bir müstahkem mevki olan kalede 1520 yılına ait bir kayıtta 397 muhafız ve külliyetli miktarda top, tüfek ve savaş malzemesi bulunduğu belirtilmektedir. Zaman zaman işgal ve tahribata uğrayan kale ve buradaki mahalle son olarak 1828 Osmanlı-Rus savaşı sırasında Ruslar tarafından büyük çapta tahrip edildikten sonra 1980'li yıllara kadar kendi haline terkedilmiştir. Bu tarihten sonra tamamen yıkılma tehlikesiyle karşı karşıya kalan bazı kısımları tamir edilmişse de mahallesi ve camii ihya edilmemiştir. Kitabelerden anlaşıldığına göre kale Tuğrul Şah'ın saray hizmetkârlarından "sipehsâlâr", "üs-tâdüddâr" lakaplı mimar Ziyâeddin Lü'lü eliyle tamir edilerek bazı burçlar inşasıyla da takviye edilmiştir. Surların şehre bakan yüzünde Tuğrul Şah'ın karısı Hatice Sultan'ın inşa ettirdiği burcun nesihle yazılmış tek satırlık kitabesi 1936 yılına kadar mevcutken günümüzde kaybolmuştur. Bayburt Kalesi, Dede Korkut hikâyelerinden "Kam Büre Bey Oğlu Bamsı Bey-rek Boyunu Beyan Eder" adını taşıyan hikâyede Beyrek'in (Bey Böyrek veya Bamsı Böyrek) fethedip ün kazanmak üzere yola çıktığı kaledir. Fakat Beyrek kaleye varmadan esir edildikten sonra bu kalenin zindanına kapatılmış, söylediği türküyü duyan kralın kızı kendisine âşık olmuş ve onu zindandan kurtarmıştır. Etrafına yeterli kuvvet toplayarak bir gece baskın yapan Beyrek keçilerin boynuzlarına dikilmiş mumlarla kaleyi muhasara edince kral korkup kaleyi teslim etmiş ve Beyrek kralın kızı ile evlenmiştir. Çeşitli varyantlarıyla günümüzde de Bayburt ve civarında yaşayan bu halk hikâyesi kalenin halk muhayyilesindeki yerini göstermesi bakımından önemlidir.
Yâküt, Mu'cemul-büldân, I, 307; Marco Polo. Trauels of Marco Polo152, London 1929,1, 49; Evliya Çelebi, Seyahatname, II, 344-346; Düuel-i isISmiyye, s. 219; Max von Berc-hem. Arabİschen Inschriften aus Armenien und Diyarbekr, Caire 1907, s. 31; Hammer (Ata Bey}, I, 73; Kâtib Ferdi, Mardin Mütûk-i Artukiye Tarihi (944/1537-1538)153, İstanbul 1331, s. 66; Ali Kemâli, Erzincan, İstanbul 1932, s. 55; Abdürrahim Şerif Beygu, Erzurum Tarihi, istanbul 1936, s. 229; Hasan Fehmi Tur-gal. Anadolu Selçukiarı, İstanbul 1939, s. 12; Nazmi Sevgen. Anadolu Kaleleri, Ankara 1959, 1, 73; Sait Demirdal, Bütünüyle Uluborlu, İstanbul 1968, s. 86; Orhan Saik Gökyay. Dedem Korkud'un Kitabı, İstanbul 1973, s. 31-58; İsmet Miroğlu, XVI, Yüzyılda Bayburt Sancağı, İstanbul 1975, s. 120-121; Kemal Yanbey, "Bayburt Varyantına Göre Beyböyrek Masalı", TFA, Vl/137 (1960), s. 2283-2286; Osman Turan, "Bayburt", İA, II, 365, 367. 1 Bk. Batın 2 Ramazan 8/Ocak 630 3 en-Nisâ 4/94 4 Ebü'l-Fazl 5 Bk. el-Hac 22/39 6 Receb 2/Ocak 624 7 el-Enfal 8/4I 8 el-Bakara 2/217 9 el-Bakara 2/218 10 Bk. esma-i hüsna 11 Tefsîr, XXV, 67, 70-71 12 Ayrıca Bk. Duhân 13 Bk. Battal Torbası 14 el-Kâmil, V, 129 15 Târîh-i Taberî-i Kebîr Tercümesi, III, 512; Evliya Çelebi, III, 13-14 16 Meselâ bk. Brooks, s. 578 vd 17 H. Zotenberg, IV, 239-240 18 Meselâ bk. Menâkıb-ı Gazauât-ı Sultan Seyyid Battal Gazi, İstanbul 13I7 19 Meselâ bk. Evliya Çelebi, IV, 11 20 Önce Kalenderîler, sonra Bektaşîler ve Alevîler 21 Menavino, s. 56-58; Baudier, s. 180-187 22 Bk. Ha-lid Turhan'ın Türk Yurdu dergisinin 1930 yılına ait bazı sayılarındaki seri makaleleri 23 Meselâ bk. Koksal, s. 31-35 24 Bk. Şeyhî Muhyiddin Çelebi, vr. 200 25 Histoire GĞngra-le, s. 208 26 Bk. Evliya Çelebi, IV, 11; müellif burada kendi zamanında bir de tekke