Bibliyografya: 7 ariF-i fethullah çelebi 8

ASARİYE CAMİİ

İstanbul Beşiktaş'ta bulunan geç Osmanlı dönemine ait bir cami.

Âsâriye caddesi üzerindeki kendi adıy­la anılan çıkmaz sokakta yer almakta­dır. Yapı mimari ve süsleme özellikleriy­le II. Mahmud dönemine ¹¹⁵³ tarihlenmekte ve doğusundaki bahçede bulunan üç satırlık mermer kitabe par­çası üzerindeki II. Mahmud'un tuğrası da bu kitabenin camiye ait olduğunu gös­termektedir. Hadîkatü'l-cevâmi', her ne kadar caminin, yıkılan Kılıç Ali Pa­şa İskelesi Camii'nin yeri değiştirilerek XVIII. yüzyılda Sadrazam Nevşehirli Damad İbrahim Paşa tarafından yaptırıldığını kaydetmekte ise de bina, daire planlı kagir ibadet mekânı, kare kesitli yüksek bir kaidenin üzerine inşa edilen kesme taş minaresi, ahşap son cemaat yeri ve hünkâr dairesi ile 11. Mahmud dönemi eseri olduğunu açıkça göster­mektedir. Tahsin Öz’de caminin bugün­kü durumunu II. Mahmud zamanında 1255 ¹¹⁵⁴ yılında aldığını belirtmek­tedir.

Yapının önünde yer alan ahşap son cemaat yerinin solunda, kare kesitli yük­sek kaideli kesme taş minare yükselir. Barok taş külâhlı minarenin şerefe kor­kuluğu sekiz köşeli iri yıldızlarla süslü­dür ve külah eteğini güllerle bezeli bir yaprak çelengi ¹¹⁵⁵ dolanır. Girişin üstü mahfile ve hünkâr mahfiline geçişi sağlar; ayrıca altta ve üstte küçük oda­lar yer alır. Caminin kagir ibadet mekâ­nı daire planlı, altlı üstlü geniş pencere­lerle ışık alan aydınlık, ferah bir hacim olarak inşa edilmiştir. Yan yana sırala­nan sekiz çift duvar payesi ile değişik bir mimari ifade taşıyan mekânın du­varlarındaki bu bölünme kubbede de devam etmektedir. Kubbe yüzeyi orta­daki dairenin çevresinden sekiz bölüme ayrılmış ve orta daire ile bölümler, ah­şaptan yapılan ve yüzeye tesbit edilen yapraklı çelenk ve kurdelelerle Türk am­pir üslûbuna göre süslenmiştir. Yanlar­dan duvar payeleri ve üstten de plan kuruluşuna bağlı olarak hafifçe içbükey yüksek bir atkı ile şekillendirilen mih­rap, duvar içine yerleşen yuvarlak girin­tili ve kemerli kuruluşu, kordonlu perde ve zincire asılı kandil dekoru ile yapı ek­seni üzerinde yer almıştır. Mihrap çık­ması, daire planı dışardan dikdörtgen kesitli bir dayanak olarak destekler. Min­ber ahşap süslemeleri ve külah alemi ile tipik bir II. Mahmud dönemi eseridir. Duvar payelerinin arasına daire şeklin­de, ahşap kesmekabartma yazılı Al­lah, Muhammed, Ebû Bekir. Ömer, Os­man, Ali, Hasan, Hüseyin levhaları asıl­mıştır.

Batıda Âsâriye caddesine açılan hün­kâr dairesi, sütunlu girişi ve üzerinde yer alan çıkması ile yapıyı değerlendirmektedir. Cephe yanlarda, alt ve üstte ikişer, çıkmada üç pencere ile belirli bir mimari ifade taşımaktadır. ¹¹⁵⁶

Bibliyografya:

1- Ayvansarâyî, Hadîkatul-cevâmı, s. 104.

2- Tah­sin Öz, İstanbul Camileri, İstanbul 1965, II, 41.

3- R. E. Koçu-M. Esen, “Aşariye Camii”, İst.A, II, 1095-1097.

el-ASARÜ'1-BAKIYE

Bîrûnî'nin (ö. 440-1048) kronoloji, tarih, etnoloji gibi ilim dallarıyla ilgili bilgileri ihtiva eden eseri.

Ebü'r-Reyhân Muhammed b. Ahrred el-Bîrûnî ¹¹⁵⁷ el-Âşârü'l-bakiye 'ani'l-kurûm'l-hâliye adlı eserini 390 ¹¹⁵⁸ yılında yirmi yedi yaşında iken Cürcân'da yazmıştır. Bîrûnî'nin hayatı, Hârizm ve Gazne devreleri olmak üzere iki kısma ayrılabilir, el-Âşârü'l-bakiye onun hayatının Hârizm dönemindeki en önemli eseridir. Müellif bu eserini. Ziyârîler'den olup 998'de sürgünden dön­dükten sonra ikinci defa tahta geçen âlim ve edip Kâbus b. Veşmgîr'e ithaf etmiştir.