olduğunu yazıyorsa da bugün bundan bir iz yoktur 28 Bk. Canikli Hacı Ali Paşa Ailesi 29 BA, MD, nr. 159, s. 132 30 BA, MD, nr. 263, s. 1 31 BA, Müzehheb Fermanlar, nr. 637/ 1 32 8 Cemâziyelâhir 1275/13 Ocak 1859 tarihli Tapu Nizamnamesi, 3. md.: Düstûr, Birinci tertib, 1, 200 33 BA, MD, nr. 208, s. 6/80 34 BA, İzn-i Sefîne Defteri, nr. 11, s. 245 vd 35 ay., nr. VI, s. 26 vd 36 a.y., nr. II, son sayfa 37 BA, Buyruldu Defteri, nr. I, s. 78 38 a.y., nr. II, s. 36 39 a.y., nr. II, s. 39 40 Menzil Ahkâmına Dâir Layiha: BA, nr. 24.036 41 BA, HH, nr. 2219-N 42 Leipzig 1871 43 Leipzig 1913 44 SB Sâchisİchen Akademische, Leipzig 1848, II, 35-41, 150-169 45 1436-37; Arkeoloji Ktp., nr. 1455 46 1453; Akhisar Zeynelzâde Ktp., nr. 234 47 diğer nüshalar İçin bk. Koksal, s. 17-20 48 A. Ziya Kozanoğlu, Battal Gazi, İstanbul 1937; Ziya Şakir, Battal Gazi, İstanbul 1943; Murat Sertoğlu, Battal Gazi, İstanbul 1967 49 trc, Râgıb Hulusi 50 trc. Battal İnandı 51 Aralık 1241 52 Tabakât-ı Nâşırl 11, 176 53 nşr. Abdülhay Habîbî 54 nşr. N. I. Berezin 56 trc. M. Reşad Üzmen 57 24 Aralık 1918 58 nşr. Aziz Akhvlediani 59 Paris 1626, 1631, 1633; Rouen 1638, 1640, 1642; Lyon 1652, 1662 60 London 1635 61 Paris 1617, 1620, 1626, ilaveli baskı Paris 1631, 1641 62 VIII. yüzyıl 63 IX. yüzyıl 64 XI-XI1. yüzyıl 65 XII, yüzyıl 66 XII. yüzyıl 67 Valencia 1515 68 Peregrinations... du S. Jean Pa-lerne..., Lyon 1606 69 Bk. İndeks 70 27 Ramazan 777/19 Şubat 1376 71 4 Kasım 1465 72 el-Bedrü't-tâll I, 9 73 Keşfü'z-zunûn, II, 1154 74 Hediyyetü'l-Cârifîn, I, 21 75 nşr. Philip Hitti 76 şerhi fiefehâtû'l-ez-hâr, Kahire 1299 77 el-Meuridü'l-enhâ fıl-meondıi-esnâ. Dımaşk 1301, 1310 78 Süleymaniye Ktp., Âşir Efendi, nr. 449/1, 463/3 79 Bk. Muhammed Ali Hasan, s. 93 80 Kuran. Tercüme, giriş, notlar 81 Torino 1981 82 Milano 1980 83 Oriente Moderno, XXI [1941], s. 145-150 84 Firenze 1987, s. 339-352 86 XI. yüzyıldan itibaren Mâ-zenderan 87 Receb 419/Ağustos 1028 88 II. Rüstem 89 Şevval 606/Nisan 1210 90 trc. Abdülkerim Özaydın 91 trc. Ahmed Ağırak-ça — Abdülkerim Özaydın 92 nşr. B. Dorn 93 A.D. 1000-1217 94 Bk. Tarikat 95 15 Mayıs 1883 96 1 Şubat 1919 97 28 Haziran 1919 98 Mayıs 1920 99 11 Kasım 1938 100 F, Köprülü, A. Menderes ve R. Koraltan 101 28 Eylül 1945 102 3 Aralık i945 103 15 Eylül 1961 104 22 Ağustos 1986 105 Meselâ Hürriyet 4 Nisan 1949 106 Bk. Sebîlürreşad, H, 2I7-222, 265-269, 341 -349 107 16 Haziran 1950 108 İstanbul 1965-1972 109 İstanbul 1955 110 istanbul 1969 111 der. İsmet Bozdağ, İstanbul 1986 112 Ankara 1954 113 Ankara 1955 114 Ankara 1956 115 Ankara 19561 116 XI yüzyıl 117 XIV. yüzyıl 118 XV. yüzyıl 119 nşr. E. Denis-son Ross 120 nşr. Berezin 121 Bk. Câm-I Cem-Âyin 122 4 Eylül 1325 123 Bk. İA, II, 364 124 3 Eylül 1260 125 23 Ekim 1260 126 Add., 23, 331 127 Baybars I of Eggpt, Dacca 1956 128 Fâtih, nr. 4367 129 Riyad 1396/1976 130 Edirne Selimiye Ktp., nr. 1507 131 Baybars Tarihi, İstanbul 1941 132 nr. 2306 133 Die Geschichte des Sultan Baibars, Wiesbaden 1983 134 Fâtih, nr. 4392 136 Bk. Şeşen, I, 120 137 Riyad 1976 138 London 1978 139 nşr. Abdülazîz el-Huveytır 140 9 Şubat 1299 141 5 Nisan 1309 142 17 Şubat 1310 143 16 Nisan 1310 144 Ekim 1514 145 nşr. M. Leib 146 nşr. Yule 147 nşr. Kilisli Muallim Rıfat 148 nşr. Necati Lugal — Faruk Sümer 149 haz. Nihal Atsız 150 ed. A. K. Sanjian 151 trc. Fikret Işıltan 152 nşr. Yule 153 nşr. Ali Emîrî Yüklə 382 Kb. Dostları ilə paylaş:
|