Bîrûnî el-Fihrist adlı eserinde, el-Aşarul-bâkıye'yi müsvedde halinde bıraktı­ğını ve daha sonra düzelteceğini yazmış, el-Kânûnü'l-Mes'ûdî'de ise önceki yaz­dıklarında düzeltmeler yapmıştır. Müel­lifin el-Âşârü'1-bâkıye'yi yazarken fay­dalandığı kaynaklardan hiçbiri zamanımı­za ulaşmamıştır. Bundan dolayı söz ko­nusu kaynakların neler olduğu tam ola­rak bilinmemektedir. Bu eserlerden biri, İshak b. Huneyn'e ait olup bugün elimiz­de bulunmayan Târıhu'l-edibbâ’dır.

Bîrûnî, el -Âşârü'l-bakiye”nin mukad­dimesinde çeşitli toplumların kullandık­ları takvimleri ve bu takvimlerin ortaya çıkış sebeplerini, ay ve yıllardaki farkla­rı, milletlerin bayram, dinî gün ve iba­detlerini bu takvimlere göre farklı şe­killerde belirlemelerinin sebebini merak ettiğini kaydederek kökü eski milletle­re, geçmiş asırlara kadar giden bu ko­nuyu halletmeye karar verdiğini ve bu­nu nasıl yapacağını anlatır. Günleri ve çeşitli takvimlere bağlı dönemleri ince­leyerek işe başlar. Yaratılışı, tufanı, İs­lâm öncesi Arap tarihini ve Hârizm'i an­latır, el-Âşârü'l-bakiye, İslâm'dan ön­ceki Hârizmşahlar'ın menşe ve saltanat dönemlerini göstermesi bakımından tek kaynaktır. Bîrûnî, çok tanınmış olduğu kronoloji sahasıyla ilgili prensipleri de bu eserinde ortaya koymuştur. Müellif kronolojik karşılaştırmalar yaparak din­ler arasındaki farklı noktaları bulup din­ler tarihi açısından büyük önem taşıyan cetveller düzenlemiştir. Eser kronolojiye ve çeşitli milletlerin takvimlerine dair bilgiler ihtiva etmesi yanında eski Soğd, Hârizm ve İran kültürü hakkında da çok önemli bir kaynaktır. Bîrûnî'nin bu kitabı ayrıca Orta Asya hıristiyan mezhep­lerinin tarihi, dinî âdet ve gelenekleri konusunda da değerli bir eser kabul edilir. Eserde yahudi takvimiyle ilgili ay­rıntılı bilgiler vardır. Bunların yanında namaz vakitleri. Faraklit. Zülkarneyn, Ye'cûc ve Me'cûc ve yalancı peygamber­lerden çeşitli din. bölge ve şahsiyetler hakkındaki malumata, kronoloji cetvellerinden karşılaştırmalara kadar muh­telif konulara yer verilmiştir.

el-Âşârü'l-bakiye'nin birçok yazma nüshası mevcuttur. ¹¹⁵⁹ Eserin orijinal met­nini Alman şarkiyatçısı C. Eduard Sachau. bir önsöz ve mukaddime yazarak Chronologie orientalischer Völker von Al-berünî başlığıyla yayımlamıştır. ¹¹⁶⁰ Arapça ikinci neşri yine Leipzig'de yapılmıştır. ¹¹⁶¹ el-,Aşarül-bakiye, İlk naşir C. E. Sachau tarafından The Chronology of Ancient Nations adıyla İngilizce'ye çevrilmiştir. ¹¹⁶² Eserin bir bölümünü Les Fetes des Melchites baş­lığıyla R. Griveau Fransızca'ya tercüme etmiştir. el-Âşârü'1-bâkıye'yi Farsça'­ya önce Ali Kulı Mirza İ'tidâdüssaltana, daha sonra da Ekber Dânâsirişt. Tercemet-i Âşârü'1-bâkıye-i Ebû Reyhan Bîruni adıyla çevirmişlerdir. ¹¹⁶³

Bibliyografya:

1- Bîrûnî. et-Aşârü'l-bâkıye, Leipzig 1923.

2- Bîrûnî. el-Fihrist (Gazanfer-i Tebrizî hattı), Bibliotheek Leiden, nr. 133, vr. 47.

3- Bîrûnî. el-Kânunü'l-Mes'ûdî, Haydarâbâd 1954-56, 1, 145-146.

4- C. A. Nallino, “İlmül'l-felek: târîhuhû 'inde'l-'Arab fi'l-kurûni'l-vüsta, Roma 1911, s. 4, 91, 151.

5- Salih Zeki. Asâr-ı Bakiye, İstanbul 1329, s. 174-178.

6- Osman Turan. Oniki Hayvanlı Türk Tak­vimi, İstanbul 1941, s. 10-12.

7- Brockelmann. GAL Suppl, I, 872.

8- Günay Tümer, Birüni’ye Göre Dinler ve İslâm Dini, Ankara 1975, s. 31-34.

9- Sezgin, GAS, VI, 270-271.

10- D. J. Boilot, “I’Oeuvre d'Al-Beruni: Essai Bibliographique”, Melanges de t'lnstitut Dominicain d'Etudes Oriantales, II, Kahire 1955, s. 161-256.

11- E. S. Kennedy. “Al-Birüni”, DSB, II. 147-158.

12- Samed Muvahhid. el-Âşârü'l-bakiye 'ani'l-kurûnul-hâliye”, DMBİ, I, 103-105.